Ózze achterum

Neet iddere foto vertelt ’n verhaol, maar zeker waal sómmige van die alde zwart-wit plaetjes wao se ore nao kins bliève kièke. Aldere minse hebbe van die dierbare vergaelde foto’s. Ein bietje krómp getrokke van ’t in de hand halde, wat kleine scheurkes in die kartelrendjes. We halde ze met twieë hand vas, we bringe ze doeënderbeej ózze bril, we betrappe d’r ós op det we met aope mónd zitte te dinke euver wie ’t oeits waas. Ik heb ein van die foto’s in ’n lieske gezatte. ’t Stelt eigelik niks veur, ze is gewoèn maar van ózze achterum. Maar veur mich hange dao hièle verhaole aan vas. Natuurlik in ’t besef det geej allemaol waal un verhäölke heb euver ógge eige achterum.

Ózze achterum loog achter nummer 13 van de Lieuwerikstraot, door die greune paort waas ik veilig thoès. Kièk ens efkes op de foto. Links loog ’t pand van Rooyakkers, met dae nieje aanbouw ware weej alweer ’n stök van ós Lieuweriksveldje kwièt. Die moor leep door wies de Smeliënstraot, vruueger leep dao ’t paedje det de minse gebroekde um nao de Lambertuskerk te gaon. Op ózze paad loog grint, maar det waas van de kaole-sintels gans griès gewaore. Ós mam struijde dao de aslaaj van de kaolenhaard op laeg, netjes verdeild euver de ganse paad. D’r stónd neet ein graassprietje op, dao zörgde ós mam waal veur. Die heel eur eige sträötje waal schoeën. ’t Paedje leep achter langs nao de bure van nummer 11, en de kós stiekem heej langs aafkorte nao de Smeliënstraot. Det mochte we eigelik neet, maar as Roeska (ós buurvrouw) neet thoès waas, dan deej ik det toch. Um beej Drieka van de Smeliënboer petatte te haole. Ózze plaats waas aafgemak met un steinse moor van 1,75 maeter hoeëg. Miene pap kós d’r euver haer kièke, ós mam neet. Baovenop waas de moor rónd aafgesmaerd met wat cement, en wao de moor mós aansloète taege ’t hoès, dao waas ‘ne scheur umdet de moor wat verzak waas. Veur de paort loge 4 plevuueze, en d’r waas unne betónne rand gestort nao ózze deeperliggende haof. Daen haof stelde neet vuul veur, un slech beejgehalde graasveldje, wat ós mam gebroekde um de was te bleike. We neumde det graasveldje dan ouk ós bleik. Naeve d’n draod aaf met Roeska stónde wat raoze roeëzestruukskes, die d’r ouk wat ermeutig beej stónde. Achter dae betónne rand stónde päöl in de vorm van ’n goal, wao op iddere waek de matte woorte oèt geklop met de matteklopper. Van ein van die päöl leep de waslièn wies ‘ne paol taege de Smeliënstraot aan.

En op dae rand zitte van links nao rechs ós Mieke, ózze Sjak, ós Fien en ik-zei-de-gek. Kièk ens good nao ózze Sjak, dae is d’r helaas neet mièr. Det waas ’n mongooltje, ze neumde det ’n zörgekiendje, maar det gold neet veur ózze Sjak. Nou ja, hae deej dan waal totaal niks, hae had un kómplete luie ziej, maar ’t waas ein van de moeiste minse die ik mei heb meuge make. ’n Bietje slordig steit miene aller-ièrste fiets taege de paol. Miene pap kreeg unne nieje, en d’n alde schoof door nao mich. Pap waas d’r altièd zuinig op gewaes, en as ge good kièk, ikke neet. De veurvork haet al ’n boetsing net euverlaef en steit scheif, d’r zit ’n knikske in de stang en mien zwaoger Joep plekde geregeld de bend door mien ‘knoets-knoets’ stuupke-op rieje. 

