Un Kenón die klink as un klok

Van 1560 wies 1597 waas unne zekere Franciscus van d’Oeybraken pastoèr van Blièrick. Hae begós in 1575 met ut aanlegge van de allerièrste kerkregisters. Op 19 januarie schrief hae ziene ièrsten duip in: ‘primus est Henricus filius Baltasarii Verinen susceptores Henricus Libelen Venlonensis et Beatrix Molitoris’ (Henricus, zoon van Balthasar Verijnen, getuùge zièn Henricus Libelen en Beatrix Mulders). Maar nao dreej jaor, in 1578 makde hae zich alweer oèt de veut nao Venlo, umdet de Calviniste beej um binne vele. Heej makde hae zich verdeenstelik as keplaon en de Blièrickse kerkregisters bleve geslaote wies 1586. We zitte dan in de 80-jäörigen oorlog en in Venlo heel de Calvinis Cakhosius zien hagepraeke ónder unne treurigem boum naeve de Maas. De magistraat van Venlo krieg in 1579 met Reyner in de Betouw zienen ièrste protestantse peyburgemeister. De Spanjaarde laote aaf en toe eur gezich zeen aan den Blièrickse kant. Misschien waal un oètdaging veur un ‘bende Calvinistische knevelaars en vreijbuiters’ um Blièrick vanoèt Venlo te euvervalle. Ze ginge ech as bièste te kièr! Op un inkele oètzóndering nao woorte alle huùs platgebörd, ouk de kerk óntkwaam neet aan de alles um zich haer grièpende vlamme. De alde tore van de kerk veel in puin, en de groeëte klok woort as oorlogsbuit mei genaome nao Venlo. Ut ware roerige tieje. 

’t Waas unne óngeschreve regel det de kerkklokke beschouwd mochte waere as oorlogsbuit, en dus neet zoeë maar as gestaole goedere. Dae regel gold dus ouk veur de Staatse troepe oèt ut Venlose garnizoen, toen ze in 1579 de Spaanse veurloupers verjoge, die zich in Blièrick verschans heije. Dus aan ’t jatte van ós groeëte klok klaefde veurluipig de status oorlogsbuit!? Maar unne volgende óngeschreve fatsoensregel waas ouk, det de oorlogsbuit later truuk gekoch kós waere. We mótte det zeen as unne vorm van aafpersing en dwangmiddel veur ut invordere van oorlogsbelasting. En zoeë woort de Blièrickse klok dan ouk as oorlogsbuit met genaome nao Venlo en keurig in de Hertogenhaof opgeborge. Maar neet vuùl later dao nao trok Parma met zien leger op en bedreigde de stad. De artillerie van Venlo mós waere oètgebreid, en oèt ós Blièrickse klok kóste waal twieje dieke kenónne waere gegaote. De Venlose Magistraat lapde iddere fatsoensnorm aan eure laars en leet 1 augustus 1580 door Herman Potgieter ós moèje klok umgete en verwerke tot twieje neet mièr zoeë moèj klinkende kenónne. Allein meuste ze der nog wat extra materiaal aan toevoege:
De kanons wogen te zamen 5775 ponden, en daar de specie der Blièricksche klok niet toereikend was voor de vervaardiging der beide kanons, werden daarbij gekocht van Renier van Dalen 335 pond aan 6 gulden 1 oort de 100, van diens vrouw 47 pond aan 1 broodpenning het pond, 900 pond van den gieter aan 9 gulden de 100 pond en voor 8 gulden 19 stuiver of nagenoeg 255 pond lood.

Ós Blièrickse klok haet dus vermoedelik 4200 alde pónd gewaoge. Veur koste van geetloeën van de kenónne woorte door Herman Potgieter in raekening gebrach 6 gölde en 5 stuùvers per 100 pónd, waat in totaal neerkwaam op ruùm 360 Venlose göldes.

 De Spanjaarde kwame, en beej ’t beleg van Venlo in 1586 woorte de twieje kenónne ingezatte. Helaas veur die van Venlo scheurde ein van de kenónne beej ’t aafschete, de ander bleef dan weer jaomer veur die van Blièrick intak. Un drièvend fort van dreej aan elkaar gemakte buuet met stanketsels der-op zörgde veur um slumme lis. Nao de flotte capitulatie van 28 juni 1586 kwaam Venlo in Spaanse hand, en ouk in Blièrick kièrde geleidelik de relatieve rös truuk. Alles meus weer van de grónd aaf waere opgebouwd in Blièrick, de gevluchde minse kièrde deils truuk nao eur gehavende gebaortedörp. Ouk ut Lambertuskerkske woort zoe-good en zoe-kwaod wie meugelik opgeknap, en op Sint Jacobusdaàg 1594 woort alweer de nieje groeëte klok geduip. 

Maar beschouwde de Blièrickse eur alde klok dan as verlaore? Waas de kous daomei aaf? Natuurlik neet, want de Blièrickse schepene hadde al verschillende kière aan de Venlose magistraat eur groeëte klok truuk gevorderd. Want ze hadde mótte capitulere, dus die klok waas gen oorlogsbuit mièr en meus weer truuk. Maar toen waas ’t presiès al wie det noow ouk geit, der kwaam gen antwaord van den andere kant van de Majjem. Dus zóchte de Blièrickse ut gedwónge hoeëger op. Laes maar ens: ‘ende want het niet redelick off billick en is, dat die stadt sich mit ander luijden vuel weniger mit kercken geystlicken ende gewyde gueder berijckt, ende der supplianten onsientie opliedt der kercken gueder, soe verdunckert ende verloeren syn, so vuel ihnen doenlick is tho recouvrieren ende wyderumb in esse tho bringen, soe ist dat de supplianten (aengesien sy op haer vorich mennichfaldich aengheven gheen seker antwordt vernoemen en hebben, nyt wetende off de saeck vuir sulcx gehalden wordt, dat sij nyt weerdt en is om schriefftelick antwordt te verkriegen) noch eens, alleer sij sich irgent anderss klechlich aen hebben willen gheven, eynen Ersamen Raedt dyser stadt Venlo inder fruntschoppen om restitutie offte reparatie der vorschreven klocken hebben willen requireren’. 

