dinsdag 25 december 2018

Baeje met de raoze zusters

’t Vaer van Baolder nao Steyl leet aan, de klep velt hard op de opriejstrook en schuùf effe door. Ik wach toet de minse d’r aaf zien en loup links veuraan nao de reling. Veur mich aan de euverkant van de Maas leet ut statige kloeësterdörp op Steyl in ’t winterzunke. ’t Is ièrste kersdaag en ik ben op waeg nao de raoze zusters. Vanmiddig bin ik effe allein en luuster naor de geluùde um mich haer. De Maas is hoeëg en kloets wild taege ’t vaer aan, d’n dieselmotor brómp zachjes ónder mien veut. Hoeëg in de lóch huùr ik ‘kroeë-kroeë-kroeë’, unne troep kroeënekrane trek in V-vorm nao ’t zuuje. Zal ’t de kómmende tièd dan toch gaon vreere?

De jas stevig toe en doorloupe euver de Kloeësterstraot nao ’t Heilige Geis-Kloeëster van de raoze zusters. De deur geit zwaor aop, d’r zit nemus in de stiltekapel, de stilte en de rös euvervalle mich. Stilte kin sóms beklemmend zièn, maar in dit geval is stilte gans natuurlik en rösgaevend. Ik gaon in de veurste bank zitte, hielemaol rechs. ‘n Paar maeter veur mich doemp un ièzere hek op, as se d’r good nao kieks óntdek se d’r allemaol aope gewerkde kruutse in, hièl apart. Maar ut sluut de stiltekapel kómpleet aaf van de zusters in de kerk, 't mak ze echte slotzusters dus. ’n Paar maeter achter det ièzere hek zit un aldere raoze zuster te baeje. Doeëdstil, de witte kap velt moeëj euver det raoze kleid wat ze druuëg. ’t Is un vlièmstrak gestreke kleid, en zelfs de ploeëje valle moeëj. Tösse ós twieë in zit neet allein det ièzere hekwerk, maar dao leet ouk un kribke met un kiendje Jezus, hièl gewoeën op de kalde vloer en hièl schaemel tegelièk. Links taege de moor steit un Mariabeeld op unne sokkel, zoeë half in de moor. Veur 40 cent kin se un waxine-lichje opstaeke, ik doon unne euro in d’n offerblok en staek d’r twieë aan. Ein vur emus dae doeën beej mich steit en ein veur emus wat wiejer weg oèt ós kringske.
Ik gaon weer zitte en kièk nao die raoze zuster. Veur wae zal die baeje? Wao zal die aan dinke? Eigelik duit ze nemus kwaod, maar of det baeje waal zin haet? Ik doot de ouge toe en besloèt dreej ónze-vaders en dreej wees-gegroetjes met eur mei te baeje. As ik de ouge weer aop doon is d'r niks veranderd, ’t blief muuskesstil. Alhoewel, ik bin röstiger gewaore want ónder ’t baeje dink se nerges aan en det mak diene kop laeg. ’t Veult good. Ik doon nag ein twieëde sessie: ik sloèt de ouge en baej dreej ónze-vaders en dreej wees-gegroetjes. Zièr waarschienlik neet met de raoze zuster met-euver bedink ik mich, want ik weit neet in welk tempo die baejt en meschiens is ’t waal ein Pruuzin.
‘Tingelingelingeling’ geit hièl zachjes un belke. De raoze zuster steit op en schrijdt weg. Un nieje raoze zuster schuùf euver de vloer nao veure, ze is un stök jónger. Ze geit stokstièf op de kneen zitte en bewaeg inens neet mièr. Zoeë geit det alsmaar door, achterein, daag-in daag-oèt, 24 oor aan ein stök. Nao nag ein paar blökskes ónze-vaders en wees-gegroetjes veul ik mich hielemaol zen, hièl óntspanne en unne gans laege kop. Ik loup hièl stil nao boète en blièf effe op det bordesje staon veur de deur. ’t Is stil maar toch huùr ik wat kleine geluùdjes, un veugelke, de Maas wièd op d’n achtergrónd. Röstig wandel ik truuk nao ’t vaer, ik loup achter un zich straevelend alder Duits echpaar aan. Ik staek de waeg euver en loup effe stevig door, want det gestraevel kin ik noow effe neet gebroèke.
Op ’t vaer truuk nao d’n Baolderse kant kièk ik nag eine kièr um. ’t Zunke schiènt neet mièr, maar ‘t kloeësterdörp op Steyl leet d’r prachtig beej. Twièfel euvervelt mich, mót ik det noow zeen as ein euverblièfsel van det verguisde Roeëmse laeve. Wao de minse taegeswäördig zich zoeë taege aaf zette? Of zien det de gróndleggers van ós autochtone christelikke westerse beschaving. Wat door die nieje allochtone minse zoeë aangevalle wuùrt? Ik weit ’t neet, en det mak idderein ouk maar veur zich zelf oèt. Ik meus ouk inens truuk dinke aan det bómvolle Sint-Pietersplein vanmorge beej dae Paus, dae eigelik niks zinnigs te zegge had. Ik mót dinke aan die stiltekapel, ik waas d’n enige veur ’t ièzere hek en achter det tralie-hek die enige zwiègend baejende raoze zuster. Waas det zinnig?
’t Deej mich effe good, det eurke op bezeuk beej de raoze zusters. Ze zegge dan waal niks, doon nemus kwaod en baeje 24 oor aan-ein-stök veur ós allemaol. Ik heb maar hièl efkes mei gebaejd, mót kinne, daen eine kier per jaor op ièrste kersdaag.
De heufs neet te gluive, allein te dinke aan wat kersmis eigelik is . . . .

