Ut zal mich wors zièn

. . . heit ik noow Tiètelair of Tietulaar ?
Minse vraoge mich waal ens: ‘Schriefs dich eigelik officieel Blièricks?’. Mien antwaord is dan hièl aope en ièrlik: ‘Maar nae huùr, ik probeer ut te schriève wie ik ut oètkraom en wie ik ut vruùger gelièrd heb’. Want iddere taal is oeits begós as ein gespraoke taal, met un aaneinschakeling van klanke makde minse zich verstaonbaar. Met aope of geslaote mónd lete ze door de stumbendjes de lóch verdwiène door de mónd of de neus.

Met ós Blièricks is det zeker ouk zoeë gegaon, en as ik dan de verhaole oèt miene kop wil gaon opschriève dan bliek det neet einvoudig. De 26 letters van ut alfabet schete tekort! In den Dieke van Dale staon de spellingsregels wie se det zuujs kinne óndervange. Maar potdomme, weej hebbe ech mièr klanke as in ut Nederlands. Unne lieraar Nederlands zag ens taege mich: ‘Blièricks liek waal un bietje Chinees’. En dae gojje mins haet gelièk. Ut zuuj zoeë mótte zièn det idderein met aanvullende ‘spellingsregels’ ós Blièricks herkinbaar mót kinne laeze en schriève, zjuus wie weej ut met-ein praote. Det mót kinne, want algemein geaksepteerd kinne we de klanke oètbreide met ‘diacritische’ teikens (è, é, ê, ë) of met letterkómbinaties (sj, ae, ao).
-       Streepke nao links (accent grave – è) meuge we gebroèke op klinkers as die anders oètgespraoke waere én det neet oèt ut zinsverband bliek.
-       Streepke nao rechs (accent aigu – é) kin waere gebroek op klinkers as die langk waere oètgesprake én as de klemtoeën op die lettergreep velt.
Hoho wach effe, maar noow effe dimme. D’r zièn toch ouk Limburgse Spellingsregels? Jao jao, det klop, maar die gaon waal erg zuùnig um met de meugelikhede en neet altièd volges d'n Dieke van Dale. 

Want de zoels maar Titulaer heite en in de van Laerstraot woeëne.
In ut Nederlands zal idderein det oètspraeke as ‘Tietulaar uit de van Laarstraat’, duùdelik! Maar iddere richtige Blièrickse luuës det as ‘Tiètelair oèt de van Laarstraot’. In eine zin spraeke weej de 'ae' anders oèt! Maak dao maar ens wortelestamp van, legk mich det maar ens oèt: is de ‘ae’ noow ‘aa’ of ‘ai’? In ut Nederlands en in ut Vlaams wuuërd de geschreve ‘ae’ haos altièd oètgesprake as ‘aa’. In sómmige lieënwäörd as ‘ee’ (praesidium, taekwondo, anaeroob). De ‘ae’ zuuj volges de Limburgse spelling mótte waere oètgespraoke as de Franse ‘ê’ of ‘è’ zoeë as in être, père, mère. De Ingelse gebroèke ‘ai’ of ‘e’ zoeë as in fair of there. En net euver de päöl zeen we de ‘ä’ in Bär, Käfer, Jäger. Bezwièges wäörd as militair, plenair, primair, vulgair, ordinair, reglementair, solidair etc.etc. Waorum dan vashalde aan die ‘ae’? 

Ut zal mich verder wors zièn, maar det haet de Raod veur ‘t Limburgs neet good aangepak. En ouk met ut gebroèk van die streepkes nao links of nao rechs gaon ze neet good (of zelfs gaar neet) um. Noow wil ik neet al te eigewiès euverkómme en gebroèk ik ouk netjes die totaal krangse lettercombinatie ‘ae’. Maar as ik ‘Twieë verhäölkes oèt miene kop wil opschriève’, dan huùr ik dreej verschillende  ‘ie’-klanke en gaef ik det ouk aan. En iddere Blièrickse huùrt ein verschil tösse ‘einen èrm’ en twieë ‘erm’. Geej ouk? Det eine rottige stripke guuëf extra kleur aan ós Blièricks.