Misschien hièl lastig um te laeze, maar geluif mich, kort same-gevat steit der gewoèn ‘die klok mót as de sodemieter truuk’. Maar ouk op dezem breef kwaam gen inkele reaksie. De kerkmeisters van Blièrick beslote die van Venlo beej dem Bisschop aan te klage, in un uùterste poging det die groeëte klok truuk kwaam óf ein redelikke vergoeding woord gegaeve. Bisschop Jacobus a Castro schreef 9 april 1612 aan de magistraat van Venlo un bisschoppelik verzeuk, waorin hae voorsloog: ‘te stellen int seggen van goede verstandige mans of aan die van Blièrick eene redelijke som gelds aan te bieden al en quamen sij niet tot hun uterste pretensien’. Maar achter die dieke more van Venlo bleve ze muuskestil en gedroge ze zich doufstóm. Waal hebbe nog lang twieë kenónne met de moel aope richting Blièrick gerich gestaon. Ouk die kenónne bleve stóm, en de nieje Blièrickse klok bingelde weer löstig euver ’t water. 

Allein de sfeer tösse deze en den andere kant van de Maas is der met det gedeuns met die klok neet baeter op gewaore. Maar um det weer aan die groeëte klok te gaon hange? Ik heb waal gehuùrd det ein van die kenónne nao 443 jaor weer nao Blièrick verhoès . . . ?

Theodorus van den Panhuizen (1650-1733)

Theodorus van den Panhuizen (Panhuijsen), gedoopt 15 mei 1650 in Rotselaar (B), zoon van Joannes van den Panhuizen en Anna Grietens. Hij werd 22 maart 1691 kapelaan in Venlo en van daaruit 27 april 1696 tot pastoor in Blerick benoemd. Hij heeft het zeker niet gemakkelijk gehad. Allereerst werd hij geconfronteerd met brandstichting van zijn pastorie op zondag 27 juni 1700, rond elf uur ’s avonds. Er stond een felle wind, het vuur greep woest om zich heen. De vlammen sloegen uit stal en schuur, waar zich het paard, de drie koeien, de stier en vijf varkens bevonden. Iedereen die een leren emmer ter beschikking had, hielp met blussen. Ook de schippers en mulders uit Venlo schoten te hulp. Na het blussen misten de Venlose schippers en mulders zo’n tien leren emmers. Zomaar verbrand, of toch stiekem door de Blerickenaren meegenomen? In ieder geval liet de schepenbank op hun kosten bij de Venlose haammaker Daniël Cloussen tien nieuwe leren emmers maken voor de schippers en mulders. Vier maanden na de brand stonden plotseling twee huizen tegelijk in de fik, dat van Gerard Peemans en zijn vrouw Maria Linssen, en het huis van Liesbeth Jacobs. Hier moest welhaast sprake zijn van brandstichting. Ene Servaes Bouslier[1] werd verdacht, verschillende getuigen hadden hem bij de drie branden zien wegrennen. Hij werd er nu zelfs ook van verdacht, dat hij tien jaar geleden het huis van de heer van Laer had aangestoken[2].

Aan de andere kant van de Maas groeide de dreiging van een aanstaande oorlog[3]. Het garnizoen van Venlo en het fort Sint-Michiel werden op sterkte gebracht en de vestingwerken hersteld. De gracht van het fort uitgediept en met water gevuld. Nieuwe palissaden werden opgericht, en aan de Venlose kant werd de wal langs de Maas met bastions versterkt. In Blerick werden oorlogsschattingen opgelegd, ze moesten hooi, stro en takkenbossen leveren en een gedeelte van hun vee afstaan. Met hun karren moesten ze vrachten voor het leger vervoeren, en dat alles onder dwang. 

Nauwelijks was met steun van de abt van Averbode de pastorie herbouwd, of het beleg van Venlo volgde. Blerick werd verschrikkelijk door verwoesting, inkwartiering en plundering geteisterd. In de pastorie bleef geen raam heel, het kostte 100 ducatons[4] om de boel te herstellen. Toen pastoor van den Panhuizen na het beleg thuiskwam, trof hij daar een zieke kapitein aan, die hij enkele dagen tot aan zijn dood heeft verzorgd. Ook had hij gedurende twee weken een kolonel van de geallieerden samen met diens gezin ingekwartierd. Het was een komen en gaan, zo bood hij verder onderdak aan graaf van Tilly[5], aan ene generaal Nasmaer, de Engelse kolonel Neve en een majoor van het Regiment Saxe Gotha. Tijdens het beleg had pastoor gemiddeld 15 man over de vloer. Maar ook het dorp was vreselijk getroffen, vooral de huizen en landerijen in de buurt van fort Sint-Michiel. En de inkwartieringen in het dorp zouden nog lang aanhouden. In juli 1710 werden twee dagen en nachten liefst 86 mensen ingekwartierd in de pastorie. Waaronder vier kapiteins, twee luitenants, een vaandrig, een aantal onderofficieren en soldaten met vrouwen en kinderen. Men had de pastoor ook nog een Calvijnse dominee toevertrouwd onder het mom ‘geestelijken moeten bij elkander blijven’. Daar bovenop kwamen nog 25 paarden die verzorgd moesten worden, en het vee van pastoor moest dan maar uitwijken naar het kerkhof. De officieren verontschuldigden zich wel voor de overlast, die ze de pastoor bezorgden!

