Sjakkie

Hae had gen tendjes en hae keek wat schael
Hae schravelde door de straot met kròmme beinkes
Hae zoot ouk neet op de gewoeëne schoeël
Maar as we boète ware um te speule
Dan waas-e d’r en repe we: ‘Dao kump Sjakkie’.

Hae waas neet slum en kwaam neet oèt zien wäörd

Met speule wis hae zich neet good raod

D’n bal schöpde hae alle kante oèt behalve de gojje

Maar hae waas hièl bliej as se met moch doon

En de meiste repe: ‘Kòm op goed zo Sjakkie’.

 

Met slech waer hòng hae aan de veurkant oèt de raam

Hae had veur idderein unne lach en reep dan ‘Hoi’

De meiste zweide truuk of hadde un vrintelik waord

En vrouw Maat stook euver met un kukske

En bleef effe staon: ‘Mien lekker jòngk Sjakkie’.

 

Hae heel van idderein, veural van jònge maedjes

En de liedjes van BZN ware veur um alles

Hae begeleide zichzelf op zien eige drumstel

Huùre en zeen verginge in detzelfde ritme

Wies mam vroog: ‘Kin ut ouk wat minder Sjakkie’

 

Hae had gaer pienda’s maar kòs ze neet biète

Hae pakde zich un hendje en goof die dan aan mich

En keek mich vraogend aan en dan wis ik al genòg

Effe fièn veurkauwe en goof um un bölke piendakiès

Zoeë oèt de moel: ‘Pienda lekka lekka Sjakkie’.

 

Hae wis zeker neet wat discriminatie waas

Zelfs ut waord oètspraeke waas um noeits gelök

Waas d’r emus verdreetig dan booj hae troeës

Unnen erm um de schouwer en daen blieje lach

En smiespelde: ‘Kòm maar heej beej Sjakkie’.

 

Verdomp good weite det hae toch waal anders waas

En zelf neet beseffe det d’r genne baetere bestònd

Kwaam hae emus taege met ut syndroom van Down

Dan waas d’r altièd daen blieje lach van herkinning

En zag-e: ‘Dae is net wie Sjakkie’.

 

Toch ware d’r minse die d’r niks van begrepe

Ze neumden um imbeciel en helen um veur de gek

Die gove gen sjoege as hae kòntak zòch

Ze sloten um boète of douwde um van zich aaf

En zagte: ‘Flikker op Sjakkie’.

 

Die minse hebbe gemis wao weej van hebbe genaote

Want wat waas dich toch unne fijne leeve mins

Daen blieje lach met dien muulke zònder tendjes

Hièl efkes aanrake, altièd good bedoeld

Effe knoevele: ‘Kòm ens heej beej Sjakkie’.

 

As ik Akwasi, Baudet of Rutte huùr kwazele

Dan dink ik ge meus òch hièl deep schame

Zwarte Piete, slavedrièvers en andersdinkende

Dan dink ik hadde ze um maar lière kinne
‘Mien allerleefste breurke Sjakkie’.

Vrede op aerd

Vrede op aerd veur minse van gojje wil, kiendje Jezus is gebaore
Maar wat is det waerd, effe kièke wie ut dit jaor is gewaore
Aan Rutte loog ut neet, want dae deej ós aanhaldend irritant belaove
Dae los alles op met de moel, daen ónderste stein kump baove

Vrede op aerd veur minse van gojje wil, kiendje Jezus is gebaore
Wat is d’r intösse van die zorgtoeslage-elders gewaore
Die wachte al jaore op erkinning en aafbetaling van eur schöld
Die minse zièn toch ech aan ut ind van eur gedöld

Vrede op aerd veur minse van gojje wil, kiendje Jezus is gebaore
Ouk die minse in Groningen wuùrd al vuùls te lang gezwaore
Maar zitte ouk nog steeds in ings in d’n tóch met al die scheure
Te wachte wannièr ze eindelik noow eur cente gaon beure

Vrede op aerd veur minse van gojje wil, kiendje Jezus is gebaore
Stikstof is blièkbaar ózze groeëtste vijand, maar det weite we al jaore
Maar noow inens leet de schöld beej die hard poejakkende pertiej
Ze schuùve inens de helf van al die boere ónbeschoef opziej

Vrede op aerd veur minse van gojje wil, kiendje Jezus is gebaore
Neet veur alles haet Rutte schöld, we hebbe um noow genóg geschaore
Want Poetin dreide dae gaaskraan toe en noow zitte we in de keld
Maar eigelik is det waal ut minste van al det verschrikkelik geweld

Vrede op aerd veur minse van gojje wil, kiendje Jezus is gebaore
Dink ens wat d’r van die ónschöldige minse in Oekraïne is gewaore
Die zitte in doeëds-ings in d’n ozel te razele met zien alle
Te wachte op die volgende raket die op eure kop geit valle

Vrede op aerd veur minse van gojje wil, kiendje Jezus is gebaore
Maar kinne we dan gaar niks doon, is alles noow verlaore
Kièk ens um óch haer, want ouk direk ónder ós ouge
Is stille einzaamheid, ermood en verdreet, wat neet zuuj meuge douge

Vrede op aerd veur minse van gojje wil, kiendje Jezus is gebaore
Wach neet wies ut te laat is, meschiens kin ik óch aanspaore
Klop gewoeën ens aan of spraek zoeë maar ens met daen erme mins
Bring leech en blièdschap, ouk as se um maar hièl vluchtig kins

Vrede op aerd veur minse van gojje wil, kiendje Jezus is gebaore
Allein zoeë is Blièrick ut begin van unne baetere waereld gewaore
Laot ós deze kers nog hièl lang veur idderein heuge
Ouk die mich meschiens neet meuge

No perros

Ut is zóndaag, ut is strakblauwen hemel en zón 20 grade. We gaon un stökske loupe naeve ut strand van Guardamar, altièd un feesje op zóndaag. De Spanjaarde hebbe dan ouk vreej en ald en jóngk gaon flanere euver de boelevaar en naeve ut kabbelende water van de Middellandse zieë. We bóffe, we vinde un plaetske veur d’n auto vlakbeej ut strand. In miene kop huùr ik inens Toeën Hermans zinge:
‘Mediterranee, zo blauw zo blauw,
met je mademoiselles, belles belles belles’
Veur ós leet ut breie zandstrand van Guardamar, we haole allebei deep aom en kièke um ós haer. Minse links en rechs euver de boelevaar en veur ós ouge schravele gruupkes minse door ut zand en speule de kinder in ut gaele zand. Marijke duit zich de schoon oèt en same loupe we euver ut met planke belagde paedje.

Ut zal toch neet, alle minse zièn keurig aangekleid, sómmige met korte rökskes of in de korte bóks! Maar veur ós leet zón bloeëte pensionada op un handdukske. Baove die stevige puuetjes ligge twieë enorme batse, ut liekene waal dieke meloene. Allein hebbe ze de kleur van bleike appelesiene met allemaol van die putjes in de schaal, ge kint det waal. Um de oeits smale heupkes óntwaar ik un zwart gordeltje met op ut midde van de rök un aafbuiging nao de grotte van Han. Un zelfde zwart reemke verdwiènt al gauw tösse die twieë dieke appelesiene. Ik kièk maar neet wiejer en we loupe door. Idderein kièk d’r nao en sómmige vrouwe slaon zich de hand veur de mónd.
‘Det zuuet toch neet oèt!’, zaet Marijke.
‘Die wilt allein maar opvalle, want broèn wuurt vandaag allein det reemke tösse die batse’, probeer ik.
‘Zoeë is ut waal weer good’, zaet Marijke.