Haopelik heb ik de vraog: ‘Schriefs dich eigelik officieel Blièricks?’ un klein bietje oèt d'n aek gedreid. Ik schrièf dus gen officieel Blièricks maar blièf ut waal probere in letterkes en teikens oèt te drökke wie ik ut praot en wie ik ut vruùger gelièrd heb. Wie geej det dót mót ge zelf weite, van mich genne kritiek. 

En of ge mich noow Jan Tiètelair neump of Jan Tietulaar? Ut zal mich wors zièn, ik luuster nao allebei . . . 

. . allein ut ièrste guuëf mich ein werm Blièricks thoèsgeveul.

Reaksies:

Beste menier Tietelaer, 

As ik Nederlands praot, zek ik ‘Tietulaar’, maar as ik plat praot, zek ik ‘Tietelaer’ of baeter ‘Tiêtelaer’. Volges de Veldeke-richliene mót me zûnig zien met de ^ as lingteteiken, maar ik doon det dök toch, um neet in de knöp te kómme met de korte ‘ie’. (Wie d’r nog gen dûdelik teiken veur de lang ie, oe en uu bestónd, is d’r in Limburg eine wildgreuj aan lingteteikens óntstaon. In Venlo is me toen begós iè, oè en uù te gaon schriêve. In de Veldeke-richliêne is det op ein gegaeve ougenblik opgelos door daoveur iê, oê en uû (in aope lettergreep: û) te keze.  

De officieel Nederlandse schriêfwiês van ógge naam stamp van veur 1800. Dao-in is ‘ae’ de alde spelling van ‘aa’. In ‘t plat wuurt ‘ae’ gebroek veur eine klank dae doeën beej ‘èè’ steit. Maar beej óggen achternaam kump det good oêt, umdet ‘ae’ in ‘t Nederlands wie ‘aa’ klink en in ‘t plat wie ‘ae’. Ik zoel ógge naam in ‘t plat dus schriêve as ‘Tiêtelaer’. 

Met de vrintelike kómplemente, 

Frens Bakker

• dr. F.T.M. Bakker (Frens); docent Radboud in'to Languages; schrijver ‘Het Venloos en het Blericks, een stads- en een dorpsdialect in één gemeente (1998)’.

Betste heer Titulaer, 

Dank vuur ure mail. De klinkercombinatie -ae- is afkomstig oet de sjpellingstraditie van ’t Limburgs. Sjpelling is vuur e groeët deel ing kwestie van aafsjpraok, en de keus vuur de -ae- is in de Veldeke-sjpelling al hieël vreug gemak. In de Spelling 2003 voor de Limburgse dialecten (blz. 11) sjteet uuever de -ae-: De spelling -ae- voor deze klank in het Limburgs is tamelijk betwist geweest: in oudere geschriften komt met ook wel ê en ai tegen. Deze worden thans niet meer gebruikt voor deze klank.

Inne sjunne grós, 

Ton van de Wijngaard  

• drs. Ton van de Wijngaard; Streektaalfunctionaris

Thea en Jeu

We zitte boète aan de kóffie, ut is al werm en Marijke en ik hebbe ut keulste plekske op de plaats oètgezóch. Ónder de parasol veule we hièl aaf en toe un klein zuchje wind.
‘Wat bis se stil, is t’r wat’, zaet Marijke. Ik nipde veurzichtig aan miene baeker heite kóffie:
‘Ik zoog zjuus un foto veurbeej kómme van emus dae ik gekind heb’.
‘Och God, breujt d’r weer wat’, vruùg Marijke. Ut pak ziene ie-rièder en luùt mich wiejer met rös.

Thea en Jeu, ze zote taegen euverein aan twieë buroos die taegenein aan geschaove ware op de Technische Veurkalkulatie van de Pope. Ik zoot in zónne zellefde blok naeve eur, we zote in totaal met ach man op de aafdeiling TVC. Ut is wièd truuk in 1971, haos 50 jaor geleje en ik bin pas begós beej de Pope.

Thea is ein keurige dame, zit keurig rechop aan ut buro det d’r keurig opgeruùmp beej leet. Thea duit ut veurbereidende schrièfwerk veur de kalkulaties van de mièr as 4000 dräödjes, snoere en kabels die d’r op de Pit waere gemak. D’r waas nag genne computer, alles woord op transparant calquepepeer met de hand veurgeschreve. Elk blaedje naat aafgedrök en opgeborge in hièl vuùl mappe. Beej elk verkoch dräödje kwaam un maedje van de administratie beej ós de FVP (febrieks-verraeken-priès) opvrage, dae we op un klein greun kaertje meuste opschriève.