Pastoor van den Panhuizen beschreef de verschrikkelijke vernielingen, die werden aangericht bij het begin van de Spaanse Successie oorlog in 1702:

In het belegh van de stadt Venlo is alles in de kercke van Blerick geruïneert, gebroken ende veel gestolen. De orgel is gansch ende geheel verdestrueert ende de pijpen sijn meest door de Engelschen (Engelse troepen) wegh genomen; alle dry de authaeren sijn door het breken van hunne heylighe graven[6] ontweyt ende de taefereelen[7] van Onse Lieve Vrouwenaltaer alsoock van sint Antonis zijn weghgenomen. Hetselfde soude oock hebben geschiedt aen den hoogen altaer (van den welcken alreerts de twee belden van sint Norbertus ende sint Bernardus waren weghgedraegen), ten waere ick[8], frater Theodorus van den Panhuyssen, pastor, ter selver tijt aldaer was verschenen, die siende dese heylighschenderye, ben onsteken geworden met eenen iver (toorn) ende hebbe met stoutigheyt (moed) ende iverige woorden de onteerders verdreven. Godt loff, dat sij mij niet en hebben mishandelt ende hun quaet voornemen niet en hebben uytgewerckt. De ciborie, remonstrantie (monstrans), kelcken en alle kerkelijcke mobiliën[9] hebbe met peryckel (gevaar) van mijn leven uyt de kercke gehaelt, soodat er niet van alles en is gemist ofte achtergelaten. Het belegh geeyndight sijnde, hebbe van den eenen en den anderen wat versoeght tot restauratie van de geruïneerde kercke ende hebbe soo veel bijeen vergadert, dat ick eerst hebbe gemaeckt de treden op de twee altaeren te weten den hooghen ende van Onse Lieve Vrouwe. De overblijfsels van de pilaren die te vooren stonden aen de hooge choore[10] ende die ik vonde hier ende daer in de tenten van de soldaten, hebben geïmploieert (gebruikt) tot de funte (doopvont). Item hebbe in de sacristye, alwaer alles was gebroken, doen maecken eene kasse (kast) tot conservatie (bewaring) van alle kerckelijcke meubels ende hebbe den vloer beleght met bert (planken). Hebbe daarenboven (bovendien) gemaeckt een schoon antipendium[11] voor den hooghen altaer met eenen corresponderenden (bijpassend) cassuyfel. Item uyt eyge middelen eenen setelstoel ende twee trype[12] kussens, die mij hebben gecost 33 gulden. Daernaer iss er noch gemaeckt een ander antipendium door joffrouw Bitzen, religieuse op de Weyde[13], aen de welcke wij hebben gedaen de oncosten ende sij den arbeid van maecken ende schilderen. 

Eindelijk duidelijkheid

In 1710 werd eindelijk een slepend proces over belastingen tussen de pastoor en de plaatselijke overheid beslecht. Reeds 15 december 1708 was tussen partijen een akkoord gesloten:

1. Ten tijde van oorlog, zal de pastoor van Blerick 30, en ten tijde van vrede 10 patacons[14] jaarlijks aan gemeentebelastingen betalen.

2. De pastoor leent binnen een jaar 200 patacons in specie (klinkende munt) renteloos aan de gemeente. Onder voorbehoud dat pastorie of de abt van Averbode in bezit van dit kapitaal blijven, bij overlijden van pastoor.

Dit akkoord ging door, met die uitzondering dat de pastoor meteen 25 rijksdaalders overhandigde in plaats van de genoemde 200 patacons binnen een jaar. Zo blij was hij schijnbaar met de nieuwe regeling. 

Bij de Vrede van Utrecht stond Karel IV op 12 mei 1713 het ambt Kessel af aan de koning van Pruissen. Deze hebzuchtige vorst maakte ook aanspraak op het aangrenzende fort Sint-Michiel, wat echter bij Venlo en de Republiek der Verenigde Nederlanden bleef. Soms had van mij de hebzucht mogen winnen! 

Onder het bewind van pastoor van den Panhuizen gebeurde veel aan de Lambertuskerk. Op kosten van secretaris Jan Lamberts en zijn vrouw Aldegondis Bitsen werd voor zesenveertig pattacons door meester Dierick Deckers, schrijnwerker uit Venlo, een nieuw Onze-Lieve-Vrouwe-altaar gemaakt. Op 16 augustus 1712 sloten de schepenen en gezworenen van Blerick een overeenkomst met meester Peter Coenen voor veertien jaren voor het ‘decken der kercke soo dese heerlickheijdt moet onderhalden’. Op een vroege wintermorgen in 1713 werd de Lambertuskerk door enkele dieven beroofd. Veel van haar kostbaarheden werden gestolen, onder andere twee zilveren kelken, zilveren ampullen met schotel en alle gouden en zilveren sieraden aan het beeld van Onze Lieve Vrouw. Het jaar daarop slaagde pastoor van den Panhuizen erin twee nieuwe kelken te kopen, elk van 25 patacons. Sijbert Schouren en Jan Adolf sloten in 1719 met het dorpsbestuur een overeenkomst over het groot onderhoud van het timmerwerk aan het kerkdak. De balken moesten van eikenhout zijn en ‘de plancken sullen danne (dennen) deelen wesen’. Voor de werkzaamheden ontvingen beide aannemers ‘de somme van negentigh pattacons ende een half ton bier’. De toren van de kerk was nog steeds vervallen. Om dit probleem op te lossen, werd op 17 augustus 1721 een ’besteck ende conditie om eenen nieuwen toren op te bouwen’ opgemaakt. Dit bestek bevatte liefst 35 artikelen over de afbraak van de oude en de bouw van de nieuwe toren. De bouw werd stap voor stap beschreven. De klok en het uurwerk mochten niet worden beschadigd en moesten later weer worden herplaatst. De nieuwe toren - een dakruiter - werd geheel met leien bekleed en bekroond door een spits dak, waarop een kruis van drie meter kwam. Bovenop het kruis kwam een koperen bol en een dito haan. Het houtwerk zoals ‘balken, stijlen, ribben sal moeten wesen vant beste eijken houdt’. Het werk moest binnen twee maanden worden uitgevoerd met een marge van acht dagen en werd aan Geret Coopmans uit Venray gegund voor de ‘somme van 135 specie rixdaelders, den rixdaelder tegens drij gulden sesthien stuyvers’. Toen de nieuwe toren klaar was, kocht men in Luik een tweede klok voor de som van ruim 50 pattacons. De inwijding daarvan vond op 14 december 1721 plaats. In dat jaar kwamen ook verschillende nieuwe meubels in de kerk. 

