Kluuetje of unnen Dumpel

Tussen het Fort en de Maas lag ooit een natuurlijk heuveltje. Aan de zuidkant vóór het veerhuis de Staay in de richting van het dorp, de karren die van het veer afkwamen moesten om deze bult een kleine omweg maken. Op oude betrouwbare kaarten staat dit heuveltje duidelijk aangegeven. En zelfs op oude foto’s zien we onmiskenbaar dit Kluuetje liggen. Helaas, zoals zoveel, is ook dit met de Venlose omwenteling verdwenen.

Nu was het nog even zoeken in oude geschreven bronnen of we er iets van vinden. En ja hoor, in diverse aanduidingen is het terug te lezen. Het werd Kloetken, Klootken, Clothen, Klodje of Dompel genoemd. En heel chique in het Frans zelfs Montagne, maar dat is echt te veel eer.

De verklaring lijkt vrij duidelijk. Want met een kloot wordt hier een aardkloot of een aardbol bedoeld. De link naar teelbal lijkt wat snel getrokken, maar mag natuurlijk ook. En een dompel is een bult, of gewoon op z’n Blericks unnen dumpel. Hieronder vinden we drie voorbeelden, de bronnen zijn bij mij bekend:

-   Meynart Mertenszoon en Katherine zijn echtgenote dragen aan de religieuzen van het klooster in der Oeden (Genooi) over: een perceel grond, geheten dat Kloetken, gelegen beneden der Aest aan de Maas (1420).

-   Ao 1592 den 29 septembris hefft Peter Trefferss ein hant ghewonnen beneven Hillicken opgeen Maess, sijner moeder aen dreij vierdel lantz genant den Dompel off dat Cloetien und gelegen aller neest Schoetelkenss hoeff lant und neven Hendrick de Fuckert lant und ghilt jaerlix iij hollantz (1592).

-   l’auberge de Staij près de fort St.Michel, et la prairie que nous avons appellé dans notre précedent rapport la Montagne qui n’est pas séparée de cette maison que par la chemin qui conduit de la Meuse au dit fort ainsi qu’au Paijs de Kessel (1764).

Ik ben nog eens wezen kijken, maar niets herinnert nog geografisch aan dit stukje Blerickse historie. Alles is afgegraven om de Maas ruimte te geven!? Als ik de andere kant op kijk word ik treurig als ik me bedenk dat hier straks 500 huizen worden gebouwd. Op dat lapje grond dat doordrenkt is met bloedige historie. Dat bij hoogwater van de Maas onder water kwam te staan. Eigenlijk hoop je dat de Maas de bouwplannen nog ’n keer kan dwarsbomen. 

Alleen zal het Kluuetje of d’n Dumpel dan niet meer eigenwijs boven het water uitsteken.

Dokter Vos (1902-1987)

We zulle um neet dök taege kómme in de prille geschiedschrièving van Blièrick. Toch waas dokter Vos mièr as 35 jaor hoèsdokter in Blièrick. In al daen tièd haet hae blièkbaar hièl ónopvallend minse van de pièn aaf geholpe. Maar ouk steun gegaeve in momente van zörg en verdreet. Hae waas ouk ózzen hoèsdokter, dus veur mich waas det raeje genóg um dokter Vos in deze schiènwerper te zette.