vrijdag 14 december 2018

Weg met het ?

Ik hoord van de waek det un ‘allochtoonse’ schrièfster unne column geschreve had met de titel: ‘weg met het’.

Veur allochtone is det allemaol vuùls te ingewikkeld: ein kukske, het water, d’n euverkant. Dus kwaam zeej met un veurstel um alle lidwäörd truuk te bringe tot allein ‘de’. Veurtaan spraeke we veur ut gemaak van ós nieje landgenote euver: de kukske, de water en de euverkant. Simpel toch, maar allein van Dale schuùf neet en held nag effe paol.
Tuurlik mós ik dinke aan det pissträölke det aafgeloupe jaor ouk euver ós Blièricks is gekómme. Heb altièd gedóch det iddere taal un laevende taal is en det veranderinge zich geleidelik óntwikkele, röstig aan op ut ritme van de generasies, zachjes kabbelend wie de Majjem op unne zwoele zomerdaag. Nae, noow mótte inens alle diakritische teikens verdwiène. Ge weit waal, die teikens die baove, ónder of door letters waere gezatte um de oètspraak nag doeënder te benadere.

Gewoèn alle blaedjes mótte van d’n boum, en allein die alde knuup weite nag wie se ut mós oètspraeke. Heb nag ièrs ózze streektaalfunktionaris unne mail geschreve, maar dae wós gelökkig van niks. Toch zat ut mich aan ’t dinke, wie zuùt ein körsverhäölke d’r straks oèt?

De tevreje mins
De waas kald, dae nach. De iezige wind joog de snieje um de oeere en de minse die nag boete ware spoojde zich. Thoes borde de veur in de kachel. De taofel waas gedek, de kerse borde, de waas kersnach. Maar de inkele mins leep door de verleechte straotjes. Ziene rok waas gebaoge en hae leep door de kelt, zonder te weite wao haer. Nemus wachde op um. De hundje leep achter ‘m aan, met um zien nekske de halsbendje met de ster.
De mins dreide zich um, zoog de hundje en zien ouge begoste te straole:
'Bis se de waeg kwiet? Dan kinne we baeter beejein blieve!’. Doeen beejein onder de takke van de groeete spar pakde de mins de stok broeed en sneej de in twiee. Maar de wind floot nag fiener naeve de oeere en ut begos nag harder te sniee. 
'Kom’ zag de man, en zat de kraag van ziene alde verslete jas umhoeg, ‘laote we in die hut gaon schule’. Ut waas lekker werm in de struuje, en inens klonk de stum: ‘Schrik neet en loester, ik bin genne hond, maar unne tovenaer’.
‘Dich, unne tovenaer?’, zag de alde man verwonderd.
‘Jao. Vanaovend heb ik mich in unne hond umgetoverd, um daegene dae good veur mich is te beloene’, zag de tovenaer. ‘En dich bis de enigste dae good veur mich waas, zeg mich wat diene leefste wins is, en ik zal um vervulle’.
‘Ik wil gen groeete dinger en hob eigelik niks nuuedig’, zag de alde man, ‘maar ik hob waal altied unne hond wille hebbe’.
Hiel vruueg de volgende daag verleet de alde man de hut um wiejer te trekke. En ziene nieje vrind, de hundje, sjokde achter um aan.

'Nou leef minse, det vond ik vuùls te kaal, daorum doon ik d’r ein ech Blièricks körsverhaol achteraan.'

