Weg met het ?

Ik hoord van de waek det un ‘allochtoonse’ schrièfster unne column geschreve had met de titel: ‘weg met het’.

Veur allochtone is det allemaol vuùls te ingewikkeld: ein kukske, het water, d’n euverkant. Dus kwaam zeej met un veurstel um alle lidwäörd truuk te bringe tot allein ‘de’. Veurtaan spraeke we veur ut gemaak van ós nieje landgenote euver: de kukske, de water en de euverkant. Simpel toch, maar allein van Dale schuùf neet en held nag effe paol.
Tuurlik mós ik dinke aan det pissträölke det aafgeloupe jaor ouk euver ós Blièricks is gekómme. Heb altièd gedóch det iddere taal un laevende taal is en det veranderinge zich geleidelik óntwikkele, röstig aan op ut ritme van de generasies, zachjes kabbelend wie de Majjem op unne zwoele zomerdaag. Nae, noow mótte inens alle diakritische teikens verdwiène. Ge weit waal, die teikens die baove, ónder of door letters waere gezatte um de oètspraak nag doeënder te benadere.

Gewoèn alle blaedjes mótte van d’n boum, en allein die alde knuup weite nag wie se ut mós oètspraeke. Heb nag ièrs ózze streektaalfunktionaris unne mail geschreve, maar dae wós gelökkig van niks. Toch zat ut mich aan ’t dinke, wie zuùt ein körsverhäölke d’r straks oèt?

De tevreje mins
De waas kald, dae nach. De iezige wind joog de snieje um de oeere en de minse die nag boete ware spoojde zich. Thoes borde de veur in de kachel. De taofel waas gedek, de kerse borde, de waas kersnach. Maar de inkele mins leep door de verleechte straotjes. Ziene rok waas gebaoge en hae leep door de kelt, zonder te weite wao haer. Nemus wachde op um. De hundje leep achter ‘m aan, met um zien nekske de halsbendje met de ster.
De mins dreide zich um, zoog de hundje en zien ouge begoste te straole:
'Bis se de waeg kwiet? Dan kinne we baeter beejein blieve!’. Doeen beejein onder de takke van de groeete spar pakde de mins de stok broeed en sneej de in twiee. Maar de wind floot nag fiener naeve de oeere en ut begos nag harder te sniee. 
'Kom’ zag de man, en zat de kraag van ziene alde verslete jas umhoeg, ‘laote we in die hut gaon schule’. Ut waas lekker werm in de struuje, en inens klonk de stum: ‘Schrik neet en loester, ik bin genne hond, maar unne tovenaer’.
‘Dich, unne tovenaer?’, zag de alde man verwonderd.
‘Jao. Vanaovend heb ik mich in unne hond umgetoverd, um daegene dae good veur mich is te beloene’, zag de tovenaer. ‘En dich bis de enigste dae good veur mich waas, zeg mich wat diene leefste wins is, en ik zal um vervulle’.
‘Ik wil gen groeete dinger en hob eigelik niks nuuedig’, zag de alde man, ‘maar ik hob waal altied unne hond wille hebbe’.
Hiel vruueg de volgende daag verleet de alde man de hut um wiejer te trekke. En ziene nieje vrind, de hundje, sjokde achter um aan.

'Nou leef minse, det vond ik vuùls te kaal, daorum doon ik d’r ein ech Blièricks körsverhaol achteraan.'

'n Blièrick körsverhäölke

’t Gebeurde op 24 december 1667, al daag lang waas ut ech gemein ozelig, en de scherpe wind sneej dich in ut gezich. De letste twieë nachte had ’t un dun läögske gesnieëd. Blièrick loog te straole ónder ein hièl dun wit lake, allein ónderbraoke door ut dónker slingerende lint van de Maas. Ut waas röstig op ut water, de meiste schippers loge thoès in de have.