Op gepaste aafstand speult unne vader met zien döchterke. Ze doon un tennis-spelke met van die kleine slaegerkes en zón zaach schoèmrubbere belke. Ge weit waal, die mós se hièl hard rake en dan nog vlege ze maar un paar maeter weg. Dae vader lök det waal maar det kiendje rak det belke maar half en vluug dan ouk nog ens neet in de richting van ziene pap. Maar dae haet genne zin um det belke te gaon haole en wies met unne priemende vinger tösse zien veut. En det maedje haolt braaf det belke en guuef ut aan ziene pap dae d’r weer unne duchtige mep aan guuef. Ocherm dink ik, die lol is d’r beej det kiendje flot vanaaf.

We loupe wiejer, twieë stelle zitte in un veerkant beejein met in de midde un täöfelke. In de gauwigheid zeen ik un fles roèje en un fles witte wièn staon, wat oliefkes en nog wat van die knebbelkes. Ze zièn drök aan ut klasjenere en eur kinder speule d’r naeve in ut zand. Ein menke rent met zien eimerke nao de zieë en löp veurzichtig truuk. Dao wuùrs se toch bliej van.

Twieë pensionado’s marsjére in gestrekden draf naeve ut water op. Allebei in de korte bóks en T-shirtje. En allebei fanatiek bewaegend met van die skiestök.
‘Die wille flot thoès zièn’, zaet Marijke.
‘Dan loupe ze waal de verkièrde kant op want det zièn Pruusse’, fantaseer ik. Ut is gek, maar as se effe heej bis dan haols ze die verschillende landsleute d’r zoeë oèt.

Weer un stökske wiejer zit un höpke ellende in ut zand. Un vruiwke van nao schatting dertig jaor zit met opgetrokke beinkes veureuver gebaoge met d’n tillefoon aan ein oèr. Schokschouderend zit ut te bäöke en te gebare met die andere laege hand. Det duit mich altièd verdreet as se zoe-wat zuues.
‘Det zit neet good’, zaet Marijke.
‘Zulle we dan maar efkes wachte, anders mótte we um dalik oèt ut water haole’, probeer ik d’r toch maar unnen dreij aan te gaeve.

We zièn haos beej ós vaste terrasje en passére un jóngk vruiwke met un leechblauw kledje aan. Ut is zich aan ut manicure en pedicure. Met zón schaermetske zit ut zich de häörkes van de bein aaf te haole. Óngeluiflik was se allemaol taege kumps op ut sóndigse strand. En die Spanjaarde halde zich keurig aan de regel: wie zièn gennen hónd taege gekómme. We schravele ós umhoeëg nao d’n boelevaar en vinde un plaetske in ut zunke:

‘Dos café américanos, por favor’.
En effe later zitte we te slörpe aan ós verdeende köpke kóffie.

Na bijna vier eeuwen alsnog excuses?

Willekin Tutelair gedood door de Hollanders.

Het is 1624, we zitten midden in de Tachtigjarige Oorlog. De Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden voeren een schier oneindige strijd tegen de Spaanse overheersers. Zoals dat in elke oorlog gebeurt, lijden de gewone mensen het meest. Vooral de boerenbevolking in het zuiden lijdt het meest door de afwisselende belegeringen en plunderingen van Staatse en Spaanse troepen. Maar dat geldt zeker ook voor de maasschippers. Hun schepen worden geconfisqueerd en ze worden verplicht om diensten te verlenen bij bevoorrading en troepenverplaatsingen. Mede door de blokkades van de Maas ligt de maashandel praktisch stil.
Het is 16 oktober 1624, Willekin Tutelair is onderweg met een vracht houtskool van Hoei naar Luik. Hij stuurt zijn boten zorgvuldig langs de grintbanken en even vóór Seraing, ter hoogte van Val Saint Lambert, slaat het noodlot toe. Vanaf de andere oever wordt hij beschoten door de Hollanders. Hij heeft geen schijn van kans, op het open water fungeert hij als gewillige schietschijf. Hij wordt geraakt en overlijdt ter plekke.
Willekin wordt terug gebracht naar zijn woonplaats Hoei, waar hij 18 oktober in de Sint-Petruskerk wordt begraven tijdens een gezongen mis. We weten dat allemaal precies omdat de pastoor een en ander keurig heeft vermeld in het begraafboek. 

Le 16e de 8bre 1624 fut occis Willikin Tutelaire nayveur descendant dans sa cahotte par les Hollandais, al opposit del vaulx Saint Lambert, son corps fut r’amersué à Huy le 18e et la esté ensepulturé dans notre eglise de Saint Pierre le 19e auquel on aussy avons chanté les époques. 

Zijn vrouw Jeanne de Dinant blijft berooid achter met acht kinderen, de jongste is net 4 jaar. Het zou zomaar één van de vele duizenden slachtoffers van deze oorlog zijn geweest. Maar Willekin Tutelair (1575-1624) was mijn rechtstreekse voorvader. Om precies te zijn, hij was de overgrootvader van de stamvader van alle Titulaer’s, Franciscus Wiliquin Tutelair.

De Willekin uit Hoei was maasschipper van beroep en we weten dat hij onder andere houtskool vervoerde. Hij was getrouwd met Jeanne de Dinant (+12-09-1636 in Hoei). Ze verhuisden na 1597 van Luik naar Hoei en gingen wonen in de parochie van Saint Pierre-en-Outremeuse. Samen kregen ze acht kinderen:

1. Anne, geboren in Luik 29-03-1597
2. Wiliquine, geboren ca.1600, overleden in Luik 17-10-1652; getrouwd met Anne Delpayre (+ 22-09-1678 in Luik).
3. Nicolas, geboren ca.1600, overleden in Hoei 08-11-1655; getrouwd met Francoise Orbain.
4. Henri, geboren ca.1600, getrouwd 05-10-1624 in Luik (St.Thomas) met Aïlid d’Andenne.
5. Jean, geboren 27-05-1611 in Hoei, alwaar hij 08-11-1655 ongehuwd overlijdt.
6. Marie, geboren 19-05-1612 in Hoei.
7. Beatrix, geboren 30-10-1615 in Hoei, waar ze ook 15-10-1636 overlijdt.
8. Jenne, geboren 18-09-1620 te Hoei.

Nu heb ik mijn eigen parenteel opgezet tot aan de dertiende eeuw. Zowel van vaders- als van moederszijde heb ik geen slavenhandelaren kunnen ontdekken. Wel vond ik deze laffe daad van de Staatse troepen tegen één van mijn rechtstreekse voorouders.

De excuses voor de destijdse slavenhandelaren begrijp ik maar deels, maar ze gelden niet namens het gehele Nederlandse volk en zeker niet namens mij. Maar mag ik dan wel excuses verwachten van het kabinet voor de laffe en zinloze moord op één van mijn voorouders?

Un kerskiendje in 1667

Ut gebeurde lets december in 1667, ut waas gemein en ièzig kald in Blierick en de Maas zoot al un waek potdich gevraore. De minse lepe veurzichtig door de opweiende stuùfsnieje euver de Maas nao d’n andere kant en weer truuk. De holtere buuetjes van de Maasschippers ware op de wal getrokke en wachde op baeter waer. De schippers hadde un plaetske gezóch in ein van de herberge. Zoeë ouk Jozef en Maria Ragay oèt Grave, ze hadde eur dreej buuetjes beej de Staay met de paerd umhoeëg getrokke. Eure gansen handel hadde ze verkoch op de Venlose mert. En op de Staay hadde ze un eige kaemerke gekrege van Godfried en Ketrien Versmissen, de destièdse herbergiers. Want Maria waas in verwachting van eur ièrste kiendje en leep al op ut lets.