Jeu is unnen druimer, dae ut verkièrde vak haet gekaoze. Jeu beraekent de prièze van de snoerstelle, det zien die dräöd die aan un schaerapparaat, ut wasmesjièn of aan de schemerlamp zitte. Beej iddere prièsaanvraog veur un niej snuùrke sjok Jeu de febriek in met ziene stopwatch en kladblok. Beej zien geleefde maedjes van de snoere-aafdeiling stelt Jeu vas wievuùl materiaal en arbeidstièd nuuëdig is um det snuùrke te make. Det deurt un ieuwigheid en hae kump altièd met gooje zin truuk. Gegarandeerd det hae weer wat metgemak en ein van die maedjes opgeneijd haet. Hae schuùf achter zien buro en buig zich veureuver nao Thea. D’r wuùrd wat gefluusterd en gesmiespeld. Thea begint maedjes-echtig te giebele en zenuwechtig op ziene stool te schuùve:
‘Hè bah Jeu det zaes se toch neet’, en ut schöd un bietje lachend met zien keurig gecoiffeerde häörkes.

Thea is altièd bezig en as ut niks te doon haet vruùg ut of ut emus kin helpe. Jeu is neet altièd bezig, want zoeë vuùl aanvraoge veur nieje snuurkes kómme d’r ouk weer neet. Jeu pak dan zienen teikenblok oèt de laaj en kan ore langk prachtige potloeëdteikeninge van smeis bloeëte kónte make. Sóms mak hae op ut werk ouk ‘in-opdrach’ alde aanzichte van Venlo. Trots luùt hae ze ter goodkeuring aan Thea zeen. Aan de reactie kin ik presiès merke wat ut is. Beej un teikening van de Flóddergats of ‘t Hetje huùr ik: 
‘Wat is det moeëj Jeu’. En as Thea zien wengskes roeëd kleure of zien ouge neersleit op zien buro dan haet Jeu gegarandeerd un dieke kónt geteikend. 

Achter ós zitte un paar van die opgeschaote vrouwluuj zich döks te vervaele want d’r is neet altièd genóg te doon. En de gansen daag euverschriève is stómvervaelend veur maedjes die mièr wille. Ein d'r van, Marianne Munten, haet idderen daag waal zón moment det ut efkes oèt d'n band mót springe, inens is ut neet mièr te halde en gen rich mei te schete. As jóngste kaerel op de aafdeiling bin ik altièd ut slachoffer. Miene stool op wielkes wuùrd dan zoeë maar inens nao achter getrokke: ‘Marian laot det’. De plentjes kriège water en ouk ik veul unne stevige scheut in miene nek: ‘Marian de geis haos te wièd’. Intösse jens Jeu de zaak nag wiejer op en Thea wach zichbaar schoower waerend de kómmende óntwikkelinge aaf. Ik probeer gewoèn door te werke, maar emus zit mich vanachter hièl nuuëtelik aan de haor te pölke. Ik hald mich in, zuch ens deep, maar as twieë klamme hendjes mien ouge bedekke is de maot vol. Ik vleeg ‘godnondedjuu’ op en ren achter det mormel aan. Ingstig huur ik Thea benepe rope: ‘Jeu hald um taege . . . ‘. Maar Jeu wit wat d’r kump en zit al te schatere van ut lache. Maar Marian is ein van die maedjes die neet wegloupe, sterker nag, ut zuk die direkte confrontatie die ik noow neet mièr kin óntloupe. Ózze pap haet dan waal met opgestaoke vinger belièrend taege mich gezag: 
‘Jóng des se mich altièd netjes met maedjes umgeis . . ‘, maar dit waas mièr unne halve jóng en wat noow? Ik snudde um mich maar hét greep truuk en leet mich neet mièr los. As goodgetrainde tiènkamper lag ik um op de grónd maar ut bleef schaterlachend taege spartele. Ik ging op um zitte en heel um met meujte ónder controle. Thea steit gans in paniek naeve ós en rup met allebei de hand veur de mond: 
‘Kièk Jeu wie dae zien spiere aanspant. Jeu, doot wat . . ‘. Maar Jeu steit d’r natuurlik ouk met zien joerk baovenop en lach zich kepot, eindelik sensatie op die gortdruùge veurcalculatie. Marian guuëf gelökkig beej en effe later zitte we oèthiègend op ós dreijstulkes. Marian breid lachend gedreijd op ziene stool en ik in twieëstrijd ‘wie had ik dit anders mótte aanpakke’. En Jeu alweer veureuver gebaoge smiespelend richting Thea.