'n Blièrick körsverhäölke
’t Gebeurde op 24 december 1667, al daag lang waas ut ech gemein ozelig, en de scherpe wind sneej dich in ut gezich. De letste twieë nachte had ’t un dun läögske gesnieëd. Blièrick loog te straole ónder ein hièl dun wit lake, allein ónderbraoke door ut dónker slingerende lint van de Maas. Ut waas röstig op ut water, de meiste schippers loge thoès in de have.
Beej de Staay loge dreej gekoppelde schepe aan de wal, gelaje met kalk en leie met bestumming Grave. Un woeënscheepke met un kleine roef, dao achter unne ponton en dao weer achter unne nag kleinere vleeger. Dae numde ze zoeë, umdet met vare baove in de mas un klein veerkentig zeil hóng. De maasschipper Lei Ragay dörfde neet wiejer te vare. Zien vrouw leep op ut lets en loog in de kleine roef van twieë beej twieë maeter. Ze kós neet mièr mei helpe en allein met dreej buuëtjes, det ging neet. De schepe loge d’r al un paar daag en wie ik stiekem ging kièke had ik de vrouw hure bäöke. Ikke bin Baerke Versmisse, miene pap is vaerman, brouwer, boer, herbergier en d’n baas van de Staay. Wie unne gek rende ik nao hoès en zag taege ós mam:
‘Maham, die vrouw van dae schipper leet te bäöke . . .’.
‘Ik gaon zoeë waal ens kièke’, zag mien mam, vaegde zich de hand aaf aan de scholk en spoojde zich nao d’n ièrste boeët. Effe later kwaam ze truuk en leep metein nao ózze pap:
‘Goris, we mótte de kleine paerdstal vreejmake en niej vers hui d’r in legge, we mótte die twieë minse helpe’. Ózze pap hoord’aan eur stum det ut meines waas:
‘Ik gaon metein Katrien, kóm Baerke de mós mich met helpe’. En same makde we de kleine stal klaor, dae vas aan ós hoès loog. Ós eige twieë paerd, ózzen os en aezel snapde d’r niks van. Dao loog eure laege stal met oètdagend schoeën hui, en zeej mochte d’r neet mièr in. Wie we net klaor ware, kwame ós mam en dae schipper al gehäös aangeloupe. Gans volgepak met daekes en aetesgerei oèt d’n boeët. En die erm vrouw heel met allebei eur hand d’n dieken boèk vas en strómpelde d’r kreunend achteraan.
‘D’r oèt geej’, zag ós mam, ‘weg oèt dae stal, ut kin neet lang mièr deure. Goris, zets dich unne kaetel water op’. Ózze pap spoojde zich e-weg en ós mam richde de stal in as tièdelike slaopkamer. De vrouw woord veurzichtig taege de werme moor aan gelag en aafgedek met daekes. En Lei Ragaij stónd d’r wat ónbenöllig en beteuterd beej wie mien mam ouk-nag-ens taege um zag:
‘Waorum bis se neet um hölp kómme vraoge? Dien vrouw kin toch ónmeugelik bevalle in det kalde nate hok op diene boeët’. Inens begós de vrouw te schrieuwe en ‘t heel neet op.
‘Stil maar vruiwke, ut kump waal good’, zag ós mam, en taege ós: ‘Weg geej, gót maar in de herberg aafwachte, en zeg det dien vader zich spoojt’.
Binne in ózze herberg wachde we in spanning aaf, allein Lei batterde wie unne krolse kater haer-en-truuk door de kamer. Ut leek waal ore te deure. Inens huurde ik door de moor ’n kiendje kriète ‘waehh . . waehh . . waehh’. Lei en miene pap huurde det ouk en ze vloge de deur oèt nao de stal. En dao loge ze same in ut hui, ut jónk meuderke kletsnaat bezweit met un klein kiendje op d’n boèk. Ós mam wasde eur hand in de kaetel water en straolde: ‘Ut haet good gegaon, ut is un schoeën dochter’. De schipper veel bijna op zien vrouw van gelök en ik hoord’zien vrouw zegge:
‘Ut kump Katrien te heite, nao de vrouw van de herbergier’.