Ut waas in de nach van 23 op 24 december, de weeë kwame kort achterein en Maria loog te kreune in ziene bedstee. Josef kós ut neet mièr aanzeen en spoojde zich nao Ketrien Versmissen um hölp te vraoge.
‘Noow maar röstig aan’, zag Ketrien en spróng oèt eur bed en stapde zoeë maar direk in eur kleier en zag:
‘Maks dich unne groeëte kaetel werm water Godfried’, en taege Jozef zag ze:
‘En dich bliefs röstig en kumps met mich mei en duis gewoeën wat ik dich zegk’.
Effe later kwaam Godfried met de allergroeëtste kaetel water en staokde ut törfkechelke nog maar ens good op. Josef kwaam met twieë extra brandende kerse aan um wat mièr beej te leechte. En same keke die twieë duilesse met aope moel wie Ketrien de aankómmende moder gerös stelde en ut kiendje haos letterlik nao boète praotde. En eindelik rónd dreej oor woort ut kiendje gebaore, ut waas un gezónd maedje en schrieuwde wie un jóngk verkske. Ketrien lag ut kiendje op d’n boèk van Maria, ut sputterde nog wat nao en waas toen hièl röstig. Die twieë duilesse deeje eindelik de moel toe, slikde eur emotie weg en vloge mekaar met traone in de ouge um de nek.

Ut waas kersaovend en dreej persoeëne kwame oèt de Staay en lepe veurzichtig de steine trap aaf nao ónder. Euver ut liènpaad naeve de Maas, wao normaal de paerd de schepe veurt trokke, lepe ze richting Blièrick. Ut waas Ketrien, det links en rechs begeleid woord door Godfried en Jozef. Alledreej hadde ze de capuchon van eure zwaore winterjas euver de oère getrokke. Ketrien droog un kiendje doeën taege zich aan, diek en werm ingedreid. Veurzichtig schuùfelde ze euver ut liènpaad nao ut Lambertuskerkske op de Helling in ut dörp.
Pestoèr Póntanus waas ut kleine zaalkerkske aan ut veurbereide veur kersmis. Aan de ziejkante waas wat dennegreun vasgemak en d’r börde zeker ut döbbele aantal kerse wie gewuuenlik. Twieë törfkachels stónde te gleuje as twieë zomerzunkes. De deur van de kerk geit pièpend aope en dreej in dónkere euvergoèjers gekleide gestaltes goèje eur capuchons aaf. Ze buige alledreej in de richting van pestoèr, dae ze met gespreide erm óntvingk beej ut marmere doupvónt:
‘Wie geit ut nieje kiendje heite’, vroog pestoèr.
‘Ketrienke, nao mich, menièr pestoèr . . .’, zag Ketrien hièl gruuets.
‘En ik bin de vader menièr pestoèr, Jozef Ragay oèt Grave’, zag Jozef.
En zoeë woort Ketrienke geduip met Godfried en Ketrien Versmissen as getuùge.

Truuk gekómme in de Staay deje alledreej eur zwaore mantels aaf en spoojde zich nao ut werme kaemerke wao Maria wachde op zien kiendje.
‘Heej hebs se dien Ketrienke en pestuurke haet um geduip’, zag groeëte Ketrien. Maria pakde Ketrienke euver, kösde  um op de wengskes, lag um weer truuk in zien stièfselkisje en dekde um toe met unne werme baaje rok.

En zoeë zote Maria, Jozef en eur Ketrienke gelökkig te zièn in det kleine kaemerke in de Staay. Boète floot de scherpe kalde wind en de brandende kerskes deinde mei met iddere bewaeging in ut kaemerke. Inens woort d’r op de deur geklop, Jozef stónd op en makde de deur aop. Dao stónde die dreej schippersknechte oèt ut oeëste, die ouk logeerde in de Staay. De langste van de dreej deej un stepke nao veure:
‘Meuge we efkes kièke nao ut nieje kiendje?’, zag hae hièl aandoonlik.
‘Maar jao zeker’, reep Maria van de achtergrónd.
En dreej van die schaemel gekleide wuilesse schravelde zich nao det stièfselkisje en boge met eur óngeschaore köp veureuver nao Ketrienke:

‘Aoh . . . . . ‘, mómpelde ze alledreej tegelièk, ‘wat un moèj kiendje’.
Dae lange stoètde dae naeven um stónd aan en dae graaide in zien bókse-tès. En veurzichtig lag hae dreej gold-dukate op ut bedje. Van wièd aaf sloge de Martinuskerk in Venlo en de Lambertuskerk in Blierick aafwisselend twelf kièr. Josef had intösse veer glaeskes met Blierickse jenever en en un schöpke beer met sókker veur Maria ingeschöd. Achter um aan kwaam Ketrien binne met un schaal gebakke bloodwors met schiefkes appel.
‘Zalig kersfieës’, zag Ketrien.
‘Zalig kersfieës en veur idderein alle goods’, zagte die dreej oèt ut oeëste.

En die noow dinke det ik dit gans oèt d’n doèm gezaoge heb? Det klop neet gans, want mièr as de helf is ech gebeurd.

d'n Bliksemboum

'As ut bliksemp mós se flot make des se thoès kumps. En as det neet kins mós se dich hièl kedoek halde, op dien huukskes gaon zitte, maar noeits ónder unnem boum gaon schuùle’, zag ós mam altièd. Ós Mieke det bliksemde ouk waal ens, maar det waas as zienen ónderrok ónder zien kledje oèt kwaam. Dao heufde we neet veur nao hoès. Maar ós mam bedoelde heej toch ech ut blikseme beej ónwaer. En blikseme det kós ut behuùrlik in Blièrick. As we saoves in bed loge en ut begós duchtig te rómmele, dan kwaam ós mam beej os op d’n bedrand zitte. Ze zóng dan van die alde liedjes um ós röstig te halde. Volges mich waas ós mam ouk un bietje bang veur ut ónwaer. Want same krope we inein van de schrik beej idderen dónderslaag. ‘Oei, det waas doeënbeej!’. We telde same den tièd tösse ut waerleechte en ut dóndere, want beej idderen tel waas ut ónwaer dreej hónderd maeter wiejer weg. En as weej dóchte det ut eindelik euver getrokke waas, zag ós mam: ‘Effe wachte, de Maas helt ut ónwaer taege, zoe-dalik kump ut weer truuk’. En verdomp, det waas ouk smeis zoeë. De flitse woorte weer feller en dan flot der achter aan kraaaak . . . boemmm . . . bómmerdebóm.

Zoeë zoot ik ens as klein menke beej ózze pap veur op de stang, we ware ónderwaeges van de Lieuwerikstraot nao de Wassum. Ut waas in de verbaojen tièd met visse en dan ging ózze pap dökker met ózzen alde mik de karpers vore in de Wassum. Op ut ind van de Sint Josephstraot meuste we rechsaaf op d’n alde Bokenderwaeg. En dan beej unne hièlen alden boum sloge we un zandwaegske rechsop richting Wassum. Det waas unne hièlen dieke rare knoestigen boum van zón dreej maeter hoeëg. Hae zoog d’r neet oèt, hae stónd wat scheif met van die grillige deepe spaore op de stam. Verschandeliseerd door ziene laeftièd stónd hae hièl einzaam en verwrónge te koekeloere in ut boere landschap. Zoe-örges halverwaege Blièrick en d’n Bokend. Wie we doeënderbeej kwame zoog ik det hae gans gesplete en oèterein gerete waas en aan d’n binnekant gans zwart gebläökerd.

Ik kós mien uigskes neet aafhalde van dae biezónderen boum. Indrökwekkend van lillikheid.
‘Kiek rech veur dich oèt en rièt neet zoeë aan mien stuur’, zag ózze pap.
‘Sorrie pap, maar wat is det veur unnen boum’, zag ik.
‘Det is den bliksemboum, unne ieuwen alde knoetwiej. Dao is al verschillende kière d’n bliksem ingeslage, maar dae is neet kepot te kriège. Idders kièr sleit-e weer oèt’.