Zoeë aaf en toe ginge we met de ganse bubs same nao de stad op-de-lappe. Ondanks mien ‘aangespanne spiere’ woel Thea dan altièd met mich danse. Ut heel van stijldanse en ut waas d’r zeker van euvertuùg det ik ‘m good stevig vasheel. Jeu ware we al flot kwièt want dao kós idderein in de stad.

Tösse de middag hadde we un eurke pauze, te kort um thoès te gaon aete maar te langk um op de Pope te bliève. Jeu en ik ginge dan dökker op paad in zien dónkerblauw NSU-tje. Zoeë maar beej Bóm un paar ingelagde hièringe aete of effe nao de Maas kièke. As ut slech waer waas ginge we same in un bedinkelik kroegje op d’n Horsterwaeg un paar jónge jenevertjes jeppe. De kinder woorte nao boète gesteurd en Marie makde zich de baoveste knuipkes los. En Jeu zörgde waal veur un spannend gespreksónderwerp. En ik heel keurig de klok in de gater:
‘Jeu, we mótte gaon anders kómme we te laat’. Effe later op ’t werk had Jeu meujte um de uigskes aope te halde en teikende un vrouwmes die met eure duchtige kómmesveur euver d’n teek hóng. Ik wis waal baeter, die inspiratie kwaam neet oèt de jenever.
‘Hè bah Jeu’, hoord ik effe later.

Dao mós ik vanmorge beej de kóffie aan dinke. Jeu en Thea zien d’r al lang neet mièr, maar waal nag hièl scherp in mien gedachte. Marian had flot ander werk gevónde, de gansen daag stómme getalle euverschriève waas niks veur un dochter van unne gerdeneer. En ik bin d'r 35 jaor bliève hange, met vuùl moeëje herinneringe . . . 

Ein maedje met bretelkes

Same loupe we Groninge te verkinne, met zón klein plattegrundje in de hand. Wat un prachtige stad, un echte studente-stad, euveral zeen we verroebde fietse en elke ruumte wao un daak baove zit vermoede we un studentekaemerke. 

‘Haej kièk, dit is A-kerkhof, ein van de dreej straote van Monopoly!’, zeg ik taege dae naeve mich löp. We loupe door en slaon zoeë maar erges rechsaaf un smaal gebaoge sträötje in. Mós se uige, aan d’n euverkant allemaol lange rame met de gerdienkes toe en baove al die rame van die alarmlempkes. Wao is det veur? Nao un paar maeter kièk ik nao rechs en dao steit hèt in laeg ornaat. Rech veur mich achter zónne lange raam, ein hand op de häöpkes. Un vleizige jónge dame op hoeëge hekskes. Ik bekièk um mich ens good, ut haet ech niks anders aan as zón gewaog minuscuul slipje, volkome ónnuùdig opgehalde door twieë bretelkes. Die zièn net breid genóg um zien twieë tepelkes op die twieë stevige heuvelkes achter te verberge. Mien ouge bewaege langzaam naeve det zaach buukske umhoeëg en ik kièk um rech in de ouge. Ut lach mich vrintelik aan en ut bliek huùrbaar neet ut enige. Naeve mich steit d’r eine keihard te schatere, hae houwt zich op de kneèn van ut lache. Zónne zoon zuuls se maar hebbe!