Eugène Vos woort gebaore op 3 september 1902 in Rotterdam as zoon van Petrus Arnoldus Vos en Agatha Maria Johanna Bernardina Bax. In 1929 waas hae aafgestudeerd en trouwde in Rotterdam met Jacoba Susanna Schuddeboom. Hae woort hoèsdokter in Blièrick. Ze ginge woeëne op de Antoniuslaan 72, maar verhoèsde al un jaor later nao Antoniuslaan 86 (let op, det zien alde hoèsnummers van veur de Venlose ummekièr). Det loog wao noow de Eindhovensewaeg löp, erges tösse de Sint Willebrordstraot en de toenmalige Spaorstraot in. In 1936 ging hae met vrouw en kinder verhoèze nao de Spaorstraot 20, dus in feite um den hook.
In den oorlog is vuùl kepot gebómbardeerd op det stök Spaorstraot – Antoniuslaan – Sint Willebrordstraot – van Laerstraot. Ik weit nog good det weej dao vruùger in de 50-er jaore hebbe gespeuld tösse de ruïnes en de euverwoekerde häöf. Weej neumde det toen ouk ut veldje van dokter Vos. Wies de niej brök der kwaam leep der un paedje dwars euver van de van Laerstraot (wao noow de Burgemeister Gómmansstraot löp) nao de euverwaeg beej de alde brök. Allein de aldere Blièrickse zulle det nog weite. En op alde plattegrónde steit ut nog waal op.

Mien ièrste herinnering aan dokter Vos dateert van ind april 1953 wie ózze Sjak woort gebaore. Un paar daag nao de gebaorte kwaam dokter Vos op hoèsbezeuk, ik zal ut noeits mièr vergaete. Wie hae eindelik weg waas, vleeg ik nao binne met mien zandpuuet, maar ós mam zag deze kièr niks. Ze zoot op unne stool in de hoèskamer naeve ózze pap, dae in ziene praos zoot. Ze hadde zich beej de hand en bäökde allebei. Ik schrók mich de miès en mich euverveel, waovan ik pas vuùl later wis wat det waas: deep en intens verdreet. Ik leep nao ós mam en vroog: ‘wat is d’r gebeurd mam?’. Ze trok mich taege zich aan en zag hièl zachjes tösse twieë snikke door: ‘We hebbe ’n zörgekiendje’. Det sloog in as un bóm, ik leep nao boète um mien zandschoon oèt te kloppe, trok mien smaerige kleier oèt, wasde mich veur deze kièr maar zelf wat aan de kraan en ging stiekem nao bed. Met de ouge wièd aop staarde ik nao ut plefón en ut bleef maar boenke in miene kop: ‘Weej hebbe ’n zörgekiendje’. Un jaor later trof dokter Vos zelf ut noeëdlot wie zien vrouw euverleej. Ik weit det ós mam dao ouk bedreuf euver waas.

De volgende ervaring kwaam wie ik op de ièrste klas zoot. Ik woort smorges wakker, ut hert klopde in miene kael. Ik had gedruimp det ik in de Sahara had gefiets, maar ik kwaam genne maeter veuroèt. En inens stónd ouk nog zón lillik ald vruike veur mich met unne jute-zak euver de kop. Ós mam goof mich unnen druuege pyama en schoeëne lakes. Veurzichtig nipde ik un glaas kald water nao binne en veel efkes later razelend wie un Spaans rietje weer in slaop. Maar ut waas neet taege te halde, de kómmende daàg bleef ik maar fietse in dae kloeëte Sahara en det lillik ald vruiwke woord ik maar neet kwièt. Sanderdaags waer ik wakker, dokter Vos steit naeve mien bed. Ik mót op mien ziej gaon ligge, de daekes gaon umhoèg, de bóks nao ónder en ik krièg unne kalden thermomaeter in mien kuntje gedouwd. Hae wach un tiedje, ós mam mót un paar kièr hièl deep zuchte en dokter Vos haolt um weer d’r oèt:
’39.2’, zaet dokter Vos, ‘doe je mond nu maar eens open! Iets verder anders zie ik niks . . . ‘. Ik huùr um effe later taege ós mam wat mómpele euver Angina en un kuur van un waek, maar ik bin alweer ónder de daekes gekraope en val in slaop. As det lillik ald wièf weer opdoemp dink ik metein:
‘Angina, des waal unne moèje naam veur zón nut wièf’.