Det waas d’n allerièrste kièr det ik mich besefde wie sterk maar ouk kwetsbaar de natuur is. Vanaaf det moment heb ik groeët respek veur alles wat de elemènte wet te trotsere. Veur un paar jaor truuk begóste we met ut verzamele van alde toponieme in Blièrick. Ge weit waal, det zièn name die ze vruùger in Blièrick gove aan stókskes grónd en aan biezóndere plekke. En toen dook inens d’n bliksemboum ouk weer op in de alde beuk. Ik dóch metein aan miene pap en de häörkes ginge mich rechop staon op de erm. Gans Blièrick neumde daen boum dus destièds d’n bliksemboum.

Jaomer genóg is hae d’r neet mièr. Ieuwelank wis daen boum storm, ónwaer, oorlog en ellende te waerstaon. Maar neet d’n bouw van de Klingerberg. Te vuùl markante punte in Blièrick zien verdwene ónder ut asfalt en de betón. Veuroètgank neume ze det allewiels. Good um aaf en toe truuk te dinke en stil te staon wie ut vruùger waas. Wie Blièrick opheel beej de Niejborgstraot en ózze pap wis det we beej d’n bliksemboum meuste aafslaon um beej de Wassum te kómme.  

De Hoverhof in Hout-Blerick (1684)

Aan de Hoverhofweg 43A  in Hout-Blerick lag de vroegere boerderij Hoverhof, die er zeker reeds lag in de 14de eeuw. Er is veel over geschreven en gepubliceerd, hier willen we slechts enkele details toevoegen uit eind 17de eeuw.

Landmeter Antonis van Remoortel kreeg in 1684 opdracht de eigendommen van Klooster Mariaweide ('Clooster de Weyde') op te meten en te beschrijven. Het resultaat is een Kaartenboek[1] dat zich in het Regionaal Historisch Centrum Limburg in Maastricht bevindt. Het kaartenboek bevat kaarten van o.a. het klooster Mariaweide in Venlo, de Hoverhof te Blerick, Groot Maris te Helden, Middelhoven te Swalmen, Hagerhof te Venlo; Klerkenhof te Beesel-Rijkel is wel beschreven, maar de kaart ervan is kennelijk nooit ingebonden.

Op de eerste pagina van het boek lezen we: 1684 4 april: Z.P. – Atlas van de goederen van het klooster Maria Weide te Venlo. Anthonis van Remoortel, landmeter geadmitteerd door Z.M. Raad te Brussel, bekent dat hij van de heer Gijlkens, rentmeester van de hertog van Nieuborgh in het land van Ravensteijn, een bedrag van 20 rijksdaalder heeft ontvangen voor het meten en ‘caerteren’ van de goederen van het klooster genaamd ‘De Weyde’ te Venlo.

De nummers op de kaart komen niet altijd overeen met de nummers in de beschrijvingen. Maar het geeft desalniettemin een aardig beeld van de bezittingen van het klooster in 1684 in Hout-Blerick en het belang van de Hoverhof daarin. Hieronder volgt de enigszins verbeterde kaart en aansluitend de beschrijvingen van de grondstukken. Het totaal van het grondbezit was ca.45 ha land en 19 ha weidegrond.

Als een leuke bijvangst zien we in de rechter-benedenhoek de oude Lambertuskerk.

De Hover Hof Bleerick

No.3- item een weyde sijnde bepaelt O[2]- Jan Vervoort Z- ghemeyne heyde W- Gort Willems N- closter erfve (1522)

No.2- item noch een stuck lant oft camp bepaelt O- Pieter van Dael Z- het voorschreven W-des cloosters erfve N- de selve (635)

No.1- item noch een plaetse daer huys ende schuere op staet sijnde bepaelt O- Pieter van Dael Z- des cloosters erfve W- Gort Willems (709)

No. 4- item noch een stuck lant bepaelt (O- )Lenart Willems Z- de straet W- Marie Marcelis N- Windelina Fredrickx (213)

No.5- item noch een stuck lant bepaelt O- eenen wech Z- Windelina Fredrickx W- Hendrick Angels N- Lendert Willems (905)

No.5½- item noch een stuck lant bepaelt O- Gheerars van Dael Z- Lenart van Hoogmoet W- de straet N- Mertinus Smits (131)

N0.6- item noch een stuck lant bepaelt O- eenen velt wegh Z- Lenart janssen W- Ida Peumans N- Gheerart van Dael (108)

No.7- item noch een stuck lant bepaelt O- Hendrick Schonck Z- Pieter Vervoort W- den selven N- Gort Pieters kinderen (142)

No.8- item noch een stuck lant bepaelt O- Jan Mertens Z- Anna van Dael W- de selve N- den velt wegh (559)

No.10- item noch een stuck lant bepaelt O- Wouter Gorts Z- W- Gheerart van den Broeck N- clooster erfve (604)

No.9- item noch een stuck lant bepaelt O-Anna van Dael Z- het voorschreven stuck W- den velt wegh N- Jan Mertens (131)

No.12- item noch een stuck lant bepaelt O- Hendrick van Worst Z- Ida Peumans W- de kinderen Gheerart Lenart Lense N- amiarit (??) (730)

No.11- item noch een stuck lant bepaelt O- Hendrick van Worst Z- Anna in gen Rit W- de selve N- Hendrick Schroyers (434)

No.13- item noch een stuck lant bepaelt O- Anna in gen Rit Z- de kinderen Gheerart Lense W- Margrita Bitsick N- clooster erfve (340)

N0.14- item noch een stuck lant bepaelt O- eenen velt wegh Z- Ida Janssen W- het voorschreven stuck N- Margrita Bitsick (14)

No.15- item noch een stuck lant bepaelt O- Pauls Peumans Z- Hendrick van Hoest W- pastoorije N- Pieter van Dael (119)

No.16 -is noch een stuck lant in offen rit ghelegen bepaelt O-  W- erpraet (??) N- den selven (96)

No.19- item noch een stuck lant bepaelt O- Anna van Dael Z- des clooster erfve W- Belie Lensens N- Aelart van Dael (658)

No.18- item noch een stuck lant bepaelt O- Anna van Dael Z- Hendrick Coopmans W- Jan Bergmans N- het voorschreven stuck (230)

No.20- item noch een stuck lant bepaelt O- Lenart Wellens Z- Lenart Bitsick W- Aelart van Dael N- den selven (166)

No.21½- item noch een stuck lant bepaelt O- Jan de Mulder Z- den wegh W- Pauls Peumans N- Hendrick Coopmans (543)

No.4½- item noch een stuck lant bepaelt O- Hendrik oft Marie Fredrickx Z- eenen velt wegh W- Hendrick van Gorst N- den selven (347)

No.17- item noch een stuck lant bepaelt O- Jan de Mulder de molenbeecke W- Pauls Peumans N- de straet (743)

No.21- item noch een stuck lant bepaelt O- de Maese Z- Pauls Peumans W- den selven N- (350)

No.22[3]- item noch een stuck lant siet weyde bepaelt O- de Maese Z- Aelart van Dael W- en selven N- de beecke (131)

No.4(??)- item noch een weyde sijnde bepaelt O- de Maese Z- Gheerart van Dael W- Wouter in de Oree wey N- Aelaert van Dael (270)

No.23- item noch een weyde bepaelt O- Pieter Symons Z- den selven W- de straet N- Hendrick van Voorst (210)

No.25- item noch een morasachtige bempt sijnde bepaelt O- groot 3 morghen aentrent die water molen (166)

No.26- item noch 3 morghen gheleghen int broeck van Holt Bleerick aentrent het huys van mijnheer de Roy half bosch en half broeck staet te beplanten met elsen

No.27- item noch eenen noch eenen morghen bosch en broeck (tsanne ??) gheleghen tusschen Bree en Holt Bleerick staet te beplanten met elsen

Somma den hof aen lant 52 morgen: 128 roe(den) aen weyden 22 morghen

---

[1] RHCL Maastricht, Klooster Maria Weide te Venlo 14.D063, inv.nr. 412

[2] De aangegeven windrichtingen zijn afgekort naar O (oost); Z (suyt); W (weest); N (noort)

[3] No.24 op de kaart

De lagere school in de 18de eeuw

In de Nieuwe Venlosche Courant van 1932 schreef Frans van Beurden (1857-1934) stukjes onder het kopje ‘uit Blericks verleden’. Hij was landmeter van het kadaster, amateurhistoricus en secretaris van het Geschiedkundig Genootschap Limburg. Hier volgen twee hele aardige stukjes die hij schreef over de Blerickse lagere school van het destijds twee klaslokalen tellende schooltje. Het geeft een goede inkijk hoe dat destijds ging.

