1651 – Ein bewaoge jaor

Ut is hiël lang geléje, zelfs miër as dreej-en-unne-halve iëuw truuk in d’n tiëd. Bliërick worstelt met zien zoeë vuulste wederopbouw, noow van d’n 80-jäörige oorlog. D’r môs weer orde en regelmaot kômme in ôs dörpke aan de Maas, maar det veel potdomme neet met. D’n Belze pastoër Pontanus noom de tuiwkes strak in zien gezaegende hand, maar auk dae kreeg nog waal ens nate veut. Baerke, un klein menke, vertelt ôs wie det toen toeging in Bliërick. 

Baerke waas d’n aldste zoon van de köster, dae daor naeve auk nog schoëlmeister waas. Ziene pap dae hoôt Goris Versmissen, zien mam hoôt Katrien en die had unne moeilijke achternaam, Brumioul. Nao um kwáme nog dreej kleinere zuskes. Ziene pap waas de gansen daag drök in de waer met de kerk, want pastoër Pontanus waas unne vuuel-eisende mins. Daor naeve goof pap raekene en schriëve aan de kiendjes van Bliërick. Maar det kôs allein as die kinder neet hoofde te poejakke op ut land, same met eur elders. Les gaeve deej ôzze pap in twieëije van die smale vôchtige kaemerkes, beej de dingkamer (geregtskamer), schuuen taegeneuver en doënbeej de kerk. 

Ziene pap waas metein nao d’n 80-jäörige oorlog beneump as köster en ônderwiëzer, en had same met pastuurke ut Lambertuskerkske al behuuerlik opgeknap. In 1647 hadde ze d’n altaar van ‘Ôs-leef-vruiwke’ twieëje nieje tabbernakels gegaeve met un aafbeelding van Christus-gebaorte. Lei van Haove, later minderbroeder in Venlo, had un sierlijk beeld van Maria geschônke. Jan Vervoort had 50 dalers gegaeve veur un zilvere ciborie, zôn prachtige kelk met unne deksel met un kruutske d’r baove op. En Thies Verheijen had ut holt geleverd veur twieëje nieje beelder van Sint Lambertus en Sint Urbanus. Pastoër Pontanus waas unne geliërde mins, maar auk knaoke hard. Hae kreeg det eigewiëze schuttersgilde in ut gelid, en stelde d’n Bliërickse kermis vas op twieëde Pinksdaag. Maar dae moch pas beginne nao de Sacramentprocessie. En det waas un hiël gedeuns. 

En auk det môs presies wie Pontanus det veurschreef, ôzze pap woord d’r krankjorum van. Want dae môs idderein maar zoeë wiëd zeen te kriëge, wat pastoër Pontanus um nauwkeurig had opgedrage in zien goôd te verstaon Bels:

‘Na uitstelling van het Allerheiligste Sacrament gaet vooraf het beeld van Sint Urbanus op den eerewaegen. Daerna de gildebroeders, vier-en-twintig bouwlieden, eerlijcke brave mannen, geen knechts of jongens, met den standaert des Cruis vooraf, hierop de priesters en sangers. De schepenen en rechters der gemeijnte behooren dan den hemel te draegen, in eerlijck habijt. Dan moet volgen het beeld van Sint Lambertus patroon der parochie gedraegen door vier gezworene, als patroonen en beschermers der gemeyntenaars, weduwen en wezen. Volgen al het mansvolk, en daarop de eerste maegden met croonen op het hoofd, representerende de edele dochters van Aäron en Jesse. Sij gaen voor het beeld van Onze Lieve Vrouw koningin des hemels. Dit beeld moet gedragen worden door eenige dochters van den burgerstandt met een eerlijck kleedt en doek om het hoofd, als ootmoedige dienaressen der koningin des hemels. Sullen dan volgen al het vrouwvolk in goede orde sine interruptione. De benedictie sal gegeven worden aen de vier staties, eerst over Maesblerick oostsijde, dan over Houtblerick westzijde, hierna over Boekend en het Oeybroeck aan alle kapellen’.