Wat hebbe we weer un geweldig zoon-vader-wiekend gehad. Of geej mich geluif of neet, deze kièr ging d’r ech niks baove Groninge. Wat hebbe weej ós weer geamuseerd, wat hebbe weej genaote van twieë daag bómvol cultuur. Cultuur huùr ik óch dinke? Jao jao, gezaope zeker! Duchtig gevraete en d’n biès oètgehange! Klop allemaol, maar bin noow ièrlik. Umvat cultuur neet alles wat weej minse d’r van make of gemak hebbe. Det gilt neet allein veur schilders of pupkes-makers. Cultuur leet ouk verborge in die alde beroepe, zelfs in ut make van beer of sterken drank. En neet te vergaete in wat we aete maar zeker ouk wie we met-ein umgaon. Nouw, en as se met diene zoon op paad geis dan belaef se same presiès dae zelfde cultuur. En wao ze ós twieë ouk nao toe steure, weej kómme d’r same waal oèt. As hae wat zaet dan dink ik: ‘Det had ik zelf kinne zegge’. As hae schaterend begint te lache dan hald ik ut ouk neet mièr.

Ut begint te raegene, we duike de kroeg in en drinke un speciaal beerke en unne Groningse Hooghoudt.
‘We kinne ouk nao un museum gaon’, en same óntdekke we det un stökske wiejer ut Noordelijk Scheepvaartmuseum leet. In twieë kolossale 16de ieuwse huùs vind se alles euver ut reile-en-zeile van schippers. Unne zoon met zien vader, die euveriges allebei aafstamme van Maasschippers, verzoèpe zoeë wat in ein magistrale collectie.
‘Dao is ut Binnevaartmuseum in Maasbrach hièlemaol niks taege’, mómpel ik.
‘Det zuuj toch ouk in Venlo mótte kinne met zien alde pande en scheepvaarthistorie’, bedink ik mich.

Ut is intösse druùg boète en we wandele wiejer langs historische plekskes, gebouwe en hofjes. We loupe in ein drökke straot zoeë maar ein paort binne en kómme in un 15de ieuws hofje met allemaol geschakelde kleine huuskes. De stokroeëze en bónte bleumkes make ut haos sprookjesechtig. D’r heers heej ein serene stilte midde in die drökke binnestad, we loupe ut Pelstergashoès binne en rake aan de praot met un aardige Greuningse. Ze vertelt ós hièl innemend de historie vanaaf de 12de ieuw wies noow. Ik herkin elemente die ouk in Blièrick veur altièd ónder de grónd verborge zulle bliève. En heej strale ze veur idderein zichbaar, wao die Greuningse vrouw dan ouk hièl gruuëts euver vertelt.

We gaon wiejer en kómme naeve un alderwetse friettent wao se de kroketjes nag oèt de moor kins trekke. We zeuke unne eierbal oèt, umdet we dae neet kinne. Ik bièt d’r ens good in en zeg: ‘Det is un gewoèn Venloos frietei!’. Maar oh jeej, det leet blièkbaar geveulig. Want dao zièn die van Venlo en die van Groninge ut neet euver ins: ‘Wat waas d’r ièrs? Ós frietei of die euren eierbal?’. Veur ós mak ut niks oèt, ze smake presiès ut zelfde.

Saoves besloète we typisch Gronings te gaon aete beej de Mexicaan. Un gezellig ingerichte zaak in un souterrain met sfeervolle gewelve. We bestelle unne halve liter beer en bestudere de kaart. Un hièl knap en verdomp aardig gewoèn gebleve studentje zal ós vanaovend de waeg wièze door ós culinaire cultuurgedeuns. Naeve ós aan un täöfelke zitte veer jónges, veer studentjes det zuùs se zoeë. De haor óngekeimp, kleijer gefroemeld oèt de was, in de goodkoupe stièl van ‘corpsballe’. Maar good det die veer moders dit neet hove te zeen. Ze hebbe un kleintje pils veur zich staon wao ze aaf en toe aan nippe. D’r staon twieë zinke eimerkes op taofel, kótsvol met wies-op-ut-bot aafgeklove ripkes. Friet, slaai en suiskes zièn al lang op. Eine rup zón maedje en hae mak un dreiende bewaeging met ziene wièsvinger baove de taofel. ‘Guuëf dae un rundje?’, vraog ik mich aaf. Niks d’r van, de hière hebbe blièkbaar ónbeperk ‘spare-ribs’ besteld. Un quasi interessant gesprek wuùrt subiet ónderbraoke as d’r veer verkes-rubbekèskes aan kómme. D’r wuùrd neet mièr gepraot maar geschrans, heerlik um te zeen. Miene zoon en ik doon ut culinair iets mièr hoeëgstaond, maar idders kièr waer ik aangetrokke as d’r weer veer van die rubbekeskes beej ós naeve waere aafgeleverd.
‘Ik heb ze neet geteld maar die hebbe zeker al 7 of 8 kièr opniej laote aanrökke, wao laote ze det? Óngeluiflik!’, zeg ik.
‘Och det zièn jóng jónges, dao kin hièl wat in’. Nou ja, wies de bazin besluut det ut aafgeloupe is, ze acceptere ut gelaote, ut letste bäömke beer wuùrd op geslörp en stièf van ut vleis loupe ze lachend nao boète.