De lagere school lag in die tijd op de hoek van de Helling met de Antoniuslaan. Het gebouwtje lag in feite midden op straat en omvatte een drietal lokalen. Twee ruimtes werden gebruikt als klaslokaal en het derde was gereserveerd als schepenbank. Hier hield de Blerickse ‘raad’ haar vergaderingen en werd indien nodig recht gesproken (dingbank). We laten Frans van Beurden aan het woord:

De zorg voor de jonge jeugd ging de Blerickse regeerders zeer aan 't hart. Zij gaven 2 december 1747  de schoolmeester behoorlijke voorschriften, hoe hij zijn gewichtige taak te volbrengen had en legden hunne bevelen neer in een reglement. Het eerste artikel bepaalde, dat hij van eerlijke lieden moest gesproten zijn en geen speler noch een volzoèper of dronkaard. Hij moest zich goed gedragen en de katholieke catechismus wel verstaan en kunnen leren. Daartoe gaf hij les in de school zelf woensdags en zaterdags telkens een uur.
Verder moest hij de Nederlandse taal wel verstaan en een goede hand van schrijven hebben. Ook de cijfer-konst met inbegrip van de vijf eerste species moest hij perfect verstaan.
Zomers gaf hij les van zeven tot elf en van half twee tot vier uur. 's Winters van acht tot half twaalf en van half twee tot vier uur. Zondags had hij het druk. Hij moest de kinderen naar de Catechismus brengen, naar de Hoogmis geleiden en dan zelf toezicht houden uit de koorbank. Donderdags moest hij met de kinderen naar de Sacraments-mis gaan. De schoolmeester moest met de kinderen zachtzinnig omgaan, hen niet op het hoofd slaan of aan de oren trekken.
Voor zijn werk mocht hij van ieder kind vijf stuiver per jaar vorderen, terwijl de kinderen elk een turf mede moesten brengen voor winterbrand. Hij moest ook voor het onderhoud van het schoolgebouw zorgen. Daarvoor was hij vrij van alle hand-, span- en wachtdienst. De kinderen hadden een maand vakantie. De donderdag was half vrij. Wanneer de schoolmeester met de schoolkinderen een lijk moest afhalen kreeg hij een schelling (6 stuivers). Hij trok voor het geheel per jaar dertig pattacons (1 pattacon = 48 stuivers).

De officiële schoolmeester werd in het midden der 18de eeuw te Blerick, evenals op vele andere dorpen, door de schepenen in overleg met den Heer der Heerlijkheid, hier Baron van Laar, benoemd en bezoldigd, voor zoverre deze niet door de ouders der leerlingen betaald werd. De afstand van de alleen liggende gehuchten, was voor de scholieren groot en bij de slechte wegen vooral in den winter te groot. Daarom vond men op de gehuchten: op de Smeelen, in de Boekend en te Holt-Blerick goedgeleerde mensen, die met meer of minder goed gevolg tot gerief der inwoners school hielden. Maar omdat dit de echte, aangestelde schoolmeesters benadeelde, waren het dorpsbestuur en de heer daartegen. Zo moest 17 januari 1757 de dorpsbode Andreas Driessen zich begeven ten huize van Peter van Engels te Holt-Blerick, Joannes Hendrijcks in de Boekend en bij Derick Hinckes op de Smeelen en hen verbieden school te houden en kinderen te leren op boete van een ducaton (3 gulden). Nu hadden Peter van Engels en Derick Hinckes samen afgesproken, wat ze antwoorden zouden, als de Schut kwam. Zij zeiden: ‘Wij en houden gheene school, maer de kinderen, die in ons huijs koomen, leeren wij’. De vrouw van Johannes Hendricks hakte met een ander bijltje en verklaarde hooghartig, dat ze om de school eigenlijk niets gaven en het haar man zou zeggen.

Voor meer gedetailleerde informatie verwijs ik naar het boek ‘En toen ging de schoolbel – 400 jaar lager onderwijs in Blerick’ (1992 – HWB).

De Wiènkelder

Tussen Blerick en Grubbenvorst lag vroeger een lang gerekte vlakte met boerenbedrijven, paardenweiden en grazende koeien. Idyllisch afgewisseld met stukjes wilde natuur. In het westen begrensd door de Horsterweg en de spoorlijn Venlo-Nijmegen, in het oosten door de Maas. Dit gebied tussen Fort Sint Michiel in het zuiden en het Gebroken Slot in het noorden stond vroeger met de ongetemde Maas geregeld onder water. Als we ons verdiepen in oude landkaarten, lezen we oude toponiemen als Ubroek, Raayweide en de Wienkelder. Ergens midden aan de Maas lag een klein bos, het Slieëneböske, waar vroeger wilde waterlelies bloeiden. Het Slieëneböske is helaas opgeofferd aan de waterzuiveringsinstallatie. Het Ubroek was een heidegebied, ontstaan uit oude maasmeander, werd ook wel ’t Brook, Odebroeck of Ooibroek genoemd. Daar tussen Echtenraay en de Maas lagen de gemeenschappelijke weiden voor het vee van de Blerickse boeren. Over de Broekstraat nao ut Brook.  

Een stuk verder richting Grubbenvorst ligt de Wiènkelder, een klein bosgebied dat gekenmerkt wordt door hogere natuurlijke heuvels. We zouden het een beetje eigenwijs maasduinen kunnen noemen. Maar wat veel mensen niet weten, het is een historisch belangrijke plek. Ritmeester Johannes Apollonius Ort (1842-1908) deed er onderzoek in de 19de eeuw. Zoals hij dat zo treffend beschreef: op 15 minuten gaans van de Sint Annakapel op het grondgebied van Grubbenvorst, tussen de boerenhoeve Oude Erf en de Maas. Het was een Germaanse begraafplaats en ritmeester Ort heeft een aantal van die grafheuvels blootgelegd. Ze lagen keurig onderaan of tussen die zandduinen. Sereen, bijna plechtig, begraven onder kleine grafheuveltjes. De urnen die hij aantrof waren gebakken van leem, vermengd met kleine steentjes. Ze waren erg broos en er is er maar één in zijn geheel bewaard gebleven. Ritmeester Ort heeft ‘m geschonken aan het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, in de ‘Staatscourant’ van 11 april 1884 lezen we: ‘Ruw bewerkte, en slecht gebakken urn, met verbrande beenderen. Hoog 24, middellijn 22.5 cm’. De wanden waren dik en aan de verticale strepen was te zien dat er vorm aan gegeven was door met een voorwerp van boven naar beneden te strijken. 

De Wiènkelder beslaat geen grote oppervlakte en waar de naamgeving oorspronkelijk vandaan komt, weten we niet. Ik kan me niet voorstellen dat er een relatie is met wieë (wilgen). Eerder nog met de koele ligging (kelder), mede door de frisse bronnetjes die er lagen aan de voet van de heuvels. Wie weet, misschien lag er ooit de wijnkelder (wiènkelder) van het landadellijke huis Boerlo. Een groot gedeelte van de Wiènkelder is gekapt ten (on)gunste van de aanleg van de jachthaven, waardoor ook de bronnen zijn verdwenen. 