En wie det vruùger waas, un paar oor later woord ut kiendje al geduip. Ós mam had ut kiendje good in doke gewikkeld op euren erm, en ónder eure wieje keep gestop. Zeej leep veurop, ózze pap en Lei Ragaij dao achter aan, en dan ik weer op gepaste aafstand. Zoeë lepe we euver ut liènpaad naeve de Maas nao ’t Lambertuskerkske beej de Helling. Pastoèr stónd aan de kerkdeur en zoog ózze pap:
‘Amay Goris, hedde un kerskiendje gekrege’.
‘Nae menièr pastoèr, det is van deze schipper, we kómme um te duipe’.
‘Uh wel zunne, dan kómde gullie maar flot binne, dao is ut baeter as boète’. Ózze pastoèr hoot Pontanus, maar eigelik van hoès oèt Jan Verbrugge, en det waas unne Bels oèt de buurt van Averbode. En daorum praode hae zoeë raar.
Ut kiendje waas hièl braaf en woord geduip en ge-aolièd, en dao nao officieel ingeschreve as Catharina, dochter van Leonardi Regaij en Catharina Spanjaerts. En as getuùge Godefridi Versmisse en Catharina Brumioul, mien elders. Wat ware ze gruuëts.
Wie pastoèr ós de kerk oèt leet, waas ut al stikkedónker boète. Maar ut liènpaad waas good te zeen door det dun läögske snieë. Ikke leep weer gans achteraan, daoveur miene pap en de jónge vader. En veurop ós mam met klein Ketriènke, en ós mam zóng un hièl moeëj kersliedje:
‘De herderkes lage beej na-ha-hachte, ze heie de schäöpkes geteld’. Rechs veur mich doemde de kóntoère van de stadsmore van Venlo op, ik telde 14 brandende fakkels die eur flets leech aafgove aan de 14 steine taores van de vesting. Wie we de Staay naderde zoog ik links in ut veld twieë brandende fakkels, links en rechs naeve de paort van Fort Sint Michiel. Ut waas helder daen aovend, we zoge doèzende sterre aan d’n hemel wies aan Straole en ik zoog ein hièl heldere ster:
‘Kièk pap, dao steit de ster van Bethlehem’.
‘Nou, gekkie, loup maar door met diene kwats. Dalik lees se op diene snufferd’.
Beej de Staay aangekómme, lepe ós mam en Lei metein door nao de stal. En ik achter miene pap aan, wie we aan de andere kant van de Majjem hoorte rope:
‘Vaerman, meuge we euvervare . . .’. Ózze pap knoterde det ut vlegende vaer neet ging met kersaovend, maar ja, ózze pap leet noeëts emus staon en we schravelde same nao ut vaer. Haos aan d’n andere kant zag miene pap hièl druùg:
‘Noow zal se ut höbbe, dao staon de dreej wièze oèt ut oeëste. Maar waal verkleid as dreej Staatse soldaote van ’t Fort met un stök in de kloeëte’. Ze woorte netjes euvergezatte en pap zag taege eur:
‘En zoeë metein röstig aan geej, want d’r is zoeë juus un kiendje gebaore beej ós’.
‘Aohhh vaerman’, zagte ze met dreej man tegelièk, ‘meuge we hièl effe kiendje kièke?’.
‘Det is good, maar dan waal netjes gedrage anders meld ik ut aan de goeverneur’.
En zoeë lepe we hièl röstig de stal binne. Ketriènke loog in witte deuk gewikkeld in de met vers hui gevulde ruif van ós paerd. De jónge elders loge doeën beej-ein taege de werme moor, en keke mekaar deep gelökkig aan. Achter de ruif stónde ózzen ós en aezel te kièke nao det klein kerskiendje, det eure voorbak in beslaag had genaome. Det wónderschoeëne plaetje woord umfloers en beschene door ut zach-gaele leech van ós aolielamp. De dreej wièze oèt ut oeëste stónde twieë waeke te vruùg met aope mónd te koekeloere. Dreej groeëte ruige kaerels, óntroerd door dit kleine kiendje. Eine pakde un paar duite oèt zien tes en lag die beej ut kiendje aan de vutjes, d’n twieëde bleef neet achter en d’n derde greep unne verse mik van ónder ziene soldaote-keep en lag dae in ut hui. En geruùsloos verdwene ze in de richting van ‘t Fort.
Ózze pap en ikke lepe truuk nao de herberg. Zjuus op ut moment det we de deur aope makde, begós de klok van die kleine Lambertuskerk te luje: 'Bim - Bam - Bim - Bam'.
‘Zalig kersfiès Katrièn’, zag miene pap.
‘Unne gezaegende kers veur alle minse van Blièrick’, zag ós mam.
‘En ouk van mich’, zag ikke en veulde mich dae nach de groeëtste bófkónt van de ganse waereld.


woensdag 5 december 2018

Ós Blièrick(s)