‘Na de processie’, zoeë ging de opdrach van Pontanus wiejer, ‘bereiden de ouders der overste maegden den maeltijd volgens oud gebruick, voor die gedraegen hebben het beeld van Onze Lieve Vrouw, tien of twaelf persoonen. De maegden die gedraegen hebben de roede presideren aen taefel met de croonen op het hoofd, die andere die gedraegen hebben sullen sitten aen taefel in eerlijck habijt’. 

Nouw, en eindelik had ôzze pap alles keurig geregeld. Op d’n daag zelf waas hae stier-zenewechtig.

‘Maak dich gen dieke bein’, had ôs mam nog gezag.

‘Ik pries d’n daag neet veur ut aovend is Katrien’, verzuchde ôzze pap. En zien zörg waas neet gans ônterech, want beej d’n optoch van 19 mei 1651 gebeurde wat verschrikkeliks. De ganse koedeljach stônd klaor, de Sacramentsprocessie kôs beginne. Ut holtere beeld van Sint Urbanus was goôd stevig op unne iërewage vasgezatte en de kèr waas moëij versierd met greun en kleurige blóme. Maar wie de ganse processie euver de Staaiwaeg trok, gebeurde ut. Un stelletje schippersknechte, det ware van die Hollandse Calvieniste, begôste de zaak behuurlik te stange. En potnondedjuu, inens ging de kèr op dae scheive waeg schuueve en kiepde um in de Majjem. Dat waas kaasje veur die schippersknechte, ze slóge de luns oët ut raad en Sint Urbanus flikkerde veur-euver in ut water, same met zien moëije versieringe. Ut waas erges toch waal ein komies gezich, ut greun en de bleumkes dréve langzaam richting Venlo. En Sint Urbanus stook eigewiës met ziene bums baove water. Maar die belhamels hadde gen inkel respèk veur Sint Urbanus, sleurde um oët ut water en zatte um pontifikaal in un roeijbuuetje.

De res van d’n daag, bijna wies ut dônker woord, roeijde ze op en neer veur de lam geslage Bliërickse processie-gengers, tot groëte ergernis van pastuurke. Ik had kômpassie met ôzze pap, dae stônd stokstiëf met unne veur-roëije kop aan ut water. Ut ganse geplende moëije fiës waas letterlik en figuurlik in ut water gevalle. Ein veur ein druubde de Bliërickse aaf.  De schippersknechte ginge nog effe door, en ut woord nog spannend. Aan de Venlose kant van de Maas kwame de stadsbode en burgemeister Jacobus Liefkens aangedribbeld met eur lange wapperende capes. De burgemeister stoëde de stadsbode aan en dae reep naor de schippersknechte:

‘Haej geej dao. Ik gebied ôch names d’n hiër burgemeister, bring ut beeld naor ôs toe. Want met det beeld verlére die Bliërickse alle geregtigheden op de Maas’. En de schippersknechte begôste te twiëfele, de lol waas d’r toch zoeë-wie-zoeë vanaaf, en góve ut beeld de volgende daag aaf op ut Venlose stadhoës. Daor woort ut veilig opgeborge, maar ut bleef neet geheim veur d’n Bliërickse kant. Pastoër Pontanus huuerde d’r van en schreef unne vette breef aan pastoër Puteanus van Venlo. Det waas auk unne Bels oët Sint-Trúje, en of die twieëje mekaar neet lóge, det weit ik neet. Maar vrinde ware ut neet!! Hae schreef det hae zich verbaasde en verôntwaardig waas euver de ônbegriepelikke handelwiëze van de Venlose raod. En hae begreep neet det de pastoër det toegelaote had. En wie belachelijk ut waal neet waas um de jurisdictie (de regte) op de Maas te gaon toeschriëve aan un holtere beeld. Pastoër Puteanus môs toch weite det de regte aan d’n Bliërickse kant gehech ware aan de grônd, waorop de grenspäöl geslage ware, al wiëd veurdet d’r burgers van Venlo bestônde. Nou, det waas unne pittige breef!