Ouk weej storte ós effe later in ut Greuningse nachlaeve boète op straot. D’r valle tösse zoon en vader gen stiltes, un laeg glaas steit zich noeëts lang te vervaele op taofel. We hebbe genóg te praote, te uige en te belaeve.

‘Zulle we nag effe nao det maedje met die bretelkes gaon’, zeg ik as we de nach inloupe nao ut hotel. De Martinitore, de olle Grièze door de Greuningers geneump, kiek tevreje op ós neer. Unne muùge zoon en ziene oètgetelde vader ligge un eurke later naeven-ein te pitte. Morge kump d’r weer zónnen daag!

Een bijzondere oorkonde uit 1219

Wanneer is de eerste kerk gebouwd in Blerick? Tja, exact weten we dat niet, maar het moet zeer zeker vóór 1219 zijn geweest. Dat bewijst een bijzondere oorkonde uit 1219. Op bijgaande tekening de grondvorm uit die 12de eeuw, het was een zaalkerkje van 18 * 7 meter en lag op de hoek van de Antoniuslaan met de Helling. Maar eerst maken we een aanloop door de eeuwen heen. Wie waren de baas in Blerick?

Toen de laatste Romeinse troepen in 406 de Limes (Rijngrens) opgaven, lag onze streek meteen open voor nieuwe volkeren. De lang in bedwang gehouden Germaanse stammen kwamen in beweging. Er ontstond een ware volksverhuizing. De ‘langharige’ Merovingers namen het heft in handen en heersten tussen 481 en 752 over het Frankische Rijk. Geleidelijk brokkelde de macht van die Merovingische dynastie af. In de 8e eeuw vertolkten de koningen voornamelijk een ceremoniële functie, terwijl de politieke macht bij de Karolingers lag. De Karolingische dynastie, waartoe ook Karel de Grote (768-814) behoorde, zou tot in de 10e eeuw over het Frankische Rijk heersen. Het is in die tijd dat de agrarische gemeenschapjes uitgroeiden en de ‘heren’ de eerste kerkjes lieten bouwen om de boeren te kerstenen. 

Graven van Loon. Na het uiteenvallen van het Frankische Rijk ontstonden nieuwe staatjes. Het Maasdal was sterk versnipperd en graven en hertogen probeerden hun macht te vergroten ten koste van elkaar. De graven van Loon regeerden in het gebied, vergelijkbaar met het huidige Belgisch Limburg. Maar ook in Blerick en Horst hadden ze eigendommen en rechten op de tienden en het patronaat van de kerk. Als hun leenmannen traden op de Heren van Borne. Otto van Borne verklaarde in 1219 met toestemming van zijn gemalin Petronella van Limburg en zijn kinderen dat hij het jus patronatus et personatus van de kerken in Blerick en Horst vrij en ten eeuwigen dagen overdroeg aan de abdij van Averbode. In Horst (toen Berkele genoemd) had Otto een kapel laten bouwen. Arnold III, graaf van Loon, waarvan Otto van Borne het patronaat van Blerick en Berkele in leen had, gaf aan deze schenking zijn goedkeuring. Men noemt jus patronatus et personatus het recht op het patronaat en het benoemen van de pastoors. Het was deze Otto van Borne, die volgens de plaatselijke archieven de eerste kerk in Blerick heeft laten bouwen, en dat wel uit de overblijfselen van de aldaar gelegen vroegere Romeinse burcht: Propugnaculum Romanorum dicitur vertisse in ecclesiam Blericanam. Helaas is dat verhaal van die burcht niet meer aan te tonen. Wel kwamen bij het afbreken van het overgebleven byzantijnse koor in 1948 bepaalde elementen boven de grond uit het begin van de twaalfde eeuw. Otto van Borne stichtte ook het beneficie van Sint-Hubertus, Sint-Sebastianus en Sint-Anna. Bovendien kwam ook een fonds ter beschikking van de pastoors om Blerickse jongens, die priester wilden worden, te ondersteunen. Van dit fonds hebben onder anderen in de 16de eeuw Peter Zandrinus en Mathias Kessels gebruik gemaakt.