Beej de Staay loge dreej gekoppelde schepe aan de wal, gelaje met kalk en leie met bestumming Grave. Un woeënscheepke met un kleine roef, dao achter unne ponton en dao weer achter unne nag kleinere vleeger. Dae numde ze zoeë, umdet met vare baove in de mas un klein veerkentig zeil hóng. De maasschipper Lei Ragay dörfde neet wiejer te vare. Zien vrouw leep op ut lets en loog in de kleine roef van twieë beej twieë maeter. Ze kós neet mièr mei helpe en allein met dreej buuëtjes, det ging neet. De schepe loge d’r al un paar daag en wie ik stiekem ging kièke had ik de vrouw hure bäöke. Ikke bin Baerke Versmisse, miene pap is vaerman, brouwer, boer, herbergier en d’n baas van de Staay. Wie unne gek rende ik nao hoès en zag taege ós mam:

‘Maham, die vrouw van dae schipper leet te bäöke . . .’.

‘Ik gaon zoeë waal ens kièke’, zag mien mam, vaegde zich de hand aaf aan de scholk en spoojde zich nao d’n ièrste boeët. Effe later kwaam ze truuk en leep metein nao ózze pap:

‘Goris, we mótte de kleine paerdstal vreejmake en niej vers hui d’r in legge, we mótte die twieë minse helpe’. Ózze pap hoord’aan eur stum det ut meines waas:

‘Ik gaon metein Katrien, kóm Baerke de mós mich met helpe’. En same makde we de kleine stal klaor, dae vas aan ós hoès loog. Ós eige twieë paerd, ózzen os en aezel snapde d’r niks van. Dao loog eure laege stal met oètdagend schoeën hui, en zeej mochte d’r neet mièr in. Wie we net klaor ware, kwame ós mam en dae schipper al gehäös aangeloupe. Gans volgepak met daekes en aetesgerei oèt d’n boeët. En die erm vrouw heel met allebei eur hand d’n dieken boèk vas en strómpelde d’r kreunend achteraan.

‘D’r oèt geej’, zag ós mam, ‘weg oèt dae stal, ut kin neet lang mièr deure. Goris, zets dich unne kaetel water op’. Ózze pap spoojde zich e-weg en ós mam richde de stal in as tièdelike slaopkamer. De vrouw woord veurzichtig taege de werme moor aan gelag en aafgedek met daekes. En Lei Ragaij stónd d’r wat ónbenöllig en beteuterd beej wie mien mam ouk-nag-ens taege um zag:
‘Waorum bis se neet um hölp kómme vraoge? Dien vrouw kin toch ónmeugelik bevalle in det kalde nate hok op diene boeët’. Inens begós de vrouw te schrieuwe en ‘t heel neet op.
‘Stil maar vruiwke, ut kump waal good’, zag ós mam, en taege ós: ‘Weg geej, gót maar in de herberg aafwachte, en zeg det dien vader zich spoojt’.

Binne in ózze herberg wachde we in spanning aaf, allein Lei batterde wie unne krolse kater haer-en-truuk door de kamer. Ut leek waal ore te deure. Inens huurde ik door de moor ’n kiendje kriète ‘waehh . . waehh . . waehh’. Lei en miene pap huurde det ouk en ze vloge de deur oèt nao de stal. En dao loge ze same in ut hui, ut jónk meuderke kletsnaat bezweit met un klein kiendje op d’n boèk. Ós mam wasde eur hand in de kaetel water en straolde: ‘Ut haet good gegaon, ut is un schoeën dochter’. De schipper veel bijna op zien vrouw van gelök en ik hoord’zien vrouw zegge:
‘Ut kump Katrien te heite, nao de vrouw van de herbergier’.

En wie det vruùger waas, un paar oor later woord ut kiendje al geduip. Ós mam had ut kiendje good in doke gewikkeld op euren erm, en ónder eure wieje keep gestop. Zeej leep veurop, ózze pap en Lei Ragaij dao achter aan, en dan ik weer op gepaste aafstand. Zoeë lepe we euver ut liènpaad naeve de Maas nao ’t Lambertuskerkske beej de Helling. Pastoèr stónd aan de kerkdeur en zoog ózze pap:
‘Amay Goris, hedde un kerskiendje gekrege’.
‘Nae menièr pastoèr, det is van deze schipper, we kómme um te duipe’.
‘Uh wel zunne, dan kómde gullie maar flot binne, dao is ut baeter as boète’. Ózze pastoèr hoot Pontanus, maar eigelik van hoès oèt Jan Verbrugge, en det waas unne Bels oèt de buurt van Averbode. En daorum praode hae zoeë raar.