Maar ut bleef stil aan d’n andere kant. ‘Dae neet wilt luustere, môt maar veule’, dôch ôzze pastoër. Dan maar opschale naor Remund, vicaris generaal Bosman woord aangespraoke op zien verantwoordelikheid. En dae slapjanus stelde veur det ut beeld ‘verborge’ truuk môs kômme naor Bliërick. Maar pastoër veulde aan zien water det hae ut oëteindelik ging winne, maar det môs dan waal wat glorieuzer. Hae eisde det ut beeld van Sint Urbanus neet zoeë maar stiekem, maar aope en bloët, én plechstatig in processie op de vlégende brök zuuj waere euvergevare. En dan halfwaeg zuuj waere euvergedrage aan pastoër Pontanus in vol ornaat. Maar det ging die Venlose toch wat wiëd, ut beeld van Sint Urbanus woord keurig in Bliërick beej de kerk aafgeleverd, en daor waas de kous met aaf. Gossie, det waas unne spannende tiëd veur zôn klein niejsgierig menke wie Baerke. En zeker auk veur ziene pap.

Nao d’n trammelant met ut beeld van Urbanus met de Pinkstere, waas ôzze pap neet te genéte. Nogal wiedes, want 24 juni kump d’r aan, det is Sint Jansdaag en dan wuuert zien baan as köster en schoëlmeister haopelik veur ein jaor verlingk. En zoeë neet, dan kan hae weer gaon schoefele. Want op Sint Jan kômme saoves ônder de aovendmis de schepene en de inwoëners van Bliërick naor de kerk. Veur de mis môt ôzze pap zien kerksleutels op ut Hoëg Altaar legge, um dan de ganse Mis naegel te biëte. Eindelik is ut zoeë wiëd. Pastoër Pontanus pak nao de letste zaegen de sleutels van ut altaar en löp plechtig naor de kemúniebank. Ut is wie-gezag unne Bels en hae sprik nogal raar:

‘Van oude tijden is het U lieden wel bekend, hoe dat de bedieninge van onsen kuster alle jaer op Sint Jan is vervallende in handen van ons pastoër en schepene, en in onze macht is den vorigen weder aan te stellen ofte een ander in zijne plaats naer gelegenheidt sijner verdiensten’.

Miene pap dörf neet op te kiëke. Want pastoër haet gister nog euverlag met de schepene. Pastoër môt miene pap beoordeile euver ut schoën make en versiere van de altaars, ut ônderhald van de aolielampe en de kerse, en ut dirigére van ut kerkkoër. Eigelik euver alles wat de kerk aan geit, en potnondedjuu, auk euver det drama met ut Urbanusbeeld. Van de andere kant môtte de schepene miene pap beoordeile as schoëlmeister. Of hae de kinder goôd haet liëre schriëve, laeze en raekene. Maar auk det de kinder zich goôd weite te gedrage. Pastoër wink miene pap naor veure, en leet um de sleutels in zien aope gevouwe hand. Ôs mam kniep mich in d’n erm, veurluipig haet ôzze pap weer goôj zin, veurluipig haet hae zien baantje nog.

En zoeë haet ut ôngeviër gegaon, slaon d'r zelf de feite maar ens op nao.

 

 