Ik herinner me nog goed dat ik méér dan 60 jaar geleden bij mijn vader voor op de stang van zijn fiets zat. We gingen samen vissen bij de Kaolentip en dan fietsten we door dat bosje. Het was er donker en heerlijk koel in de schaduw van de bomen op de heuvels. Ik weet nog dat we als kwajongens ‘gedraaide’ stokken gingen zoeken in het dichtbegroeide bos. Of lekker naar beneden ‘rölse’ van de zandberg af en koel helder water dronken uit de beek aan de bronnen. Toen besefte ik me dat nog niet dat zo’n 2000 jaar geleden onder langs de Wiènkelder een Romeinse weg liep. In de tijd van Ritmeester Ort was het verloop van die weg nog duidelijk te lezen in het landschap. Komend vanaf het kasteel de Berckt in Baarlo beschrijft hij: ‘Tusschen den genoemden watermolen en het dorp ligt een gedeelte van dien ouden oeverweg met twee zijwalletjes, die bij meeting 20 m van elkander bleken te liggen. Verder loopt de weg naast een hollen weg door de akkers recht op de twee windmolens te Blerick aan en verder naar de kapel van Sint Anna. Hier volgt hij den hoogen kant die van achter deze kapel, langs den Wiènkelder naar Groot Raay loopt. Tusschen Blerick en Grubbenvorst loopt de weg langs de germaansche begraafplaats de Wiènkelder’.
Als we er een oude kaart bij pakken, kunnen we de route bijna compleet intekenen. Ook de 19de eeuwse Limburgse archeoloog Jos Habets (1829-1893) liet de Romeinse weg de Maasoever volgen. Hij verwoorde dat in 1881 als volgt: ‘Blerick verlatende gaat de weg iets af van de Maas en neemt zijn richting op de kapel van Sint Anna, in rechte lijn langs Oud Soest en Gebroken Slot naar Grubbenvorst, aldaar de kerk rechts latende liggen’.

In 1966 beschreef Eugène Coehorst (1937-2010) het nog duidelijker: Via het kasteel de Berckt in Baarlo over de Romeinenweg naar de watermolen bij de Springbeek. Van hieruit naast de Molenbossen volgen we keurig de Nieuwborgstraat. De weg vervolgt richting Groot Boller, het Sint Anna-kapelletje en onder langs de Wiènkelder richting Groot Raay bij Grubbenvorst. De gehele weg was ook toen nog duidelijk te herkennen door het hogere lijnelement in het landschap. Boeren klaagden toendertijd dat er op het oude ‘wegcunet’ bijna niets goed wilde groeien. Een ‘cunet’ is een uitgegraven strook in niet goed dragende grond. Die werd dan aangevuld met zand en kiezel, en feitelijk was daarmee de weg klaar. De Romeinse weg heeft een heel logisch natuurlijk verloop, hij volgt simpelweg de hoger gelegen rand van het Maasterras door Blerick.  

En even logisch was de ligging van het Germaanse kerkhof aan de Romeinse weg bij de Wiènkelder. Ga er nog eens kijken zolang het nog kan maar schrik niet van de erbarmelijke toestand. Want door de aanleg van de (jacht)haven is er veel gekapt en verdwenen. De laatste jaren is er nog eens veel opgeofferd voor de aanleg van die kolossaal lelijke opslagdepots langs de Horsterweg.

Un Kenón die klink as un klok

Van 1560 wies 1597 waas unne zekere Franciscus van d’Oeybraken pastoèr van Blièrick. Hae begós in 1575 met ut aanlegge van de allerièrste kerkregisters. Op 19 januarie schrief hae ziene ièrsten duip in: ‘primus est Henricus filius Baltasarii Verinen susceptores Henricus Libelen Venlonensis et Beatrix Molitoris’ (Henricus, zoon van Balthasar Verijnen, getuùge zièn Henricus Libelen en Beatrix Mulders). Maar nao dreej jaor, in 1578 makde hae zich alweer oèt de veut nao Venlo, umdet de Calviniste beej um binne vele. Heej makde hae zich verdeenstelik as keplaon en de Blièrickse kerkregisters bleve geslaote wies 1586. We zitte dan in de 80-jäörigen oorlog en in Venlo heel de Calvinis Cakhosius zien hagepraeke ónder unne treurigem boum naeve de Maas. De magistraat van Venlo krieg in 1579 met Reyner in de Betouw zienen ièrste protestantse peyburgemeister. De Spanjaarde laote aaf en toe eur gezich zeen aan den Blièrickse kant. Misschien waal un oètdaging veur un ‘bende Calvinistische knevelaars en vreijbuiters’ um Blièrick vanoèt Venlo te euvervalle. Ze ginge ech as bièste te kièr! Op un inkele oètzóndering nao woorte alle huùs platgebörd, ouk de kerk óntkwaam neet aan de alles um zich haer grièpende vlamme. De alde tore van de kerk veel in puin, en de groeëte klok woort as oorlogsbuit mei genaome nao Venlo. Ut ware roerige tieje. 

’t Waas unne óngeschreve regel det de kerkklokke beschouwd mochte waere as oorlogsbuit, en dus neet zoeë maar as gestaole goedere. Dae regel gold dus ouk veur de Staatse troepe oèt ut Venlose garnizoen, toen ze in 1579 de Spaanse veurloupers verjoge, die zich in Blièrick verschans heije. Dus aan ’t jatte van ós groeëte klok klaefde veurluipig de status oorlogsbuit!? Maar unne volgende óngeschreve fatsoensregel waas ouk, det de oorlogsbuit later truuk gekoch kós waere. We mótte det zeen as unne vorm van aafpersing en dwangmiddel veur ut invordere van oorlogsbelasting. En zoeë woort de Blièrickse klok dan ouk as oorlogsbuit met genaome nao Venlo en keurig in de Hertogenhaof opgeborge. Maar neet vuùl later dao nao trok Parma met zien leger op en bedreigde de stad. De artillerie van Venlo mós waere oètgebreid, en oèt ós Blièrickse klok kóste waal twieje dieke kenónne waere gegaote. De Venlose Magistraat lapde iddere fatsoensnorm aan eure laars en leet 1 augustus 1580 door Herman Potgieter ós moèje klok umgete en verwerke tot twieje neet mièr zoeë moèj klinkende kenónne. Allein meuste ze der nog wat extra materiaal aan toevoege:
De kanons wogen te zamen 5775 ponden, en daar de specie der Blièricksche klok niet toereikend was voor de vervaardiging der beide kanons, werden daarbij gekocht van Renier van Dalen 335 pond aan 6 gulden 1 oort de 100, van diens vrouw 47 pond aan 1 broodpenning het pond, 900 pond van den gieter aan 9 gulden de 100 pond en voor 8 gulden 19 stuiver of nagenoeg 255 pond lood.

Ós Blièrickse klok haet dus vermoedelik 4200 alde pónd gewaoge. Veur koste van geetloeën van de kenónne woorte door Herman Potgieter in raekening gebrach 6 gölde en 5 stuùvers per 100 pónd, waat in totaal neerkwaam op ruùm 360 Venlose göldes.

 De Spanjaarde kwame, en beej ’t beleg van Venlo in 1586 woorte de twieje kenónne ingezatte. Helaas veur die van Venlo scheurde ein van de kenónne beej ’t aafschete, de ander bleef dan weer jaomer veur die van Blièrick intak. Un drièvend fort van dreej aan elkaar gemakte buuet met stanketsels der-op zörgde veur um slumme lis. Nao de flotte capitulatie van 28 juni 1586 kwaam Venlo in Spaanse hand, en ouk in Blièrick kièrde geleidelik de relatieve rös truuk. Alles meus weer van de grónd aaf waere opgebouwd in Blièrick, de gevluchde minse kièrde deils truuk nao eur gehavende gebaortedörp. Ouk ut Lambertuskerkske woort zoe-good en zoe-kwaod wie meugelik opgeknap, en op Sint Jacobusdaàg 1594 woort alweer de nieje groeëte klok geduip. 