Dinke aan Blièrick mak mich bliej. We mótte neet te vuùl näöle euver det ’t vruùger allemaol baeter waas, ik geneet gewoeën van de moeëje dinger die d’r van vruùger zien bliève hange in miene bums. Klasjenere met alde Blièrickse luuj mak mich weer effe gelökkig, mien eige modertaal te huùre en te kinne praote. Maar wao zit ‘m det noow in? En ech minse, ’t zièn toch ech de hièle kleine dingskes die ’t um doon. ’n Stripke op ’n letter nao links, ’n stripke nao rechs of twieë puntjes d’r baovenop. 
As ik weer ‘s in ’t dörp bin, dan wandel ik aaf-en-toe röstig ’n rundje Kloeësterstraot, Póntanusstraot, Maasbreesestraot en Steegstraot. Mièr is ós dörp eigelik neet, maar dan bin ik weer effe thoès. Ónderwaeg zeen ik det ’t dörp zien erm oètstrek nao de wieje umgaeving. De Laan, de Broekstraot, ’t Nieborgs, d’n Bokenderwaeg, d’n Breetsewaeg en d’n Baoldersewaeg. Allemaol van die hièle alde waeg wao euver ieuwelank de minse nao ’t dörp toe kwame of weer nao hoès ginge. Sóms met de tasse vol baodschappe, sóms met un stök in de hakke. 
As ik kièk op de landkaart, dan zeen ik det Blièrick wuùrt um-ermp door ’t nag landelikke Hou-Blièrick, Euverkaore, d’n Bokend en ’t volgebouwde Brook. Op ansichtkaarte van Blièrick zeen ik de schaarse euvergebleve monumente as Sur Meuse, de Pastorie, de Watermeule, ’t Canal du Nord of ’t Raodhoès aafgedrök.
Maar as ik weer Blièricks huùr praote, mak niks oèt wao, sóms zoeë maar erges op ’n terrasje, det mak mich bliej. Geej zult det ouk waal hebbe, as ge minse ós Limburgs dialek huùrt praote. Dan zeg ik taege mien vrouw: ‘Det zièn d’r oèt Zaerum, oèt Remund, oèt Haerle of wat wiejer oèt Mestreech’. Zelfs huùr ik ’t verschil tösse ‘t Venloos en ós eige Blièricks. Die van Venlo wille dich korteraaf wat zegge, zoeë van: ‘Kums tich fan Fenlo, hup tan’. Det klink wat korter, wat vrechter, zoeë van retteketet, die höbbe gen laesteikes nuùdig. En die van Blièrick wille dich wat vertelle, die zièn ’n stökske op waeg nao Mestreech. Det mak ’t Venloos neet minder, zeker neet. Idderein helt van zien modertaal. Maar ’t Blièricks luuet de wäördjes danse in miene kop, d’r kump unne glimlach op mien gezich, ik waer effe gelökkig. Maar wao zit ‘m det noow eigelik in? 
As we ’t Venloos Waordebook aopeslaon, dan staon dao allemaol bekinde wäördjes in. Nou ja, d’r zièn nag waal wat wäördjes die se mis, en die meschiens nag allein in d’n Bokend of in Hou-Blièrick waere gebroek. En toch is d’r verschil. ’t Limburgs besteit oèt ’n rièk palet aan vuùl kleurige dialekte. En idder dialek, iddere taal is oeëts erges begós as gespraoke taal, pas later kwame d’r spellingsregels en toen woord ’t ein geschreve taal. En dao geit ’t noow meistal fout, d’r mót water beej de wièn waere gedaon. Sinds maart 1997 is ’t Limburgs officieel erkind as minderheidstaal ónder ’t Europees Handvest en in 2003 haet de Raod veur ’t Limburgs spellingsregels opgesteld. ’n Geweldige, bijna ónmeugelikke, taak um al die bónte kleure van det wièdse palet te vange ónder dezelfde regelkes. Laote we ’s kièke wat d’n dieke van Dale d’r van zaet. We laeze det spelle ‘uit letters vormen’ is, en ein letter is ‘een teken bij het schrijven gebruikt om een taalklank of een verbinding van klanken aan te duiden’. Dus as we Blièricks wille schriève dan mót det zoeë good meugelik in de gooje klankkleure benaderd waere. Want d’r is toch ein groeët verschil tösse ein broèd (bruid) en ’n broeëd (brood), en ouk tösse druùg (droog) en druueg (draagt). En wat te dinke van ‘mien bóttramme zièn in de snieë gevalle’, leefs dreej verschillende ie-s in eine zin. Door ’n letter of ‘ne lettergreep ietskes op te rekke kriège we ’n gans andere beteikenis. Hièl moèj is ’t verschil tösse èrm en erm, de huùrs duùdelik ’t verschil in oètspraak tösse einen èrm (iets mièr opgerek) en twieë erm (korter). En det is beej mièr wäörd, zoeë as met ós ónderdane: ein beìn en twieë bein. 
D’r zièn geregeld discussies euver ’t al dan neet weglaote van die verschillende laesteikens, zelfs des se Blièrick as Bliërick of as Blierick mós schriève. Maar we mótte niks! In mien verhäölkes probeer ik zoeë good meugelik de spellingsregels van de Raod veur ’t Limburgs aan te halde, maar vind ik waal det van Dale ouk groeët gelièk haet. En dus gebroèk ik de letterkes as: ‘tekens bij het schrijven om een taalklank of een verbinding van klanken aan te duiden’. 
Ik haop det ge mich blièf toestaon wie ik mien modertaal schrièf, en laot de letterkes neet retteketet oèt ’n ald tiepmesjièn aan óch veurbeejgaon, maar laot ze danse as ’n verfpenseelke op ós schoeëne Blièricks schilderieke.