Twelf heilige nachte

We laeve in ut jaor 500 nao Christus. In Bliërick zien de Romeine intösse weggetrokke naor ut zúje. Maar stiekem zien vanoët detzelfde zúje de Merovingers opgetrokke. De Merovingers waren ônderdane van de Frankische keuninge, die van de viefde tot de achste iëuw d’n baas ware in groëte deile van Nederland, België, Duitsland en Frankriëk. Ze zien geneump naor Merovech, unne legendarische keuning van de Salische Franke van 447 tot 457. Ziene kleinzoon, Chlodovech, baeter bekind as Clovis, leet zich in 496 duipe. Daormei woord ut christendôm de staatsgodsdeens van ut Frankische riëk. Ônder de Merovingers greuijde geleidelik aan ut Middeliëuwse feodale stelsel. Hertoge woorte aangesteld veur ut aanstúre, verdedige en rech spraeke in de verschillende regio’s van ut Frankische riëk. De landbouw waas de belangriëkste brôn van bestaon. Handel en hoësnieverheid speulde maar in un klein lokaal kringske. Umdet de grônd nog neet ôntgônne waas, woord d’r veur dreejkwart wat gekraos op braakliggende grônd.  

In Bliërick ware de Merovingers auk neergestréke. Ze woënde in zoeë geneumde hutkômme naeve de Laan. Van die half ingegrave rechheukige huuskes van 2 beej 3 maeter, en misschien wat groëter. Met ein spits daak d’r op, det rösde op ut maaiveld. Opgetrokke met takke, wietse, stroeë en graaspolle. 

In ein van die hutjes woënde Faar met zien gezin. De twelf heilige nachte ware net begônne, ze hadde nog genne kalender, maar veur ôs ligge die gewoën tösse 25 desèmber en 6 januarie. Faar had daor as halve heidene nogal meuijte met, want de taegewäördige christene vierde dan auk Kersmis. En bliëkbaar hadde eur dreej Keuninge oët ut oëste auk toevallig twelf nachte nuuedig gehad um beej ut kiendje Jezus te kômme.  Vraemp genôg veel det presies geliëk met ut twelf daag deurende Germaanse Midwinterfiës. Eigelik sprook um det letste vuuel miër aan, want det verbônd um met zien veurelders. Sterker nog, hae verdôch die christene d’r van det ze det gejat hadde um zien volk te bekiëre. Faar had veural vuuel meuijte wie hae ut aan ziene zoon Bernlef, ofte waal Baerke, môs gaon verdoetse. Dit jaor waas ut zoeë wiëd, hae ging Baerke inwiëje.

‘Vuuel wind guuef vuuel fruit’, mômpelde Faar taege Baerke. Op d’n iërste van de twelf heilige daag lépe ze same hand-in-hand van de Laan naor de Zeevewaeg.

‘In de kômmende twelf daag trekke de gode met de geister van alle doëije minse in ein wild getoemel op-en-neer door de lôch. Wie harder ut weijt, deste miër fruit greuijt d’r kômmend jaor aan de buim’.

‘Euver welke God heb ge ut noow, pap?’, probeert Baerke.

‘Mak niks oët Baerke, ut speult zich toch allemaol te hoëg baove ôzze bol aaf. Of we dae Wodan of anders neume, as we d’r maar met respèk euver praote’, zag Faar hiël verstendig, met toch wat twiëfel in zien stum.

‘De kômmende twelf daag môtte we verrekkes goôd lette op alle teikens en verschiënsele um ôs haer. Want det alles geit vuuel verklaore euver ut waer en de veur- en taegespoôd in ut kômmende jaor. Ut weijt noow äörtelik, det beteikent det we vuuel  fruit meuge verwachte’.

Baerke trok zich met zien vréje hand ut dierevèl nog maar ‘ns euver de oëre, um zich taege de wind te bescherme. Faar leep intösse stevig door en vertelde wiejer:

‘Let goôd op Baerke, wat ik dich noow vertel. De kômmende twelf daag is d’n euvergangk naor ut nieje jaor. Nao de jaorwende lenge zich de daag weer. Alles um ôs haer steit effe stil, en auk weej halde ôs kedoek. We doon twelf daag zoeë min meugelik. Want as we noow kaore gaon male, dan zal ut straks in de zomer staon te rotte op ut veld. We meuge twelf daag neet oët ein aope waterbrôn drinke, en as ze môs hoôste dan duis ze det veurzichtig achter dien vel. Anders kômme d’r ziektes in ut nieje jaor. Vaders halde eur kinder goôd in de gater, anders verandere ze straks in unne plas water. Auk ôs mam bak twelf daag genne mik, d’r wuuerd neet opgeruump in de hut en we aete gen boëne. Want det bringk allemaol ônheil. Dees twelf daag ziën de belangriëkste en heiligste van ut ganse jaor, vergaet det noëijts’.