Pastoor Pontanus (1609-1691) schreef in zijn breedvoerige aantekeningen over deze periode, dat de heer van Borne de goederen, landerijen, broeken enz., van lieverlede verbeterde en benuttigde, nieuwe hoeven en woningen liet bouwen. Nieuwe akkers en bossen uit de broeken en braak liggende gronden liet aanleggen. En dat de bevolking om beide bidplaatsen (Blerick en Berkele) destijds zeer begon toe te nemen.

Een bijzondere oorkonde. In het onderhoud van de geestelijken in beide kerken was voorzien door gunsten (beneficiën) en het aantal inwoners en gelovigen steeg gestaag, dus aan de inkomsten heeft het niet gelegen. Toch vond de Heer van Borne dat het beheer van de kerken beter af was met de kloosterlingen van Averbode, en hij vertrouwde ze niet langer toe aan de wereldlijke machthebbers. Zijn bedoeling hiervan was, zoals hij zelf verklaarde: ‘om God voor zijne en zijner voorouders zonden voldoening te schenken’. Daarom droeg hij in het jaar 1219 het patronaat en personaat van de genoemde kerken op aan de abdij van Averbode. Engelbertus, aartsbisschop van Keulen, bevestigde deze overdracht en nam benevens andere kerken, in 1224 ook die van Blerick en Berkele onder zijne bescherming. Van 1219 tot 1837 hebben de witheren van Averbode onafgebroken de pastorele bediening van de Blerickse Lambertuskerk waargenomen. Op het einde van de 18de eeuw bezat Averbode het patronaat van 28 kerken, in het bisdom van Roermond die van Venlo en Blerick. In het handschrift van Augustino Boterdael (1702-1777) vinden we de naamlijst van de meeste pastoors tot eind 18de eeuw, aangevuld met enkele persoonlijke aantekeningen. 

Transcriptie van de overdracht in 1219 van het patronaat (jus patronatus) en personaat (jus personatus) van Blerick en Berkele (Horst) aan de abdij Averbode: 

In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Ego Otto Dominus de Born, omnibus hoc scriptum inspecturis in perpetuum salutem. Quoniam ea, quae temporaliter fiunt, a memoria hominum persaepe tollit oblivio, unde non nunquam oritur dissensionis occasio; quapropter scriptis fecimus commendari, quae ad posterorum notitiam necesse duximus conservari. Notum ergo facimus tam praesentibus quam futuris, quod nos de assensu uxoris nostrae Petronellae et filiorum nostrorum jus patronatus et personatum ecclesiae de Bleirke et ecclesiae de Berkele quae est filia dictae ecclesiae de Bleirke, necnon et assensu Domini Arnoldi comitis de Loss, a quo patronatum dictarum ecclesiarum in feudo tenebamus, in remissionem peccatorum nostrorum et predecessorum contulimus ecclesiae de Averbode, quiete et libere possidenda in perpetuum. Ut autem haec nostra donatio solemniter facta in perpetuum stabilis et inconvulsa praefatae ecclesiae permaneat, eam praesenti Dni Arnoldi comitis de Loss, sigillorum appensione muniri fecimus et corroborari. Acta sunt haec anno Incarnationis Domini millesimo ducentesimo decimo nono. 

Deze prachtige oorkonde is dit jaar 800 jaar geleden opgesteld en bevindt zich in het archief van Averbode. Wil je er meer over lezen? Bij de Bruna in Blerick ligt een boekje ‘de alde Lambertuskerk’ met alle details.

Blariaco – Blaricge - Blerick

Hoe oud is Blerick eigenlijk? Hoe lang staat Blerick al op de kaart? Wanneer wordt Blerick voor het eerst vermeld? Waar komt die naam eigenlijk vandaan? Altijd weer die vragen waar je niet altijd een duidelijk antwoord op kunt vinden. Soms moeten we het doen met veronderstellingen.

