zaterdag 27 juli 2019

Ut zal mich wors zièn

. . . heit ik noow Tiètelair of Tietulaar ?
Minse vraoge mich waal ens: ‘Schriefs dich eigelik officieel Blièricks?’. Mien antwaord is dan hièl aope en ièrlik: ‘Maar nae huùr, ik probeer ut te schriève wie ik ut oètkraom en wie ik ut vruùger gelièrd heb’. Want iddere taal is oeits begós as ein gespraoke taal, met un aaneinschakeling van klanke makde minse zich verstaonbaar. Met aope of geslaote mónd lete ze door de stumbendjes de lóch verdwiène door de mónd of de neus.

Met ós Blièricks is det zeker ouk zoeë gegaon, en as ik dan de verhaole oèt miene kop wil gaon opschriève dan bliek det neet einvoudig. De 26 letters van ut alfabet schete tekort! In den Dieke van Dale staon de spellingsregels wie se det zuujs kinne óndervange. Maar potdomme, weej hebbe ech mièr klanke as in ut Nederlands. Unne lieraar Nederlands zag ens taege mich: ‘Blièricks liek waal un bietje Chinees’. En dae gojje mins haet gelièk. Ut zuuj zoeë mótte zièn det idderein met aanvullende ‘spellingsregels’ ós Blièricks herkinbaar mót kinne laeze en schriève, zjuus wie weej ut met-ein praote. Det mót kinne, want algemein geaksepteerd kinne we de klanke oètbreide met ‘diacritische’ teikens (è, é, ê, ë) of met letterkómbinaties (sj, ae, ao).
-       Streepke nao links (accent grave – è) meuge we gebroèke op klinkers as die anders oètgespraoke waere én det neet oèt ut zinsverband bliek.
-       Streepke nao rechs (accent aigu – é) kin waere gebroek op klinkers as die langk waere oètgesprake én as de klemtoeën op die lettergreep velt.
Hoho wach effe, maar noow effe dimme. D’r zièn toch ouk Limburgse Spellingsregels? Jao jao, det klop, maar die gaon waal erg zuùnig um met de meugelikhede en neet altièd volges d'n Dieke van Dale

Want de zoels maar Titulaer heite en in de van Laerstraot woeëne.
In ut Nederlands zal idderein det oètspraeke as ‘Tietulaar uit de van Laarstraat’, duùdelik! Maar iddere richtige Blièrickse luuës det as ‘Tiètelair oèt de van Laarstraot’. In eine zin spraeke weej de 'ae' anders oèt! Maak dao maar ens wortelestamp van, legk mich det maar ens oèt: is de ‘ae’ noow ‘aa’ of ‘ai’? In ut Nederlands en in ut Vlaams wuuërd de geschreve ‘ae’ haos altièd oètgesprake as ‘aa’. In sómmige lieënwäörd as ‘ee’ (praesidium, taekwondo, anaeroob). De ‘ae’ zuuj volges de Limburgse spelling mótte waere oètgespraoke as de Franse ‘ê’ of ‘è’ zoeë as in être, père, mère. De Ingelse gebroèke ‘ai’ of ‘e’ zoeë as in fair of there. En net euver de päöl zeen we de ‘ä’ in Bär, Käfer, Jäger. Bezwièges wäörd as militair, plenair, primair, vulgair, ordinair, reglementair, solidair etc.etc. Waorum dan vashalde aan die ‘ae’
Ut zal mich verder wors zièn, maar det haet de Raod veur ‘t Limburgs neet good aangepak. En ouk met ut gebroèk van die streepkes nao links of nao rechs gaon ze neet good (of zelfs gaar neet) um. Noow wil ik neet al te eigewiès euverkómme en gebroèk ik ouk netjes die totaal krangse lettercombinatie ‘ae’. Maar as ik ‘Twieë verhäölkes oèt miene kop wil opschriève’, dan huùr ik dreej verschillende  ‘ie’-klanke en gaef ik det ouk aan. En iddere Blièrickse huùrt ein verschil tösse ‘einen èrm’ en twieë ‘erm’. Geej ouk? Det eine rottige stripke guuëf extra kleur aan ós Blièricks.

Haopelik heb ik de vraog: ‘Schriefs dich eigelik officieel Blièricks?’ un klein bietje oèt d'n aek gedreid. Ik schrièf dus gen officieel Blièricks maar blièf ut waal probere in letterkes en teikens oèt te drökke wie ik ut praot en wie ik ut vruùger gelièrd heb. Wie geej det dót mót ge zelf weite, van mich genne kritiek. 

En of ge mich noow Jan Tiètelair neump of Jan Tietulaar? Ut zal mich wors zièn, ik luuster nao allebei . . . 

. . allein ut ièrste guuëf mich ein werm Blièricks thoèsgeveul.



Reaksies:
Beste menier Tietelaer, 
As ik Nederlands praot, zek ik ‘Tietulaar’, maar as ik plat praot, zek ik ‘Tietelaer’ of baeter ‘Tiêtelaer’. Volges de Veldeke-richliene mót me zûnig zien met de ^ as lingteteiken, maar ik doon det dök toch, um neet in de knöp te kómme met de korte ‘ie’. (Wie d’r nog gen dûdelik teiken veur de lang ie, oe en uu bestónd, is d’r in Limburg eine wildgreuj aan lingteteikens óntstaon. In Venlo is me toen begós iè, oè en uù te gaon schriêve. In de Veldeke-richliêne is det op ein gegaeve ougenblik opgelos door daoveur iê, oê en uû (in aope lettergreep: û) te keze.  
De officieel Nederlandse schriêfwiês van ógge naam stamp van veur 1800. Dao-in is ‘ae’ de alde spelling van ‘aa’. In ‘t plat wuurt ‘ae’ gebroek veur eine klank dae doeën beej ‘èè’ steit. Maar beej óggen achternaam kump det good oêt, umdet ‘ae’ in ‘t Nederlands wie ‘aa’ klink en in ‘t plat wie ‘ae’. Ik zoel ógge naam in ‘t plat dus schriêve as ‘Tiêtelaer’. 
Met de vrintelike kómplemente, 
Frens Bakker
  • dr. F.T.M. Bakker (Frens); docent Radboud in'to Languages; schrijver ‘Het Venloos en het Blericks, een stads- en een dorpsdialect in één gemeente (1998)’.
Betste heer Titulaer, 
Dank vuur ure mail. De klinkercombinatie -ae- is afkomstig oet de sjpellingstraditie van ’t Limburgs. Sjpelling is vuur e groeët deel ing kwestie van aafsjpraok, en de keus vuur de -ae- is in de Veldeke-sjpelling al hieël vreug gemak. In de Spelling 2003 voor de Limburgse dialecten (blz. 11) sjteet uuever de -ae-: De spelling -ae- voor deze klank in het Limburgs is tamelijk betwist geweest: in oudere geschriften komt met ook wel ê en ai tegen. Deze worden thans niet meer gebruikt voor deze klank.
Inne sjunne grós, 
Ton van de Wijngaard  

  • drs. Ton van de Wijngaard; Streektaalfunctionaris