Gedurende 37 jaren diende van den Panhuizen in Blerick, vierde met luister zijn jubelfeest en overleed 29 november 1733, in de ouderdom van 84 jaar, na zijn 60ste priesterjaar. Zijn portret met familiewapen hangt in de pastorie.

---

[1] Zie gezinsklapper Blerick nr.207: Servatius Bosle (Bossele, Bouslier, Bousselin), getr. met Maria Boudewijns; woonde 1677 in Weert, waar hij soldaat was onder Ambrosius de Muttini, gouverneur van Weert.

[2] Dit kan niet kloppen, aangezien bronnen aangeven dat de Hièrshaof in 1679 is afgebrand.

[3] Het Beleg van Venlo in 1702 was een beleg van een maand door de Republiek der Nederlanden op de Frans-Spaanse bezetter van de stad. Het duurde van 29 augustus tot 23 september.

[4] Zilveren munt, circa 33 gram, met een waarde van 63 stuivers

[5] Claude-Frédéric t'Serclaes, graaf van Tilly (Brussel 1648 – Maastricht 1723) was een vooraanstaand militair in de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden. Hij was onder andere generaal van de cavalerie, later opper-bevelhebber van de Staatse troepen en gouverneur van Maastricht.

[6] de altaarstenen met relikwieën van heiligen werden stuk geslagen

[7] schilderijen, waarop heiligenlevens zijn uitgebeeld, en die als panelen boven het altaar zijn bevestigd

[8] ware het niet dat ik

[9] verplaatsbare voorwerpen

[10] het priesterkoor van het hoogaltaar

[11] doek dat tegen de altaartafel was gehangen, meestal zeer fraai geborduurd of beschilderd

[12] een fluweelachtig wollen weefsel dat vooral als stoelbekleding werd gebruikt

[13] het klooster Mariaweide in Venlo

[14] Spaanse munt, een daalder waard

Keuninginnedaag

’t Is woensdigmorge 30 april 1958. Ein menke van tièn jaor leet nog röstig in zien bedje, en besef det ’t vandaag keuninginnedaag is. Zienen bums neergevleid op allebei zien aope hendjes op ’t zaachte kösse. Ós mam haet gisteraovend nag gezag: ‘Blièf maar efkes ligge wies tot pap weg is’. Want ózze pap haet vandaag ouk vreej, maar op unne vreejen daag geit dae altièd visse in de Maas. En zeker met keuninginnedaag, want ózze pap mót dao niks van hebbe, det is unne echte sociale republikein. Ózze pap haet gestump op de Partiej van de Arbeid, en hae kiek hièl gruuets as hae ’t met ome Sjra haet euver Wullem Drees, want det is ziene Minister-President. Taege mich zaet hae waal ens hièl serieus: ‘Jóng, de mós noeëts iets aanneme was se neet verdeend haes. En zeker neet wao se neet veur gewerk haes’. En wie klein ik ouk nog waas, ik wis presiès wao det euver góng: 't keuningshoès. Ózze pap had hielemaol gen eier met ’t keuningshoès. Miene pap en mam ware hièle leeve minse, die zich noeëts straevelde. Maar in ein dingk ware ze ’t faliekant neet ins, ós monarchie. 

Ós mam die waas hièl keuningsgezind, ze wis d’r ech alles van en vertelde d’r ouk hièl gaer euver. Weej krege altièd op-den-daag te huùre wannièr de prinsesjes jäörig ware en zoeë. En zeej bestelde ouk idder jaor de Oranjekalender, maar dae hóng verborge taege de achterkant van de kelderdeur. Dae mós oèt ’t zich bliève van ózze pap. Maar ik veulde ouk al hièl jónk ’t deepe respek tösse ózze pap en ós mam. Ós mam heel van keuningin Juliana, ózze pap van Wullem Drees. Ózze pap stumde op de PvdA, ós mam op de KVP. 

Det loog ik te bedinke wie ós mam reep det we kóste opstaon, en boebedeboep rende weej van de trap. Ózze pap waas al ónderwaegs nao d’n kaolentip, de pas gelaeze tante Bet loog nog naeve zien laege tas kóffie. ‘Lös geej kluntjesemik’, vroog mam totaal ónnuuëdig, en ik wis zeker det ózze pap ut beej bótteramme met kiès had gelaote. Ik oefende mich met laeze en lag hièl gelièrd de veurpagina van tante Bet op mien slup. De Bilt veurspelde 19 grade vandaag, lich bewolk en weinig wind. Fijn waer um te visse, zal miene pap gedóch hebbe wie hae det loos. Verder vertelde de krant det Faas Wilkes en Jan Klaassens van VVV ware verkaoze in ’t Nederlands elftal taege Turkije. De kluntjesemik van Hadje d’n bekker waas baere-lekker. Ós mam toverde wat oranje-crèpe-pepeer van achter die kelderdeur vandaan en makde un prachtige oranje strik vas aan ein van de bretels van mien korte bóks. Hièl gruuets keek ik schuuns nao ónder nao die moeëje oranje kleur. Ós Mieke kreeg twieë kleinere oranje strikskes aan zien vlechjes. 