Blerick staat al ruim 17 eeuwen op de kaart. Blariaco is als oudste vermelding van Blerick terug te vinden op de Peutingerkaart. Deze Tabula Peutingeriana of Peutingerkaart is een kopie van een Romeinse ‘reiskaart’ uit de 3e of 4e eeuw. De oudste bekende kopie van deze ‘reiskaart’ is een handschrift uit de 13e eeuw, die nu bewaard wordt in de Oostenrijkse Nationale Bibliotheek in Wenen. Langs de linker Maasoever liep destijds een belangrijke heirweg, de Via Mosae. Waarschijnlijk had de Kelt Blarus (de grijze) in onze regio zijn boerderij liggen. En de Romeinen vonden dit wel een geschikte plek voor een nederzetting. Ze vernoemden het naar het ‘landgoed van de grijze’, oftewel Blariaco. 

Voor de eerste vermelding van Blerick in een document moeten we nog vijf eeuwen geduld hebben. De tekst staat binnen de gele lijnen op bijgaande afbeelding. Ene Albericus schonk tussen 780 en 784 goederen in Blerick aan de Bonifatius-abdij van het Duitse Fulda. De schenking staat vermeld op een lijst Friese giften uit die tijd, die in de archieven van de abdij wordt bewaard. Blaricge is de eerste schriftelijke vermelding van Blerick na de Romeinse tijd. De transcriptie van het document luidt:

Ego Albericus de pago Mosao trado sco Bonifacio res quas dedit fr(ater) m(eu)s Rudinc. Id est portione(m) dni mei Helgrici et d(omi)na mea Agnes suam mihi tradidit portionem. Hoc est q(uo)d trado sco Bon. in pago Masao iuxta flumen More, in villa no(min)e Blaricge domu(m) scilicet una(m) bona(m) cu(m) casis et curte magna ac suis adiacentiis, et in alia villa Walaren pomerium, et pratum, et XI mansos et dimidium cum mancipiis supra sedentibus, et aliis numero XLVI.

Vrij vertaald lezen we: 'Ik, Albericus van de Maasgouw, schenk aan Bonifatius goederen uit ons erfdeel , gelegen in de Maasgouw, langs de rivier de Maas in het domein Blerick: een landgoed met boerderijen en de grote vroenhof met al wat daar bij hoort. In het andere domein Walaren een boomgaard en een weide en 11 boerderijen en een halve (boerderij) met de daarop wonende horigen en anderen ten getale van 46'.
Waarschijnlijk gaat het hier om Albericus, de 4de bisschop van Utrecht. Hij was van Frankische adel en verbleef als hoveling aan het hof van Karel de Grote (†814), hij vergezelde Karel de Grote in 776 naar Rome. Hoe dan ook, op een goed moment trad hij in bij de benedictijnen en stond aan het hoofd van het Sint Martinusklooster in Keulen. 

In 777 werd hij in Keulen tot bisschop van Utrecht gewijd, als opvolger van zijn oom Sint Gregorius († ca 775). Dat de wijding in Keulen gebeurde, mag verbazen. Op dat moment was Keulen nog geen aartsbisdom. En enkele jaren tevoren had Bonifatius († 754) ervoor gevochten om Utrecht uit de invloedssfeer van Keulen te houden. Met zijn benoeming begint het bisdom Utrecht als een vaste zetel met een gevestigde organisatie. Albericus stierf in 784, het jaar waarin Ludger vanuit Dokkum moest vluchten voor de gewelddadige opstand van de toen nog niet bekeerde Sakser Widukind († ca 807). Hij werd volgens de overlevering in de abdij van Susteren begraven, waar nog altijd relieken van hem bewaard worden.

De Alberickstraat in het Vastenavondkamp herinnert aan deze Frankische grondbezitter. Jammer dat onze Blarus geen plek heeft weten te bemachtigen in Blerick. Ik heb al eens eerder voorgesteld: dat lelijke halve ei op de hoek van de Antoniuslaan met de Helling weghalen. En op die plek in beton gegoten een bank plaatsen met daarop de grijze Kelt Blarus, de naamgever van ons Blerick.