Ut volgende veurval waas un jaor later op de twieëde klas beej meister Hurkmans, un echte zenuwpees. In de winter had ut ge-ieseld, en wie ik te hard euver de stoep rende, schoot ik ónderoèt en brook mien rechterbein. Ik woort nao hoès gedrage en in bed gelag, maar ut ging neet euver. Nao ein paar daag constateerde dokter Vos unne gekómplieseerde breuk, dae in ut ziekehoës opniej gezatte meus waere. Det waas verschrikkelik pienlik.

Maar ouk dao tösse-door kwaam dokter Vos geregeld veur ózze Sjak, ós zörgekiendje. Ut waas ech un bliej laeventig menke, maar hae had altièd van alles. En dan kwaam dokter Vos weer langs, en ik stónd der met mien wièsneus beej. Dokter Vos waas unne serieuze zörgzame mins, met zien schei in de midde en zien aafgemaete muulke. Maar hae goof ós mam altièd genóg aandach en waas hièl gedöldig. As dokter Vos kwaam loog der altièd op ut aanrech in de keuke unne schoeëne gestreke handdook en dao naeve op un schoeën telderke un niej stök LUX-zeip. Ik dóch dan waal ens ‘waorum waer ik met Sunlight-zeip gewasse’, maar ik begreep ut ouk waal weer. Dokter Vos woort door ós mam met groeët respek benaderd en behandeld.

Dokter Vos woeënde nao den oorlog op de Venraoysewaeg 16, in dae moèje witte villa. In daen tièd hadde de hoèsdokters gewoèn de apotheek aan hoès. Nao zien pensioen verhoèsde hae nao Belfeld, nao de Paterswaeg 12. In daen dichte holtwal tösse Belfeld en de Ruiver.

Dokter Vos euverleej 30 maart 1987 in Tegele, hae waas 84 jaor. Zien twieëde vrouw Miep Heinsdijk storf un jaor later. In de advertentie in de krant stónd det hae ière-beschermhièr waas van hermenie Sint Cecilia. Ik heb nog effe gezóch of ik wat vónd op de website van de hermenie, maar ouk dao hebbe ze um vergaete.

Ikke neet, ik herinner um mich as unne gedistingeerde mins, dae ónopvallend mièr as 35 jaor veur vuùl Blièrickse minse haet gezörg. Unnen echte dörpsdokter. Names ózze Sjak en ós mam hertelik dank. 

Soraya el Velacho

We zitte al vièf maond in Spanje en ut vervaelt gennen daàg. Tuurlik keult ut saoves wat aaf en zièn de nachte frisjes. Maar euverdaag is ut met tösse de 18 en 24 grade boète good te doon. As ut zunke zich aaf en toe verbörg, dan gaon we wat wandele. Maar as ut zunke straolend aan den blauwe hemel steit, dan gaon we nao ut strand. Dan-us nao la Marina, dan-us nao la Mata! Maar smeis gaon we tièn minute rieje nao Guardamar, letterlik vertaald beteikent det hièl toepasselik bewaker van de zieë. Vandaag waas weer zónne prachtigen daàg, strakblauwe lóch en gen zuchje wind.

We parkière den auto haos op ut strand en doon de schoon oèt. We sjokke door de losse zand wies aan de zieë. Lekker met de bloeëte puterkes door ut kabbelende water. Det geluùd van die kleine gölfkes die ut strand oprolle. Un paar mieuwe vleege euver ós haer, twieë strandluiperkes dribbele langs de waterkant en pikke in ut zand. We kièke mekaar aan en zegke haos gelièk:
‘Geweldig hè, det oètzich en die geluùde! Die vervaele noeits!’
Links van ós op den boelevaar gaon steeds mièr restaurantjes aope. De lente kump der aan. Maar weej loupe door nao ós favoriete stekske. Ut het ‘El Velacho’, in gewoèn Blièricks beteikent det de zeilboeët. Ut terras zit good vol, maar weej zeuke un plaetske binne achter de groeëte rame. Met un machtig oètzich op de Middellandse Zieë en den boelevaar. Minse flanere op en neer en un paar dónkere Afrikaanse manne probere sportschoon, tasse en zónnebrille te sliète. Un klein tenger Spaans maedje gans in ut zwart gekleid kump nao ós täöfelke. Vanachter zien móndkepke zaet ut:

‘Buenas dias, wat wilt ge drinke?’. Tuurlik sprik ut Spaans maar ik heb ut veur óch maar vertaald.
‘Twieë witte wièn en de menukaart astebleef’. En efkes later zet ut twieë glazer op taofel en schöd die oèt un keul beslage fles wies aan de nek toe vol.
‘Proos schat, wat un geweldig glaas wièn. Ik kin plaatse wièd e-weg wao ze net ut bäömke maar bedekke’.

We zeuke ós wat lekkers oèt op de kaart, Marijke geit veur ‘tortilla y langostinos al ajillo’. En ik bestel mich ‘saladilla de mar y patatas bravas’. Ik zeen det ut Spaans maedje un naamplaetje druueg, ut het Soraya. En Soraya is wie weej det zegke: un flot. Ut steit gen sekónde stil en löp met die groeëte blaajer met aete en drank kevieps tösse de täöfelkes.

‘Wat haet det maedje prachtige haor’, zegk ik taege Marijke. Ut haet van die pikzwarte dieke haor in unne lange stert beejein gebónde, zeker unne maeter lank. Um de twintig centimaeter beejein gebónde met unne wittem band. Ut haet unne kersrechte rök en as ut löp, dan hink dae lange stert doeëdstil. Ik vind det biezónder um te zeen.

Inens huùre we achter ós un gekletter van jewelste. De scherve scheete ónder ós täöfelke. Haet unne kelner zien deenblaad met drank en aete laote valle, wat unne zooi. De man is ech geschrókke. Maar Soraya guuef um zien deenblaad, zaet nao welke taofelnummers hae mót, en begint de zooi op te ruúme. In unne vlook en unne zuch is alles weg en netjes aafgesop. Ut lach nao ós en geit weer servere as-of der niks gebeurd is.
‘Geweldig, det kins se good der beej hebbe’, zegk ik taege Marijke.

Euver den boelevaar douwt un tenger menke veureuver gebaoge unne rolstool veuroèt. Zien vrouw mót nao de WC en hae mót veer kièr aanzette um dae rolstool euver d’n dörpel te kriège. Net as ik um wil gaon helpe, lök ut um. Zien vrouw is hièl erg diek met van die dieke opgezwolle bein. Un geveul van metlieje kump euver mich veur zoewaal de man as zien vrouw. En ik besef mich weer ens wie good weej ut hebbe.

We drinke nog un tas café americano en kriège van Soraya un extra lekker koekje d’r beej. Vanachter zien móndkepke lach ut nao ós met zien dónkerbroène ouge en die lange zwarte wimpers.
Effe later sjokke we weer truuk euver ut strand. Ik haol ózzen alde slaopzak oèt den auto en we gaon lank-oèt ligge. Ik teiken un zunke in ut zand en we geneete van alles wat den daag ós weer gebrach haet.

Geborgd in Blerick

In Blerick komen een paar toponiemen voor met het achtervoegsel -borg! Op de scherpe hoek van de Leeuwerikstraat en Smeliënstraat lag in vroeger tijden ‘op de Stakenborg’. Ter hoogte van de kruising van de Nieuwborgstraat met de van Haeffstraat en Gerardus Grubbenstraat lag eertijds ‘op de Nieborg’. We hebben nog niet kunnen vaststellen wat de oorsprong is van deze naamgeving. Een speurtocht langs meerdere bronnen levert wel een aantal mogelijkheden op. 