Door de Lieuwerikstraot en de Kleine Parallelstraot sprintde ik nao de Aloysiusschoeël. Bijna euveral hóng de Roeëd-Wit-Blauwe vlag oèt met ‘ne lange Oranje wumpel d’r aan, maar neet beej ós. ’t Weide neet hard anders waas ’t nog fièstelikker gewaes. Op ’t schoeëlplein waas ’t al drök, de jónges kraosde allemaol doorein en de lièrare trokke strepe met krietjes en lagte wat spelkes klaor. In de klas móste we ièrs ’t Wilhelmus zinge en krege we toen oètgelag wat we ginge doon. ’t Waas ein hièl zenuwechtig gedeuns, maar ós klas begós met eier-loupe. De ièrste twieë móste tösse die scheive kriètstrepe gaon staon en krege unne laepel in de moel. Meister Hurkmans lag dao hièl veurzichtig ’n ei op. De bedoeling waas det we op en neer tösse die kriètstrepe meuste loupe, en meister Hurkmans noom met ’n echte stopwatch d’n tièd op. Nou, gelökkig ware ’t hard gekaokde eier, want wie ik aan de beurt waas zoot d’r al bijna gen schaal mièr um die eier. ’t Waas ech ’n rotzooitje, en ik weit ech neet mièr wae d’r gewónne haet. Misschien waal umdet ik neet veurkwaam in d’n oètslaag, want mien ei waas d’r halverwaeg aafgevalle, en dan deej se neet mièr met. 

Dao nao meuste we doorschuùve nao ’t volgende spelke, zakloupe. Tösse twieë andere scheive kriètstrepe dwars euver ós speulplaats ging ut loos. Meister Hurkmans werkde op alfabet en de letter ‘T’ stónd bijna ónderaan zien lieske. Dus kós ik mich good bekièke wiej det mós. D’r ware d’r beej die de vutjes in de punte van dae petatte-zak froemelde en dan met kleine stepkes op en neer lepe. Maar d’r ware d’r ouk die gewoèn in dae zak stapde, de rand vaspakde en wie unne aangeschaote kangoeroe haer en truuk huppelde. ’t Waas nog effe schrikke, want dae van Janse flikkerde veureuver met ziene bums op de harde tegels. Potdomme, dae schrièwde as-of hae aan ut mets hóng. Hae woord door juffrouw Baerde mei genaome en kwaam effe later met un oranje pleister op de wang truuk. Eindelik, ik waas aan de beurt, en ’t hertje klopde wie-unne-gek in miene kael. Ik had beslaote te beginne met de punte van mien scheunkes in de punte van dae zak en met kleine peskes nao d’n euverkant. En as det neet mièr ging, zuuj ik euvergaon op de kangoeroe-techniek. 

En verdomp, ik had gewónne, en ik had un foto van keuningin Juliana verdeend. Maar ik waas waal zoeë wat d’n enige dae neet op ziene snufferd waas gegaon. Maar we móste alweer doorschuùve nao ’t spijker-poepe. Ge weit waal, unne groeëte nagel woord met ’n stökske vliegertouw aan d’n bóksereem aan d’n achterkant vasgemak. Meister Hurkmans zörgde met un maetletje d’r veur det de nagel presiès 15 centimaeter baove dae breie melkflessehals hóng. Ik bin vergaete wie ’t aafleep, maar ik weit waal det halverwaege de schoeëlbel góng. We móste in de riej aansloète veur ‘ne baeker oranje ranja met ’n stök paeperkook zónder bótter. 

Saoves zote we nao unne drökken daag met de ganse femilie gezellig aan taofel, ós mam had hièl gewaog oranje wortelestamp gemak met lekkere braodwors van Giele de slegter. Ózze pap streek mich door de waerse blónde häörkes en zag: ‘Heb se unne fijne daag gehad jóng?’. En ik zag ‘Jao pap’.  Maar ik vertelde um neet det ik gewónne heij met zakloupe, en al gaar neet det ik un foto van de keuningin had verdeend. Want keuningin Juliana zoot intösse verborge in miene blauwe katechismus. Ik had die foto dan waal gewónne, en ouk waal ièrlik verdeend. Maar soms mós se dao ouk euver kinne zwiège. 

‘De mós noeëts staoke in ein good huwelik’, zuuj ós mam gezag hebbe.

Ut is pas 25 jaor geleje

Ut is mei 1992 en ik bin allein met mein twieë groeëte jónges de winter doorgekómme. Maar die wille neet met mich un stök gaon wandele en die zièn ouk döks zelf op de joets. En zoeë huùrt det ouk. Tuurlik ging ik ouk waal in ut wiekend op paad met de handbal-veterane. Tuurlik keek ik waal ens nao andere maedjes. En zeej ouk nao mich, maar as se te doeënbeej kwame dóch ik: ‘Laot maar effe zitte, aan mien lièf nog efkes genne polonaise’.
‘Waorum schafs se dich gennen hónd aan?’, hadde ze mich al ens gezag. Wie langer ik dao euver nao dóch, deste mièr sprook mich det idee aan. 