Baerke waas trots det Faar um det allemaol vertelde en ging van bliëdschap huppele: ‘Dan heuf ik veur ôs mam auk lekker niks te doôn, det wuuert twelf daag langk oët lamzakke’.

‘Det hads dich gedruimp lapzwans, wat dinks ze waorum det weej de kômmende twelf daag naor de Zeevewaeg loupe?’, zag Faar ein bietje teleurgesteld in ziene zoon.

‘Gen inkel benöl, laot maar húre, pap’, zag Baerke.

‘De kômmende twelf daag zien lotdaag, of eigelik luuesterdaag. We gaon idderen daag naor ein kruutspunt van waeg um te gaon luuestere naor de veurteikens van wat we kômmend jaor meuge verwachte’. En stilzwiëgend leep Faar door, beej de Zeevewaeg aangekômme ginge ze same zitte ônder aan de galgeberg. Faar heel zich de hand veur de auge en zoot hiël lang doëdstil. Det deurde veur Baerke toch waal wat erg lang.

‘Ik kriëg un kalde kônt, ik wil naor hoës’, mômpelde hae wat veur zich oët.

‘Ssssst . . ‘, zag Faar, ‘det bedoel ik noow, det is beslis ein veurteiken. De kômmende maond zal ut verrèkkes kalt waere’.  

Effe later lépe ze weer same truuk, wie ze weer wat wiejer weg ware van de Zeevewaeg begôs Faar weer opniej te vertelle:

‘Auk de druime, die we de kômmende twelf nachte kriëge, zulle veurspellinge met zich met drage. Let dus goôd op, want de geister van de doëije kômme snachs de laevende minse bezeuke’.

‘Potdomme pap, as ik noow maar kin slaope. Ik hald neet zoeë van geister. Alhoewel, misschien kump opa waal op bezeuk!’, zag Baerke.

‘Maak d’r genne flauwe köl van Baerke. Dit is d’n tiëd van de langste duuesternis, det deurt twelf korte daag en hiële lange nachte nao de zônnewende. Nao eur allerdeepste ôndergangk begint de zôn aan eur nieje zaegetoch. Ut laeve kump weer oët de grônd, de natuur wuuerd verlos en de minse ervare in daen tiëd hiël biezôndere ervaringe’, zag Faar hiël plechtig.

Noow weit ik ut zeker, dôch Baerke, de kômmende twelf daag gaon ik pap goôd in de gater halde. Aaf en toe gaon zitte, net wie ôzze Faar, en snachs probere te ônthalde wat ik druim.  

Saoves zóte we same in ôs werme laefkoel doën beejein te miëmere. Ik lette goôd op alles um mich haer en inens veel mich op det ut boëte hiël stil woort:

‘Haej pap, de wind is gaon ligge. Wodan is d’r zich auk effe beej gaon zitte’. Ôzze pap luusterde en ik zoog um naodinke.

‘Schiën bedruug Baerke. . . ‘, zag hae en wachde effe aaf. Ik wis det hae det deej um ôs nog niejsgieriger te make.

‘De aerd liek misschien in röste, maar schiën bedruug. Want de aerd is, net wie weej, ein laevend waeze. Net wie weej aomp de aerd in-en-oët’, en weer zweeg Faar.

‘Jao, maar wat aomp de aerd dan . . . ?’, probeerde ik wat ôngedöldig.

‘Laeveskrach en scheppingskrach! Wie we det idder jaor kinne zeen aan de blóme en de buim, aan de gebaorte van jônge biëster. Swinters trekke de scheppingskrachte zich truuk in de aerd. Nae nae . . . , neet um in slaop te valle, maar um zich veur te bereide op niej laeve. Swinters zien de krachte in de aerd ut sterkste. Daorum zien in dees twelf daag ôs geisteskrachte ut nauwste verbônde met de krachte van de aerd um ôs haer’.