zondag 2 december 2018

Tjeu Berden, een bijzondere Blerickse zoon

Mathieu Berden [1](1909-1986) is geboren op 20 mei 1909 in Blerick als zoon van Joannes Hubert Berden en Maria Petronella Titulaer.

Tjeu overleed op 7 maart 1986 in Maastricht. Zijn ouders woonden op de Pontanusstraat 18, z’n vader was winkelier, landbouwer en kaasboer. Daarnaast was zijn vader gemeenteraadslid van Maasbree, en later ook van Venlo. Tjeu had twee broers: Piet en Jacques, en drie zussen: Tine, Gertruda en Cato. 
Na de middelbare school brak een onrustige periode aan, wat ging hij verder doen? Er was nog geen School voor de Journalistiek. Tjeu ging voor die tijd heel ongebruikelijk zomaar op reis. Hij trok door Europa en het Midden-Oosten. Hij woonde zelfs kort op Sicilië. Op 12 mei 1934 verschijnt een stukje in het Blièricks van zijn hand in de Limburger koerier: ‘Geheim van de Tangkoel’. Vanaf 1936 verschijnen zijn teksten regelmatig in de Nieuwe Venlosche Courant. Van juli tot december 1937 maakte de 28-jarige Tjeu samen met zijn vriend Herman Steijlen een avontuurlijke reis naar de toearegs in Lybië, onderweg schreven ze samen reisverslagen voor de Nieuwe Venlosche Courant.  
Maar in 1939 vond vader Berden toch dat zijn zoon eindelijk eens serieus aan het werk moest. Hij regelde voor hem een betrekking op de gemeentesecretarie van Maasbree. De overgang van het reizende leven naar het gemeentelijke kantoor was (natuurlijk) niet zo’n succes. Na de Duitse inval haalde vriend en streekgenoot Mathieu Schmedts[2], de latere hoofdredacteur van Vrij Nederland, hem naar de Schweizerische Press Telegraph, een zogenaamd neutraal Zwitsers persbureau, waarvoor hij in 1941 correspondent werd in Berlijn.  
In het oorlogsjaar 1943 verscheen het boek ‘Journaal van een woestijnreiziger [3]’. Het was het verslag van de expeditie, die hij had gemaakt samen met zijn collega en plaatsgenoot Herman Steijlen (1910-1944). Het tweetal reisde met een motor gesponsord door de firma Cyrus. De tocht ging van Venlo naar Ghat, een oase diep in de Libische Sahara. Het boek is geschreven in de vorm van een terugblik op zijn reis in 1937. Pas op pagina 59 komt de lezer erachter dat de reis al in 1937 heeft plaats gevonden. En de twee reizigers ‘waren slechts dagbladschrijvers, journalisten van de binnenbrandjes-afdeeling, persrapaille. Doch eens per jaar overviel ons een niet te stillen onrust en dan lieten wij plotseling de binnenbrandjes branden, de kiesvergaderingen vergaderen en de jubilarissen jubileeren’.  
De oorlogsjaren bracht Tjeu in Berlijn door als buitenlands correspondent totdat hem in de zomer van 1944 de grond te heet onder de voeten werd – stiekem boodschappen de wereld in smokkelen was bij de Nazi’s niet populair. Uit zijn dagboekaantekeningen blijkt dat zijn journalistieke werk in Nederland resulteerde in artikelen in de Volkskrant en de Telegraaf. Hij had aan zijn tijd in Berlijn in die jaren veel goede contacten overgehouden. In Schin op Geul werd hij eens voorgesteld aan een oudere Duitse heer: ’Ich bin der gesamtdeutsche Ernst’ stelde die zich voor. Het was Ernst Lemmer, Bundesminister für Gesamtdeutsche Fragen, een goede kennis uit de oorlogsjaren en toentertijd collega van Tjeu. Later die avond zijn ze samen een biertje gaan drinken bij Frans Coumans in Schin op Geul, voor Tjeu een dagelijkse routine (altijd drie pils). De minister dronk vrolijk mee.  