En zoeë leep ik op unne vreje zaoterdig door dae gank van ut diere-asiel. Un stök of tièn van die hundjes keke mich zielig aan. Sómmige blafde taege mich, die vele meteein aaf. Maar ik kós gen keus make. As se d’r eine oèt zuks, mós se die andere achterlaote. Ik merkde det ik neet allein waas, d’r leep ouk un knap bruudje van miene laeftièd.
‘Zuks dich ouk un hundje?’.
‘Jao, maar ik kin neet keze’, zag det met un hièl vrintelik aangenaam stumke. Ik hoord’waal det ut wat later Blièricks had gelièrd. We stoke allebei de baovekant van ós hand oèt nao zón hundje det ós zielig aanglouwde. Hae douwde zien naat neuske aafwisselend taege zien hand en taege die van mich. Ouk ut hundje kós neet keze. Det bruudje zóch nog effe wiejer en ik waas alweer op waeg nao hoès.

Un paar waeke later, d’r waas un wielerrónde in Blièrick en ik stónd met mien vrinde op de Broekstraot te kièke. Ik wis neet wae ik meus aanmoedige dus ik schrieuwde maar wat taege emus dae op kop loog:
‘Det is mien broor’, huurde ik un bekind stumke naeve mich. 
‘Haej, det is ouk toevallig! Heb se nog un hundje kinne oètzeuke?’, dao stónd det leuk maedje zoeë maar naeve mich. Ik vroog of ut zoeë metein mei woel gaon nao de Witte.
‘Jao, maar ik kin neet lang bliève, want mien broor kump nao mich toe. En ik woeën allein, dus . . ‘. Mien hert makde un sprungske en in zien moèje ouge zoog ik un vunkske. We hebbe maar ein pilske same gedrónke beej de Witte en we schreve ós tillefoonnummers achter op un viltje. Dae nach heb ik gen oug mièr dich gedaon. En ut ergste waas, ik wis neet ens wie ut hoot. We zuje un waek later nao de kermis in Düsseldorf gaon met det losgeslage stel van de handbalclub. Ik dóch beej mich zelf, ik vraog gewoèn of ut met wilt.

De volgenden aovend leep ik wie unne dolle asiel-hónd door de kamer. Zal ik um belle? Tuurlik gaon ik um belle! Wat mót ik doon as ut neet met kin nao Düsseldorf? Zal ik um dan vraoge um wat met mich te gaon aete in Mönchengladbach? Un stumke in miene kop zag:
‘Noow pak daen tillefoon höllewölle’. Ik haolde deep aom en dreide det nummer, met un moèj handschrif geschreve op d’n achterkant van det viltje:
‘Hallo, met Marijke’, zag un leef stumke aan d’n andere kant.
‘Hallo Marijke, met Jan, meschiens kins se mich nog van zóndaag beej de Witte?’.
‘Jao zeker, wat leuk . . .’.
‘Ik woel vraoge of se zaoterdig met mich met woels nao de kermis in Düsseldorf?’.
‘Jao huur, wat leuk . . .’.

En zoeë reje we dae zaoterdig met dreej wages met die schalevaegers van de handbalclub nao Pruusses. Tuurlik makde die metein van die schunnige aanspeulinge. En Marijke en ik zote wat verlaege naevenein en deje de allerièrste persuùnlikke verkinninge. We zatte de auto’s weg en ik weit ut nog hièl good. We meuste zón hoeëg taluud aafloupe. Ik reikde Marijke mien hand. En det veulde waal zoeë good! Alle zenuwe ware inens weg, un werme óntspanning trok door mien ganse lièf. Ut veulde metein mièr dan good. En we hebbe ós de gansen aovend vasgehalde en dao nao noeits mièr losgelaote.
Un paar jaor later in 1996 zien we getrouwd en wat veult 25 jaor dan nog maar pas kort geleje. We hebbe d'n daag intens met zien twieë gevierd, want dan zien we allebei ut meis gelökkig.

Blièrickse pleine

Ieder dorp kende zijn eigen plein of pleinen. Meestal bekend als dorpsplein, kerkplein, marktplein of zomaar het schoolplein. Een plein is een onbebouwde vlakte, omgeven aan één of meerdere kanten door gebouwen. We vinden ze meestal duidelijk herkenbaar terug in het stratenplan. Het woord plein komt van het Franse plain oftewel het Latijnse planus en betekent letterlijk vlak of effen.

Ook in Blerick, Hout-Blerick en de Boekend zijn of waren diverse pleinen. Een stationsplein ontbreekt, en als we de schoolpleinen buiten beschouwing laten, zien we in alfabetische volgorde:

Antoniusplein; ongetwijfeld het oudste plein en nu nog wel eens de mèrt genoemd. De oude naam (Markt) plein is helaas bij de Venlose annexatie in oktober 1940 veranderd in (Sint) Antoniusplein. Als we oude kaarten of plattegronden van Blerick, Hout-Blerick en de Boekend bekijken zien we dat alle wegen en zandpaden op de markt samen kwamen. Ook de ingang van de oude Lambertuskerk lag aan het marktplein. Het was het belangrijkste punt waar mensen samen kwamen als-er-wat-te-doen-was zoals bij processies, met kermis en met de vastelaovend.

Blariacumplein; In 1922 kwamen de eerste 32 woningen in de zogenaamde cottagestijl gereed aan het Blariacumplein, in 1948 gevolgd door 38 woningen in het Tuindorp. Ze werden gebouwd door Blariacum, de derde Blerickse woningbouwvereniging, officieel opgericht op 19 februari 1921. Het initiatief lag bij de spoorwegvakbond Sint-Raphael, die iets wilde doen aan de grote woningnood onder met name het personeel van de centrale werkplaats. De architect was Jacq Grubben, die invloeden van de Amsterdamse School gebruikte.

Carleysplein; het pleintje en de passage met die naam verbinden de Kloosterstraat en Laurentiusstraat. Genoemd naar de woonplek van Jan Mathijs Carley, burgemeester van Maasbree, Blerick en Baarlo van 1830-1832 en 1835-1836.