Borg (burg, berg) is een Germaans woord voor berg, versterkte plaats. In etymologiebanken vinden we een tweetal sporen:

• het Germaanse woord voor hoogte, vestiging op een hoogte. De aanleg van vluchtburgen op heuvels was bij Germanen en Kelten zeer algemeen;
• in de betekenis van wachttoren ( latijns: burgus; grieks: púrgos). Een burgus was in de Romeinse tijd een klein torenachtig houten hulpfort (wachttoren), dat diende om de ruimte tussen twee legerkampen (castra) op te vullen.

In het Middelnederlands woordenboek staat dat ‘borg’ analoog is aan het Duitse woord Burg, (Middelnederlands: burch), het oorspronkelijke woord voor een (berg)vesting.

Op de Stakenborg lag op de scherpe hoek van de Leeuwerikstraat en Smeliënstraat. In 1850 wordt het heideperceel A 1808 gesplitst, een van de stukken krijgt perceelnummer A 2656 ter grootte van 7 are 95 centiare. In de kadastergegevens staat als toponiem: op de Stakenborg (Smeliënberg), de eigenaar is Joseph Berden. In 1934 is de eigenaar Antonius van Heukelom, die er zijn huis en tuin heeft. In de 30-er jaren koopt Johannes Ammerlaan 1 are (A 7454) in de scherpe hoekpunt en bouwt er een huis en sigarenwinkel.

De naam is een combinatie van staken (dunne palen) en borg (versterking, wachttoren). De naam ‘op de Stakenborg’ verwijst waarschijnlijk naar een (verhoogde) versterking omringd met dunne palen. Welke functie het had is vooralsnog onbekend, net zoals het dichtbij gelegen op de Nieborg. 

Op de Nieborg is een combinatie van nie (nieuwe) en borg (versterking, wachttoren). In een carrévorm lagen enkele huisjes ter hoogte van de kruising van de Nieuwborgstraat met de van Haeffstraat en Gerardus Grubbenstraat, zie kadasterkaart 1820. 

Hypotheses

Ik denk dat het alternatief van vluchtplaats (schans) voor beide borg-en meteen kan afvallen. Bekend is immers dat de Blerickse schans tussen het Saarbroek en huis Boerlo lag. En de Hout-Blerickse schans lag bij de Tangkoel. Maar wat zou het dan wel kunnen zijn?
Het is bekend dat Venlo tussen 1373 en 1830 zo’n 21 keer is belegerd. Telkens had dit desastreuze gevolgen voor Blerick, waar iedere keer opnieuw vreemde troepen lagen gelegerd en ingekwartierd. Huizen en akkers werden geplunderd. Bomen gekapt en het vee geslacht. Alleen al in de Tachtigjarige oorlog gebeurde dit acht keer. Het zou dus zomaar kunnen zijn dat op de Smeliënberg een vooruitgeschoven post was, vanwaar aanvallen op het Fort werden voorbereid. Een palissade van palen was ideaal om zich achter te verschuilen én om uitvallen vanuit het Fort te weren. Dat zou dus zomaar met ‘op de Stakenborg’ het geval kunnen zijn.

Op de Nieborg zou in dat licht bezien een latere (en verderaf gelegen) vooruitgeschoven post kunnen zijn. Gesitueerd om het groepje huisjes in carrévorm: de nieuwe Stakenborg of de Nieborg.

Maar er is ook nog die verwijzing naar ‘burgus’, een Romeins fortje of wachttoren? Het is bekend dat een tracé van een oude Romeinse weg over de Nieuwborgstraat leidde. Op vaste afstanden langs de Romeinse wegen lagen deze ‘burgi’, bemand door enkele soldaten. En we weten ook dat Blerick (Blariacum) een halteplaats was langs de Maas. Het lijkt misschien vergezocht maar laten we bovenstaande mogelijkheden dan maar voorzichtig hypotheses noemen. Ze worden nu al meer ondersteund als die mikwe in Venlo. Verder historisch onderzoek is nu al een uitdaging.