Ut kiendje waas hièl braaf en woord geduip en ge-aolièd, en dao nao officieel ingeschreve as Catharina, dochter van Leonardi Regaij en Catharina Spanjaerts. En as getuùge Godefridi Versmisse en Catharina Brumioul, mien elders. Wat ware ze gruuëts.
Wie pastoèr ós de kerk oèt leet, waas ut al stikkedónker boète. Maar ut liènpaad waas good te zeen door det dun läögske snieë. Ikke leep weer gans achteraan, daoveur miene pap en de jónge vader. En veurop ós mam met klein Ketriènke, en ós mam zóng un hièl moeëj kersliedje:
‘De herderkes lage beej na-ha-hachte, ze heie de schäöpkes geteld’. Rechs veur mich doemde de kóntoère van de stadsmore van Venlo op, ik telde 14 brandende fakkels die eur flets leech aafgove aan de 14 steine taores van de vesting. Wie we de Staay naderde zoog ik links in ut veld twieë brandende fakkels, links en rechs naeve de paort van Fort Sint Michiel. Ut waas helder daen aovend, we zoge doèzende sterre aan d’n hemel wies aan Straole en ik zoog ein hièl heldere ster:
‘Kièk pap, dao steit de ster van Bethlehem’.
‘Nou, gekkie, loup maar door met diene kwats. Dalik lees se op diene snufferd’.
Beej de Staay aangekómme, lepe ós mam en Lei metein door nao de stal. En ik achter miene pap aan, wie we aan de andere kant van de Majjem hoorte rope:
‘Vaerman, meuge we euvervare . . .’. Ózze pap knoterde det ut vlegende vaer neet ging met kersaovend, maar ja, ózze pap leet noeëts emus staon en we schravelde same nao ut vaer. Haos aan d’n andere kant zag miene pap hièl druùg:
‘Noow zal se ut höbbe, dao staon de dreej wièze oèt ut oeëste. Maar waal verkleid as dreej Staatse soldaote van ’t Fort met un stök in de kloeëte’. Ze woorte netjes euvergezatte en pap zag taege eur:
‘En zoeë metein röstig aan geej, want d’r is zoeë juus un kiendje gebaore beej ós’.
‘Aohhh vaerman’, zagte ze met dreej man tegelièk, ‘meuge we hièl effe kiendje kièke?’.
‘Det is good, maar dan waal netjes gedrage anders meld ik ut aan de goeverneur’.

En zoeë lepe we hièl röstig de stal binne. Ketriènke loog in witte deuk gewikkeld in de met vers hui gevulde ruif van ós paerd. De jónge elders loge doeën beej-ein taege de werme moor, en keke mekaar deep gelökkig aan. Achter de ruif stónde ózzen ós en aezel te kièke nao det klein kerskiendje, det eure voorbak in beslaag had genaome. Det wónderschoeëne plaetje woord umfloers en beschene door ut zach-gaele leech van ós aolielamp. De dreej wièze oèt ut oeëste stónde twieë waeke te vruùg met aope mónd te koekeloere. Dreej groeëte ruige kaerels, óntroerd door dit kleine kiendje. Eine pakde un paar duite oèt zien tes en lag die beej ut kiendje aan de vutjes, d’n twieëde bleef neet achter en d’n derde greep unne verse mik van ónder ziene soldaote-keep en lag dae in ut hui. En geruùsloos verdwene ze in de richting van ‘t Fort.
Ózze pap en ikke lepe truuk nao de herberg. Zjuus op ut moment det we de deur aope makde, begós de klok van die kleine Lambertuskerk te luje: 'Bim - Bam - Bim - Bam'.

‘Zalig kersfiès Katrièn’, zag miene pap.
‘Unne gezaegende kers veur alle minse van Blièrick’, zag ós mam.
‘En ouk van mich’, zag ikke en veulde mich dae nach de groeëtste bófkónt van de ganse waereld.