Excelsiorplein; pleintje met typische huizen tussen de 2^e Graaf van Loonstraat en de Van Laerstraat. Excelsior was de eerste Blerickse woningbouwvereniging. Ze werd na de bouw van de Frederik Hendrik Kazerne in de jaren 1911-1913 opgericht om onderofficieren in Blerick aan goede huisvesting te helpen. Ze bouwde onder meer woningen aan het nu verdwenen Excelsiorplein. Het geheel is op enkele huizen na verdwenen bij de aanleg van de Burgemeester Gommansstraat.

Hubertusplein; ligt bij de Sint-Hubertuskerk (ingezegend in 1954), met lage flatgebouwen aan de zuidzijde. Daarnaast was op dit plein tot het einde van de twintigste eeuw gelegenheid tot parkeren. Direct in het nieuwe millennium besloot de gemeente echter om er een rotonde aan te leggen. Deze rotonde domineert nu grotendeels het plein, waarbij de parkeerfunctie is verplaatst naar de zuidzijde bij de flatgebouwen, en de voormalige parkeerplaats ruimte heeft gemaakt voor groenvoorziening, welke weer grenst aan de Boulevard Hazenkamp.

Kerkplein Antoniuskerk; op 8 september 1962 werd de nieuwe Antoniuskerk ingezegend. Voor de ingang ligt het kerkplein, geflankeerd aan de zuidkant door de markante toren en aan de noordzijde door de dagkapel.

Kerkplein Boekend; ligt aan de voorkant van de kerk Onbevlekt Hart van Maria, die in 1953 werd gebouwd, Jacques Grubben was de architect.

Kerkplein Hout-Blerick; ligt vóór de Sint-Josephkerk, in 1934 ingewijd, het ontwerp is van A.J. Rats.

Lambertusplein, Kermisplein, ut Plein; In 1940 werd de Stationstraat gesplitst in 1e en 2e Graaf van Loonstraat. De Grote Lambertusstraat werd gesplitst in 1e en 2e Lambertusstraat. En de Kleine Lambertusstraat werd gesplitst in 1e en 2e Maasveldstraat. Op de afsplitsing werden huizen gebouwd om een vierkant plein, het Lambertusplein. Decennia lang in de volksmond bekend als ut Kermisplein. Tot de jaren dertig van de vorige eeuw vond de traditionele Pinksterkermis plaats rond de Poel, bij de latere zaal Juliana. Vanaf die jaren dertig tot en met 1974 was de kermis op het Lambertusplein in de volksmond het Kermisplein. Tegenwoordig is het Schepenenplein de aangewezen locatie. Met enkele uitstapjes langs de Maas (1993) en op de appèlplaats van de kazerne (2009).

Laurentiusplein; ligt aan de Laurentiusstraat op de plek waar eens de noodkerk van de Antoniusparochie lag (1946-1962) en volkshuis Tivoli (1910-2008). Na de herontwikkeling zal het plein er wat anders uitzien.

Leeuwerikplein; eigenlijk was dit het kerkplein van de (nieuwe) Lambertuskerk, ingezegend 6 juni 1935. Vrij recent, vanaf 2017 is het gebouw in gebruik als Medisch Centrum Lambertus.

Schepenenplein; de oudste akte op naam van de schepenen van Blerick uitgevaardigd, dateert van 21 september 1409. Namens de schepenen, welke tot in de zeventiende eeuw niet over een eigen schepenbankzegel beschikten, werden de akten meestal bezegeld door de richter, scholtis of zelfs door de ambtman van het land van Kessel. Het plein is in 1976 aangelegd, op de plek van de Oude Wieën. Dit was eerst een park met veel wilgen, maar de gemeente besloot er in de jaren zeventig een parkeerterrein van te maken. Op het Schepenenplein staat elk jaar de Blerickse Pinksterkermis.

Wieënplein; ligt aan de andere kant van het Schepenenplein en de (huidige) van Bornestraat. Dicht tegen het winkelcentrum aan, ook hier staan elk jaar enkele kermisattracties.

Wilhelminaplein; lag op de plek waar de Kloosterstraat zich splitste in de (oude) van Bornestraat en de Witherenstraat, vóór de inmiddels verdwenen zaal Juliana. Het was het laagste punt van Blerick, ook wel de Poel genoemd.

Jan en Ketrièn van Broker (1431)

Het is algemeen bekend dat het grondgebied van Blerick in vroeger tijden voor een belangrijk deel in het bezit was van kerkelijke instellingen zoals de abdij van Fulda, de abdij van Kamp, de abdij van Averbode, het klooster van Dalheim en het stift Pantaleon. Daar is een en ander over bekend. Maar toch leuk als je af en toe een nieuw document onder de neus krijgt. Ik kende het nog niet. Dat is altijd genieten en meteen moet het getranscribeerd worden. Waar gaat het over? Wie staan erin?

Onderstaand document werd opgemaakt op zondag 4 december 1431, dus bijna zes eeuwen geleden. Johan van de Brouck en zijn vrouw Katherine waren pachters op Broekerhof en kregen tot ‘eeuwige tijden het recht en redelijke overgegeven en opgedragen’ van 2½ morgen land in de Goeterlo-kamp en 1 morgen voor de Broekerhof. Waarschijnlijk werd het echtpaar in hun eigen dorp gewoon Jan en Ketrièn van Broker genoemd. De destijdse schepenen van Blerick, Claes Hillen en Maes van Helden lieten dit prachtige document opstellen met toestemming van abt Johann van de Cistersiënzer abdij Kamp (Kamp-Lintfort-D). Omdat beide schepenen niet konden zegelen, werd dit officieel gedaan door de scholtis van het land van Kessel, Heinrick van Merwijck.