De Pruusse

Det waas ’t dan, ózze achterum, wao ik tösse 1947 en 1964 doeëzende kière wegging en ouk weer thoès kwaam. En veur mich neet zoeë maar unne achterum. Ós mam vertelde mich ens, wie we same boète zote: ‘Ik zeen die twieë Duitse soldaote nag met die helme baove de moor oèt kómme, as ik dao aan dink . . . ‘. ’t Gebeurde in 1944, in d’n oorlog. Mien vader had ónder de planke vloer van de hoèskamer ’n loèk gemak. As de Pruusse razzia hele um ‘Männer’ te zeuke, dan verborg hae zich ónder de vloer. Op ‘ne kièr, ós Fien van twieë jaor zoot op de cocosmat te speule. Ós mam stónd veur de keukeraam wie ze die twieë Duitse helmer baove de moor oèt zoog danse. ‘Piet’, zei ze ingehalde, en aan de stum wis mien vader metein wat te doon. Ós mam leep nao de kamer, en ózze pap waas in unne-vlook-en-unne-zuch al verdwene ónder de vloer. Ós mam rolde de mat truuk en schuufde de praos baove ’t loèk. ‘Wao is ózze pap . . ?’, vroog ós Fien. En ós mam zag taege mich: ‘Gelökkig lepe die Pruusse door, maar stel dich ens veur, as die binne ware gekómme en hadde det kind wao-is-ózze-pap hure vraoge. Ik mót d’r neet aan dinke . . .’. 

De kaolekis

Op de plaats had ózze pap ’n kaolekis laote metsele, en zelf unne holtere klapdeksel gemak, met pappendek aafgedek. En dao weer euver haer van die aafdek-letjes. Eine kièr per jaor, as ’t waer wat kalder woort, dan kwaam kaolenboer Tietelaer de kis volgoeije met neutjes veer. Met bewóndering stónd ik dan te kièke. De kaolenboer had ’n blauw jeske aan baove ’n zwarte bóks, maar det blauw scheen hièl schaemel door. Want det jeske waas kaolezwart, en ouk zien hand, zien schoon en zelfs zien broeëne pet. Ónverstoorbaar pakde dae ein-veur-ein die jutezek van de kaolewage. Hae pakde ze beej de punt, dreijde de jute in ’n handvetje, dreijde zich met de rök ónder dae zak en ‘uuhhh’ kreunde hae. En stepke-veur-stepke sjokde hae beej ós achterum en kwakde de zak in ós kaolekis. De laege zak vouwde hae op en lag dae op ózzen dreksbak. Dan kós ós mam achteraaf controlere wievuuel zek d’r in ware gegaon. 

Laat thoès
Euverdaag stónd de achterdeur gewoèn aope en iddere bekinde kwaam altièd achterum. Gen tuike in de breevebus, nae, me ging toen euveral achterum. Maar saoves ging de deur op slaot en meuste we ‘ne sleutel met neme. Maar det woort waal ens vergaete. Ós mam leet dan baove op d’n euverloup de raam aope. Ik zat miene fiets taege det meurke, en via de stang en 't meurke klóm ik op ’t platdaak van ózze achterbouw. En dan mós ik hièl stiekem nao binne klumme, en kroop in mien bed. Smorges zag ós mam dan: ‘Ik heb dich waal gehuuerd stiekemerd, maar gelökkig dien vader neet want dae snörkde gewoèn door’. 

Roeska op de pleej 
Eine kièr zoot ik met Graadje achterum op de bleik te speule, wie we Roeska nao de pleej huurde gaon. Begós mich dae Graadje inens te zinge van: ‘Roeska zoot te piese, baove op de heij. Dao kwame twieë pliessies, en die nome Roeska meij’. Vuuel flotter dan gewuuenlik hoorte we de pleej doorspeule en ’n paar deure achterein dich kwakke. Kump die met eur krómme puuetjes nao boète van: ‘Stelletje rot-kwaojónge, dah doe de toch nie. Maar ik zal jullie wel kriège’. En ze leep metein door achterum de plaats op ‘mevrouw Tietelaer . . .’. Effe later stiefelde ze in zichzelf boekend truuk en ós mam reep: ‘Kómp geej ‘ns efkes nao binne, vlaegels’. Binne meuste we ’t liedje nag ‘ne kièr zinge en ós mam had ’t neet mièr van ‘t lache. Met twieë kukskes ginge twieë vlaegels weer wiejer met speule beej ós achterum.