Maar beschouwde de Blièrickse eur alde klok dan as verlaore? Waas de kous daomei aaf? Natuurlik neet, want de Blièrickse schepene hadde al verschillende kière aan de Venlose magistraat eur groeëte klok truuk gevorderd. Want ze hadde mótte capitulere, dus die klok waas gen oorlogsbuit mièr en meus weer truuk. Maar toen waas ’t presiès al wie det noow ouk geit, der kwaam gen antwaord van den andere kant van de Majjem. Dus zóchte de Blièrickse ut gedwónge hoeëger op. Laes maar ens: ‘ende want het niet redelick off billick en is, dat die stadt sich mit ander luijden vuel weniger mit kercken geystlicken ende gewyde gueder berijckt, ende der supplianten onsientie opliedt der kercken gueder, soe verdunckert ende verloeren syn, so vuel ihnen doenlick is tho recouvrieren ende wyderumb in esse tho bringen, soe ist dat de supplianten (aengesien sy op haer vorich mennichfaldich aengheven gheen seker antwordt vernoemen en hebben, nyt wetende off de saeck vuir sulcx gehalden wordt, dat sij nyt weerdt en is om schriefftelick antwordt te verkriegen) noch eens, alleer sij sich irgent anderss klechlich aen hebben willen gheven, eynen Ersamen Raedt dyser stadt Venlo inder fruntschoppen om restitutie offte reparatie der vorschreven klocken hebben willen requireren’. 

Misschien hièl lastig um te laeze, maar geluif mich, kort same-gevat steit der gewoèn ‘die klok mót as de sodemieter truuk’. Maar ouk op dezem breef kwaam gen inkele reaksie. De kerkmeisters van Blièrick beslote die van Venlo beej dem Bisschop aan te klage, in un uùterste poging det die groeëte klok truuk kwaam óf ein redelikke vergoeding woord gegaeve. Bisschop Jacobus a Castro schreef 9 april 1612 aan de magistraat van Venlo un bisschoppelik verzeuk, waorin hae voorsloog: ‘te stellen int seggen van goede verstandige mans of aan die van Blièrick eene redelijke som gelds aan te bieden al en quamen sij niet tot hun uterste pretensien’. Maar achter die dieke more van Venlo bleve ze muuskestil en gedroge ze zich doufstóm. Waal hebbe nog lang twieë kenónne met de moel aope richting Blièrick gerich gestaon. Ouk die kenónne bleve stóm, en de nieje Blièrickse klok bingelde weer löstig euver ’t water. 

Allein de sfeer tösse deze en den andere kant van de Maas is der met det gedeuns met die klok neet baeter op gewaore. Maar um det weer aan die groeëte klok te gaon hange? Ik heb waal gehuùrd det ein van die kenónne nao 443 jaor weer nao Blièrick verhoès . . . ?

Theodorus van den Panhuizen (1650-1733)

Theodorus van den Panhuizen (Panhuijsen), gedoopt 15 mei 1650 in Rotselaar (B), zoon van Joannes van den Panhuizen en Anna Grietens. Hij werd 22 maart 1691 kapelaan in Venlo en van daaruit 27 april 1696 tot pastoor in Blerick benoemd. Hij heeft het zeker niet gemakkelijk gehad. Allereerst werd hij geconfronteerd met brandstichting van zijn pastorie op zondag 27 juni 1700, rond elf uur ’s avonds. Er stond een felle wind, het vuur greep woest om zich heen. De vlammen sloegen uit stal en schuur, waar zich het paard, de drie koeien, de stier en vijf varkens bevonden. Iedereen die een leren emmer ter beschikking had, hielp met blussen. Ook de schippers en mulders uit Venlo schoten te hulp. Na het blussen misten de Venlose schippers en mulders zo’n tien leren emmers. Zomaar verbrand, of toch stiekem door de Blerickenaren meegenomen? In ieder geval liet de schepenbank op hun kosten bij de Venlose haammaker Daniël Cloussen tien nieuwe leren emmers maken voor de schippers en mulders. Vier maanden na de brand stonden plotseling twee huizen tegelijk in de fik, dat van Gerard Peemans en zijn vrouw Maria Linssen, en het huis van Liesbeth Jacobs. Hier moest welhaast sprake zijn van brandstichting. Ene Servaes Bouslier[1] werd verdacht, verschillende getuigen hadden hem bij de drie branden zien wegrennen. Hij werd er nu zelfs ook van verdacht, dat hij tien jaar geleden het huis van de heer van Laer had aangestoken[2].

Aan de andere kant van de Maas groeide de dreiging van een aanstaande oorlog[3]. Het garnizoen van Venlo en het fort Sint-Michiel werden op sterkte gebracht en de vestingwerken hersteld. De gracht van het fort uitgediept en met water gevuld. Nieuwe palissaden werden opgericht, en aan de Venlose kant werd de wal langs de Maas met bastions versterkt. In Blerick werden oorlogsschattingen opgelegd, ze moesten hooi, stro en takkenbossen leveren en een gedeelte van hun vee afstaan. Met hun karren moesten ze vrachten voor het leger vervoeren, en dat alles onder dwang. 

Nauwelijks was met steun van de abt van Averbode de pastorie herbouwd, of het beleg van Venlo volgde. Blerick werd verschrikkelijk door verwoesting, inkwartiering en plundering geteisterd. In de pastorie bleef geen raam heel, het kostte 100 ducatons[4] om de boel te herstellen. Toen pastoor van den Panhuizen na het beleg thuiskwam, trof hij daar een zieke kapitein aan, die hij enkele dagen tot aan zijn dood heeft verzorgd. Ook had hij gedurende twee weken een kolonel van de geallieerden samen met diens gezin ingekwartierd. Het was een komen en gaan, zo bood hij verder onderdak aan graaf van Tilly[5], aan ene generaal Nasmaer, de Engelse kolonel Neve en een majoor van het Regiment Saxe Gotha. Tijdens het beleg had pastoor gemiddeld 15 man over de vloer. Maar ook het dorp was vreselijk getroffen, vooral de huizen en landerijen in de buurt van fort Sint-Michiel. En de inkwartieringen in het dorp zouden nog lang aanhouden. In juli 1710 werden twee dagen en nachten liefst 86 mensen ingekwartierd in de pastorie. Waaronder vier kapiteins, twee luitenants, een vaandrig, een aantal onderofficieren en soldaten met vrouwen en kinderen. Men had de pastoor ook nog een Calvijnse dominee toevertrouwd onder het mom ‘geestelijken moeten bij elkander blijven’. Daar bovenop kwamen nog 25 paarden die verzorgd moesten worden, en het vee van pastoor moest dan maar uitwijken naar het kerkhof. De officieren verontschuldigden zich wel voor de overlast, die ze de pastoor bezorgden!