‘Wat knap van ôch pap, det geej det allemaol weit’, en hiël trots keek ik ôzze pap aan. Maar dae keek strak veur zich oët.

‘Ik weit det van mien vader, diene euverléje opa. En die christene make daor slum gebroëk van. Det ganse Kersverhaol laote ze aafspeule binne ôs twelf heilige daag. Ze laote Jezus gebaore waere in ut midde van de winter. Maria kreeg de baodschap van unne ingel in eure druim. De herders krége ut berich van de gebaorte in unne druim. En zoeë verging ut auk die dreej keuninge, en die hadde twelf daag nuuedig um beej ut kribke te kômme. Allemaol slum in elkaar gedreijd binne ôs twelf heilige daag’.

‘Maar ut is waal ein moëij verhaol pap, misschien waal moëijer as twelf daag op-en-neer loupe door de kelt naor de Zeevewaeg’.

‘Moëijer of neet moëijer, morgevruueg gaon we weer op paad. Want noow is de sluier tösse hemel en aerd ut allerfiënste. De geister van ôs veurelders zien noow ut doënste beej. Weej hebbe det altiëd zoeë geveuld, ôs lot wuuerd in dees twelf lotdaag beklônke veur ut kômmend jaor. En auk de zôn en de maon vertelle ôs det, let maar goôd op, snôtneus. Ein zônnejaor deurt 365 daag en is verdeild in twelf maond. De umloup van de maon deurt 29,5 daag. In ein jaor tiëd löp de maon dus twelf daag achter op de zôn. We zeen auk det op ut ind van ut jaor de lingte van dees twelf daag ut zelfde bliëve. Ut is net of de zôn zich effe twelf daag inhelt. Ze helt net als weej gewoën twelf daag rös. Twelf daag veur bezinning op ut nieje jaor. Hèhè, zoeë is ut en neet anders . . . .’. Ôzze Faar strek zich effe de rök en kiek hiël tevréje veur zich oët. En ik betrap mich d’r op det ik met aope moel zoot te luustere. 

De volgende morge ginge we weer op paad naor de Zeevewaeg. Ut had gesniëjd potdomme, en dae kraakde ônder ôs rendiereschoon.

‘Zuus ze waal, dich met dien kalde kônt gister. Maar de liërs al flot, de kômmende maond wuurt ut kalt’, zag Faar. En ik pakde pap nog steviger vas met mien hand, en veulde de wermte en de krach in mich struime.

‘De snieje kraak, det beteikent det we kômmend jaor vuuel neut kinne krake’, probeerde ik wat euvermoedig.

‘Kwatskop’, zag Faar, ‘neet te vuuel doordrave hè. Maar . . . de wets maar noëijt!’. En zoeë lépe twieëje Merovingers door d’n dunne sluier tösse hemel en aerd ut ôngewisse tegemoet. 

Det gebeurde allemaol zôn 1500 jaor truuk, maar ut liek allemaol nog neet zoeë lang geléje. Det de koeijestalle tösse Kers en Dreejkeuninge woorte oëtgeruik met wierook en besprinkeld met wiëjwater. Det de vrouwe twelf daag de was neet mochte doon, neet vaege of spinne jage. Op sômmige boerderieje loog ut werk twelf daag kômpleet stil um de geister goôd te stumme. Ut toeslaon van deure, zelfs ut verplaatse van de taofel kôs ôngelök bringe. Op de zesde daag woord d’r snachs vuuel leweit gemak um de kwaoje geister op aafstand te halde. Ziër zeker de veurlouper van ut aafstaeke van veurwerk of ut lúje van de kerkklokke met ald en niej. Ôs heidense veurelders winste mekaar vuuel heil en zaegen op ut midwinterfiës.

Ik wins ôch allemaol ein zalig niejaor.