Na zijn vertrek uit Berlijn dook hij onder in de Eyserhof (Eys), de boerderij van schoonvader van der Linden. Bij de bevrijding is hij met de Amerikanen meegetrokken als medewerker bij het onderdeel voor psychologische oorlogsvoering. Als zodanig verzorgt hij via Radio Luxemburg radio-uitzendingen voor krijgsgevangenen en dwangarbeiders in Duitsland en andere bezette gebieden. Op 4 mei 1945 krijgt hij dan de primeur van zijn leven: de capitulatie van Duitsland. Hij was de eerste journalist die dit nieuws aan zijn landgenoten kon melden, ’s avonds even voor negen uur, in pyjama en op zijn pantoffels.  
De oorlog is voorbij en Tjeu wil schrijver worden. Zijn vrouw May was daar tamelijk cynisch over: ‘Hij had toen het meest geniale idee van zijn leven, voor zichzelf beginnen en de kost verdienen met het plegen van literatuur. Dat kwam er op neer dat hij anderhalf jaar heeft zitten wachten op inspiratie en dat hij intussen het geld opmaakte dat we kregen toegestopt van onze ouders’. In die tijd schreef hij wel de novelle ‘Margraten, Holland [4]’, in eerbiedige bewondering opgedragen aan alle dode helden van het negende Amerikaanse leger  en aan alle Amerikaanse moeders die  deze helden hebben voortgebracht.   
Na deze woelige voorgeschiedenis verzorgde Tjeu reportages als redacteur van de Gazet van Limburg, zoals de krant toen heette, al noemde men het de ‘gezet van Mestreech’. Zijn nieuwe baan sloot aan bij zijn vroegere ervaringen: hij zat ongeveer twee keer per week in het buitenland. Nauwelijks terug en dan weer weg. Reportages over de meest verschillende onderwerpen. Maar na het verlies van zijn wilde haren werd hij vaste man voor de rechtbankverslaggeving, een bezigheid die hij ook nog na zijn pensioen voortzette. Hij deed dat werk ontzettend graag omdat hij genoot van de confrontatie met de totale diversiteit van mensen voor de rechter.  
Van 1957 tot 1972 woont Tjeu met zijn gezin in Schin op Geul (Schin). Mathieu Berden was in het dagelijkse dorpsleven toch een beetje apart. Uiteraard door zijn beroep, kranten-redacteuren kom je niet iedere dag tegen. Ook in zijn dagelijkse doen en laten was hij een min of meer artistiek buitenbeentje. Maar in ieder geval vriendelijk en sympathiek, belangstellend voor alles en iedereen. En in de loop der jaren ging hij er echt bij horen. Hij werd een vertrouwd dorpsfiguur. En ook al woonde hij voorheen elders, Schin was hem al lang vertrouwd en geliefd. Een fragmentje uit een brief die Tjeu in 1953 vanuit New York aan zijn vrouw May schreef : ‘Voor geen goud zou ik hier willen leven, in dit land, waar maar één wet geldt: geld, geld en nog eens geld. De levensstandaard is hier ontzaglijk hoog, maar iedereen heeft ook alleen maar tijd om voor deze levensstandaard te werken. Mechanisatie heeft de geest gedood. Ik geef heel New York cadeau voor Schin op Geul’. Dat was dus enkele jaren voordat hij in 1957 naar Schin verhuisde.   
In 1958 begon hij ook met zijn ‘Dagboek van Sjefke’, een meer dan populaire column over dagelijkse besognes, waarin zijn vrouw als ‘Philomeneke’ figureerde. Zij was de betweter, die zijn mopperende kritiek op tegenvallende dingen des levens pareerde. Zijn dagboek was ‘het ventiel van zijn ochtendhumeur’, zoals zijn collega het in zijn afscheidsartikel formuleerde, vol wijze grapjes, stokpaardjes, preekjes en knipoogjes. Eenvoudige maar eerlijke wijsheden waren dagelijkse kost. De illustratie bij het dagboek was Mathieu Berden ten voeten uit, vanonder zijn alpinopetje door een donkere bril naar de lezer glurend. Hij had veel fans, dat bleek uit dagelijkse karrenvrachten brieven. Zelf had hij als verklaring voor de populariteit van het dagboek: ‘Misschien omdat ik schrijf over de heel gewone dingen, die vlakbij de mensen liggen’. Hij haalde zijn onderwerpen inderdaad uit zijn dagelijkse omgeving, zijn wandelingen door het dorp of zijn dagelijks korte bezoek aan het café van d’r Frans[5]. Zo was er zijn kribbig commentaar in het dagboek toen de dienstplichtigen van 61-1 in de carnavalstijd voor militaire dienst moesten opkomen en de eerste weken de kazerne niet mochten verlaten. Onafgebroken van 1958-1972 verscheen 15 jaar lang iedere dag op pagina twee van de Limburger zijn column ‘Het dagboek van Sjefke’.  