Mooi toch, en onze plaatsnaam werd gewoon als Blerick vermeld. In een vroeger document uit 1249, eveneens van de abdij Kamp, wordt het nog aangegeven als Blereke. Hof Goeterlo werd overigens vanaf de 17^e eeuw Moutzhof genoemd, en Broekerhof staat nog altijd bekend als Brokerhaof. Beide boerderijen liggen nabij de rotonde van het kruispunt N273 (Napoleonsbaan) en de Hoverhofweg.

De niet zo in de Blerickse historie geïnteresseerde zal zijn schouders ophalen en denken: ‘Ut zal waal’. Maar voor mij als amateur-historicus is dit alweer een krent in de Blièrickse reziènkespap. De transcriptie van het document:

Wij Claess Hillen en Maess van Helden Scepene to Blerick doen kont alle luden en tugen in desen open brieve als Scepen dat daer onss sijn coemen Johan van de Brouck en Katherine sijn wetlick wijff en hebben bekant voer oen en voir oere erven dat sij in naem eens wessels tot ewigen tiden recht en redelicke overgegeve en opgedragen hebbe ind oick overgheve en opdrage admiss desen brieff den erwerdige in garde Broeder Johan van garde genaden Abt in der tijt in en gemeynen convent des Cloesters van Camp ordens van Cistias (cisterciënzers) in den gestichte van Coelne gelegen en oeren nacomelinge oer derdehalve (2½) morgen lantz aen eyne stuck in den kampe tot gueteler (later Moutzhof) ind eyne morghen voir den hoff toe Broick (Broekerhof) mit alle oere rechten en toebehoere gelegen die der Abt ind dat gemeyne convente vurss en oer nacomelinge tot erfflicke rechte hebben soele in de voeghen en manieren dat Johan en Katherine vurss en al erven dair voer wederomme tot ewigen tiden hebben en behalden soelen van de Abt en gemeyne convent des Cloesters vurss oere elve (3½) morgen

lants eygens erfs die Sewit van Helden van oen plach te hebbe mit alle oere rechte en toebehoir die aen die Abt mit de gemeyne convent na inhalt eyns anderen brieffs dair van besegelt gegeve ind opgedragen hebbe en Johan en Katherine vurss hebbe gekaufft dese wessell als vurss stat voir oen en voir oere erve tot ewigen tiden vaste ind stede te halden sonder alle argelist in orkonde en getuge der warheit en want wij Clais Hillen en Maes van Helden Schepen vurss selver gheyne segele en hebbe so hebben wij gebede Heinrick van Merwick onse heren Scholtis nu in der tijt des lantz van Kessell dat he sijne segell voir onss terkonden aen desenen brieff wille hanghen dat wij Heinrick van Merwick scholtis vurss ghedaen hebbe ome beden wille deser Scepens vurss en heb mijnen segel voir oen t’konden aen desen opene brieff gehangen / segenen in den Jair onss heren dusent vierhondert en eyn en dertich op sent Barbaren dach (4 december) der heiliger jonfrouwen.

Kluuetje of unnen Dumpel

Tussen het Fort en de Maas lag ooit een natuurlijk heuveltje. Aan de zuidkant vóór het veerhuis de Staay in de richting van het dorp, de karren die van het veer afkwamen moesten om deze bult een kleine omweg maken. Op oude betrouwbare kaarten staat dit heuveltje duidelijk aangegeven. En zelfs op oude foto’s zien we onmiskenbaar dit Kluuetje liggen. Helaas, zoals zoveel, is ook dit met de Venlose omwenteling verdwenen.

Nu was het nog even zoeken in oude geschreven bronnen of we er iets van vinden. En ja hoor, in diverse aanduidingen is het terug te lezen. Het werd Kloetken, Klootken, Clothen, Klodje of Dompel genoemd. En heel chique in het Frans zelfs Montagne, maar dat is echt te veel eer.

De verklaring lijkt vrij duidelijk. Want met een kloot wordt hier een aardkloot of een aardbol bedoeld. De link naar teelbal lijkt wat snel getrokken, maar mag natuurlijk ook. En een dompel is een bult, of gewoon op z’n Blericks unnen dumpel. Hieronder vinden we drie voorbeelden, de bronnen zijn bij mij bekend:

-   Meynart Mertenszoon en Katherine zijn echtgenote dragen aan de religieuzen van het klooster in der Oeden (Genooi) over: een perceel grond, geheten dat Kloetken, gelegen beneden der Aest aan de Maas (1420).

-   Ao 1592 den 29 septembris hefft Peter Trefferss ein hant ghewonnen beneven Hillicken opgeen Maess, sijner moeder aen dreij vierdel lantz genant den Dompel off dat Cloetien und gelegen aller neest Schoetelkenss hoeff lant und neven Hendrick de Fuckert lant und ghilt jaerlix iij hollantz (1592).

-   l’auberge de Staij près de fort St.Michel, et la prairie que nous avons appellé dans notre précedent rapport la Montagne qui n’est pas séparée de cette maison que par la chemin qui conduit de la Meuse au dit fort ainsi qu’au Paijs de Kessel (1764).

Ik ben nog eens wezen kijken, maar niets herinnert nog geografisch aan dit stukje Blerickse historie. Alles is afgegraven om de Maas ruimte te geven!? Als ik de andere kant op kijk word ik treurig als ik me bedenk dat hier straks 500 huizen worden gebouwd. Op dat lapje grond dat doordrenkt is met bloedige historie. Dat bij hoogwater van de Maas onder water kwam te staan. Eigenlijk hoop je dat de Maas de bouwplannen nog ’n keer kan dwarsbomen. 

Alleen zal het Kluuetje of d’n Dumpel dan niet meer eigenwijs boven het water uitsteken.