Geborgd in Blerick

In Blerick komen een paar toponiemen voor met het achtervoegsel -borg! Op de scherpe hoek van de Leeuwerikstraat en Smeliënstraat lag in vroeger tijden ‘op de Stakenborg’. Ter hoogte van de kruising van de Nieuwborgstraat met de van Haeffstraat en Gerardus Grubbenstraat lag eertijds ‘op de Nieborg’. We hebben nog niet kunnen vaststellen wat de oorsprong is van deze naamgeving. Een speurtocht langs meerdere bronnen levert wel een aantal mogelijkheden op. 

Borg (burg, berg) is een Germaans woord voor berg, versterkte plaats. In etymologiebanken vinden we een tweetal sporen:

• het Germaanse woord voor hoogte, vestiging op een hoogte. De aanleg van vluchtburgen op heuvels was bij Germanen en Kelten zeer algemeen;
• in de betekenis van wachttoren ( latijns: burgus; grieks: púrgos). Een burgus was in de Romeinse tijd een klein torenachtig houten hulpfort (wachttoren), dat diende om de ruimte tussen twee legerkampen (castra) op te vullen.

In het Middelnederlands woordenboek staat dat ‘borg’ analoog is aan het Duitse woord Burg, (Middelnederlands: burch), het oorspronkelijke woord voor een (berg)vesting.

Op de Stakenborg lag op de scherpe hoek van de Leeuwerikstraat en Smeliënstraat. In 1850 wordt het heideperceel A 1808 gesplitst, een van de stukken krijgt perceelnummer A 2656 ter grootte van 7 are 95 centiare. In de kadastergegevens staat als toponiem: op de Stakenborg (Smeliënberg), de eigenaar is Joseph Berden. In 1934 is de eigenaar Antonius van Heukelom, die er zijn huis en tuin heeft. In de 30-er jaren koopt Johannes Ammerlaan 1 are (A 7454) in de scherpe hoekpunt en bouwt er een huis en sigarenwinkel.

De naam is een combinatie van staken (dunne palen) en borg (versterking, wachttoren). De naam ‘op de Stakenborg’ verwijst waarschijnlijk naar een (verhoogde) versterking omringd met dunne palen. Welke functie het had is vooralsnog onbekend, net zoals het dichtbij gelegen op de Nieborg. 

Op de Nieborg is een combinatie van nie (nieuwe) en borg (versterking, wachttoren). In een carrévorm lagen enkele huisjes ter hoogte van de kruising van de Nieuwborgstraat met de van Haeffstraat en Gerardus Grubbenstraat, zie kadasterkaart 1820. 

Hypotheses

Ik denk dat het alternatief van vluchtplaats (schans) voor beide borg-en meteen kan afvallen. Bekend is immers dat de Blerickse schans tussen het Saarbroek en huis Boerlo lag. En de Hout-Blerickse schans lag bij de Tangkoel. Maar wat zou het dan wel kunnen zijn?
Het is bekend dat Venlo tussen 1373 en 1830 zo’n 21 keer is belegerd. Telkens had dit desastreuze gevolgen voor Blerick, waar iedere keer opnieuw vreemde troepen lagen gelegerd en ingekwartierd. Huizen en akkers werden geplunderd. Bomen gekapt en het vee geslacht. Alleen al in de Tachtigjarige oorlog gebeurde dit acht keer. Het zou dus zomaar kunnen zijn dat op de Smeliënberg een vooruitgeschoven post was, vanwaar aanvallen op het Fort werden voorbereid. Een palissade van palen was ideaal om zich achter te verschuilen én om uitvallen vanuit het Fort te weren. Dat zou dus zomaar met ‘op de Stakenborg’ het geval kunnen zijn.

Op de Nieborg zou in dat licht bezien een latere (en verderaf gelegen) vooruitgeschoven post kunnen zijn. Gesitueerd om het groepje huisjes in carrévorm: de nieuwe Stakenborg of de Nieborg.

Maar er is ook nog die verwijzing naar ‘burgus’, een Romeins fortje of wachttoren? Het is bekend dat een tracé van een oude Romeinse weg over de Nieuwborgstraat leidde. Op vaste afstanden langs de Romeinse wegen lagen deze ‘burgi’, bemand door enkele soldaten. En we weten ook dat Blerick (Blariacum) een halteplaats was langs de Maas. Het lijkt misschien vergezocht maar laten we bovenstaande mogelijkheden dan maar voorzichtig hypotheses noemen. Ze worden nu al meer ondersteund als die mikwe in Venlo. Verder historisch onderzoek is nu al een uitdaging.