Hij verhuisde in 1957 naar Schin omdat hij vond dat hun twee pleegkinderen, Hans en Rietje Bartelet, de ruimte moesten hebben. Het huis aan de Geulbrug gaf hij de naam het ‘Oude Tolhuijs’ en de vroegere Dorpsstraat werd door zijn bemoeienis  omgedoopt tot Tolhuisstraat. Ongetwijfeld heeft hij historische bronnen gevonden waarop deze naamsverandering is gebaseerd, maar daar moeten we nog eens naar zoeken. In het dorp werd hij een vertrouwd figuur. Bij het mannenkoor Inter Nos werd hij in mei 1962 erevoorzitter. Dat hij dat niet alleen een erebaan vond bleek twee jaar later:  toen het koor een plaatsvervangend voorzitter nodig had was hij niet te beroerd om van november 1964 tot december 1966 deze functie te vervullen. Een ongebruikelijke, omgekeerde carrière.  
Overigens vond een latere bewoner van het ‘Oude Tolhuis’, in zijn nagelaten papieren een niet gepubliceerde tekst uit 1949, een novelle met de titel ‘Biecht zonder absolutie’. Het gaat over een uitgetreden priester, die in het dorp Meerburg kapelaan is geweest. Aan die tekst moet hij jaren later nog gewerkt hebben, want er figureren twee caféhouders in met de namen Piet van Weersch en Frans Coumans. En ene Piet Reneerkens is de ongelovige. Van zijn grote betrokkenheid bij het Zuid-Limburgse dorpsleven en de natuur van het Geuldal en mergelland heeft hij niet alleen kond gedaan in zijn krantendagboek. Zijn bijdrage aan het boekje ‘Valkenburg’ in de Zwarte Beertjes-reeks is wat dit betreft interessant. Onder de kop ‘Een zwerver vond rust’ geeft hij een interessante mening over het Limburgse landschap rond zijn huis aan de Geul. Hij heeft dit ook bij andere gelegenheden aangegeven. Veel gereisd en gezien, maar in Schin vind je steeds iets van het mooie van elders terug, niet te veel en te mooi, maar wel de essentie. ‘Het heimwee naar een andere horizont, die mij vroeger soms tot een kwelling werd, is hier gestild’. En in de zaterdagbijlage van de Limburger 4 mei 1974 staat in zijn  afscheidsinterview ‘Sjefke klapt zijn dagboek dicht’ over Schin: ‘Hij heeft in Schin op Geul gewoond – in een van de mooiste historische huizen van Limburg – omdat hij vond dat de twee aangenomen kinderen die May en hij hebben grootgebracht, de ruimte moesten hebben. Toen ze ‘uitvlogen’ ruilde hij het landleven voor een flat in de stad’.   
In januari 1972, toen de kinderen op eigen benen stonden, zijn Tjeu en May verhuisd naar een appartement aan ‘t Koningsplein in Maastricht. Ruim twee jaar later, op 4 mei 1974 neemt Tjeu na 25 afscheid als redacteur van de Limburger, maar hij bleef wel nog even schrijven. Hij genoot 12 jaar van zijn pensioen, in 1986 is hij overleden, May in 1989.  
En het geheim van de Tangkoel nam hij voor altijd mee.



[1] Met dank aan Frans Vanmeulebrouk; De Limburger 4 mei ’74  ‘Sjefke klapt zijn dagboek dicht’ [2] Peter Mathijs (Mathieu) Smedts (Grashoek, 26 mei 1913 - Amsterdam, 11 augustus 1996), was een Nederlands journalist, schrijver en verzetsstrijder. Hij werd vooral bekend als hoofdredacteur van Vrij Nederland.
[3] uitgegeven in 1943 bij de Pelgrim in Eindhoven
[4] uitgegeven bij de Pelgrim in Eindhoven (1946); ook dit boekje is evenals het reisverslag door de Libische woestijn antiquarisch nog wel te vinden.
[5] Frans Coumans, de kastelein waar hij elke dag zijn drie pilsjes ging drinken