Pastoor van den Panhuizen beschreef de verschrikkelijke vernielingen, die werden aangericht bij het begin van de Spaanse Successie oorlog in 1702:

In het belegh van de stadt Venlo is alles in de kercke van Blerick geruïneert, gebroken ende veel gestolen. De orgel is gansch ende geheel verdestrueert ende de pijpen sijn meest door de Engelschen (Engelse troepen) wegh genomen; alle dry de authaeren sijn door het breken van hunne heylighe graven[6] ontweyt ende de taefereelen[7] van Onse Lieve Vrouwenaltaer alsoock van sint Antonis zijn weghgenomen. Hetselfde soude oock hebben geschiedt aen den hoogen altaer (van den welcken alreerts de twee belden van sint Norbertus ende sint Bernardus waren weghgedraegen), ten waere ick[8], frater Theodorus van den Panhuyssen, pastor, ter selver tijt aldaer was verschenen, die siende dese heylighschenderye, ben onsteken geworden met eenen iver (toorn) ende hebbe met stoutigheyt (moed) ende iverige woorden de onteerders verdreven. Godt loff, dat sij mij niet en hebben mishandelt ende hun quaet voornemen niet en hebben uytgewerckt. De ciborie, remonstrantie (monstrans), kelcken en alle kerkelijcke mobiliën[9] hebbe met peryckel (gevaar) van mijn leven uyt de kercke gehaelt, soodat er niet van alles en is gemist ofte achtergelaten. Het belegh geeyndight sijnde, hebbe van den eenen en den anderen wat versoeght tot restauratie van de geruïneerde kercke ende hebbe soo veel bijeen vergadert, dat ick eerst hebbe gemaeckt de treden op de twee altaeren te weten den hooghen ende van Onse Lieve Vrouwe. De overblijfsels van de pilaren die te vooren stonden aen de hooge choore[10] ende die ik vonde hier ende daer in de tenten van de soldaten, hebben geïmploieert (gebruikt) tot de funte (doopvont). Item hebbe in de sacristye, alwaer alles was gebroken, doen maecken eene kasse (kast) tot conservatie (bewaring) van alle kerckelijcke meubels ende hebbe den vloer beleght met bert (planken). Hebbe daarenboven (bovendien) gemaeckt een schoon antipendium[11] voor den hooghen altaer met eenen corresponderenden (bijpassend) cassuyfel. Item uyt eyge middelen eenen setelstoel ende twee trype[12] kussens, die mij hebben gecost 33 gulden. Daernaer iss er noch gemaeckt een ander antipendium door joffrouw Bitzen, religieuse op de Weyde[13], aen de welcke wij hebben gedaen de oncosten ende sij den arbeid van maecken ende schilderen. 

Eindelijk duidelijkheid

In 1710 werd eindelijk een slepend proces over belastingen tussen de pastoor en de plaatselijke overheid beslecht. Reeds 15 december 1708 was tussen partijen een akkoord gesloten:

1. Ten tijde van oorlog, zal de pastoor van Blerick 30, en ten tijde van vrede 10 patacons[14] jaarlijks aan gemeentebelastingen betalen.

2. De pastoor leent binnen een jaar 200 patacons in specie (klinkende munt) renteloos aan de gemeente. Onder voorbehoud dat pastorie of de abt van Averbode in bezit van dit kapitaal blijven, bij overlijden van pastoor.

Dit akkoord ging door, met die uitzondering dat de pastoor meteen 25 rijksdaalders overhandigde in plaats van de genoemde 200 patacons binnen een jaar. Zo blij was hij schijnbaar met de nieuwe regeling. 

Bij de Vrede van Utrecht stond Karel IV op 12 mei 1713 het ambt Kessel af aan de koning van Pruissen. Deze hebzuchtige vorst maakte ook aanspraak op het aangrenzende fort Sint-Michiel, wat echter bij Venlo en de Republiek der Verenigde Nederlanden bleef. Soms had van mij de hebzucht mogen winnen! 

Onder het bewind van pastoor van den Panhuizen gebeurde veel aan de Lambertuskerk. Op kosten van secretaris Jan Lamberts en zijn vrouw Aldegondis Bitsen werd voor zesenveertig pattacons door meester Dierick Deckers, schrijnwerker uit Venlo, een nieuw Onze-Lieve-Vrouwe-altaar gemaakt. Op 16 augustus 1712 sloten de schepenen en gezworenen van Blerick een overeenkomst met meester Peter Coenen voor veertien jaren voor het ‘decken der kercke soo dese heerlickheijdt moet onderhalden’. Op een vroege wintermorgen in 1713 werd de Lambertuskerk door enkele dieven beroofd. Veel van haar kostbaarheden werden gestolen, onder andere twee zilveren kelken, zilveren ampullen met schotel en alle gouden en zilveren sieraden aan het beeld van Onze Lieve Vrouw. Het jaar daarop slaagde pastoor van den Panhuizen erin twee nieuwe kelken te kopen, elk van 25 patacons. Sijbert Schouren en Jan Adolf sloten in 1719 met het dorpsbestuur een overeenkomst over het groot onderhoud van het timmerwerk aan het kerkdak. De balken moesten van eikenhout zijn en ‘de plancken sullen danne (dennen) deelen wesen’. Voor de werkzaamheden ontvingen beide aannemers ‘de somme van negentigh pattacons ende een half ton bier’. De toren van de kerk was nog steeds vervallen. Om dit probleem op te lossen, werd op 17 augustus 1721 een ’besteck ende conditie om eenen nieuwen toren op te bouwen’ opgemaakt. Dit bestek bevatte liefst 35 artikelen over de afbraak van de oude en de bouw van de nieuwe toren. De bouw werd stap voor stap beschreven. De klok en het uurwerk mochten niet worden beschadigd en moesten later weer worden herplaatst. De nieuwe toren - een dakruiter - werd geheel met leien bekleed en bekroond door een spits dak, waarop een kruis van drie meter kwam. Bovenop het kruis kwam een koperen bol en een dito haan. Het houtwerk zoals ‘balken, stijlen, ribben sal moeten wesen vant beste eijken houdt’. Het werk moest binnen twee maanden worden uitgevoerd met een marge van acht dagen en werd aan Geret Coopmans uit Venray gegund voor de ‘somme van 135 specie rixdaelders, den rixdaelder tegens drij gulden sesthien stuyvers’. Toen de nieuwe toren klaar was, kocht men in Luik een tweede klok voor de som van ruim 50 pattacons. De inwijding daarvan vond op 14 december 1721 plaats. In dat jaar kwamen ook verschillende nieuwe meubels in de kerk. 

Gedurende 37 jaren diende van den Panhuizen in Blerick, vierde met luister zijn jubelfeest en overleed 29 november 1733, in de ouderdom van 84 jaar, na zijn 60ste priesterjaar. Zijn portret met familiewapen hangt in de pastorie.

---

[1] Zie gezinsklapper Blerick nr.207: Servatius Bosle (Bossele, Bouslier, Bousselin), getr. met Maria Boudewijns; woonde 1677 in Weert, waar hij soldaat was onder Ambrosius de Muttini, gouverneur van Weert.

[2] Dit kan niet kloppen, aangezien bronnen aangeven dat de Hièrshaof in 1679 is afgebrand.

[3] Het Beleg van Venlo in 1702 was een beleg van een maand door de Republiek der Nederlanden op de Frans-Spaanse bezetter van de stad. Het duurde van 29 augustus tot 23 september.

[4] Zilveren munt, circa 33 gram, met een waarde van 63 stuivers

[5] Claude-Frédéric t'Serclaes, graaf van Tilly (Brussel 1648 – Maastricht 1723) was een vooraanstaand militair in de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden. Hij was onder andere generaal van de cavalerie, later opper-bevelhebber van de Staatse troepen en gouverneur van Maastricht.

[6] de altaarstenen met relikwieën van heiligen werden stuk geslagen

[7] schilderijen, waarop heiligenlevens zijn uitgebeeld, en die als panelen boven het altaar zijn bevestigd

[8] ware het niet dat ik

[9] verplaatsbare voorwerpen

[10] het priesterkoor van het hoogaltaar

[11] doek dat tegen de altaartafel was gehangen, meestal zeer fraai geborduurd of beschilderd

[12] een fluweelachtig wollen weefsel dat vooral als stoelbekleding werd gebruikt

[13] het klooster Mariaweide in Venlo

[14] Spaanse munt, een daalder waard