Ut geheim van de Tangkoel

geschreve door Mathieu Berden 

De geschiedenis, die zich róndum de Tangkoel in Hou-Blièrick haet aafgespeuld, is al zoeë alt, det zelfs de aldste minse van Hou-Blièrick zich d’r niks mièr van kinne herinnere. Toen ter tièd waar 't in Hou-Blièrick neet pluùs. Die ónveiligheid kwaam aevel neet van de kant van de inwoeëners zelf, maar van boète. Róndum umgaeve door duustere bös en dich kreupelholt, booj de umgaeving van dit kleine dörpke, wao de huùs wièd verspreid loge, ein prachtige schuùlplaats veur allerhand saort minse, die d’r belang beej hadde det nemend anders dan zeej zelf wiste, wao zeej ware. Veural zigeuners hele d'r zich gaer verborge. Zoeë deej op eine zekeren daag 't geruch de rundte, det'r wir ein bende zigeuners in d’n umtrek eur kampe hadde opgeslage. Dit niètje brach de schrik d’r beej de minse in, want ze wiste maar al te good, wat det beteikende. S'aoves in de kefees en in de keuke beej de kachel woord'r nörges anders euver gepraot. As die zigeuners einmaol aan 't plundere sloge, stónde ze veur niks. Met d’n engs um 't hert ging me dae nach nao bed. Wat ze gevrees hadde, kwaam oèt. D’n ièrsten daag gebeurde d’r niks, en den twidden ouk neet, maar dreej daag later waar d’r op eine nach op veer plaatse tegelièk ingebroake. 

‘Dao hebste 't al!’ zagte de boere ónderein, en in alle huùs woorte de släöj nog ens degelik naogekeke. De volgenden daag woord'r nog wet ergers verteld. Veer maond geleje had Kuëb van Wullemen-Ties met d’n aldste jóng van Grate-Driek ruzie gehad, die zoeë hoeëg waar geloupe, det Kuëb zien mets oèt de tes gehaold had en zienen taegestander in de kefee had doeëdgestaoke. Vanaaf daen tièd had nemend Kuëb mièr gezeen, maar idderein waar d’r heilig van euvertuùg, det hae zich örges in de bös verborge had. En noow kwaam dao in-ens Sjang van Kaevershoaf met de tiejing, det hae Kuëb gezeen hat en det hae aan ’t hoof stónd van de zigeunersbende. De vurrige nach, toen hae toch neet kós slaope van d’n hoos, waar hae maar nao boète gegaon, en hat 't toen met eige ouge gezeen. 

’t Ièrste, wao Sjang 't vertelde, waar beej Naat in de kefee, en umdet Sjang noeëts loog, móste ze um waal geluive en idderein hat'r de mónd van vol. Zónder wet te zegge hat Boer Tang ouk geluusterd. Nièdig japde hae aan zienen bitter, leet 't glaeske nag ens vol make en sloog 't met eine sloek nao binne. Det niètje euver Kuëb zoot um dwars. Destièds hat Kuëb met zien dochter Nel wille vreeje, maar hae had um veerkant de deur oètgekaegeld. Vanaf daen tièd had Kuëb as eine wildeman door Hou-Blièrick geloupe en taege idderein had hae gezag, det hae Nel waal kriège zoe, al mós hae d’r de hièle femielie veur euverhoup staeke. Ouk de ruzie met Ties van Grate-Wullem, die zoeë ongelökkig waar aafgeloupe, ging um Nel. Hae had Kuëb noeëts vertrouwd en daorum zoot hae noow waal ein bietje in de rats. Dae kael waar toet alles in staot. En as Kuëb werkelik met de zigeuners ónder ein daeke loog, zoe hae 't um lastig genóg make. Hae ging nao hoès, trok zien zóndaagse bóks aan en stapde nao Blièrick um de veldwachter te waarschuwe. Heejnao ging hae maar metein door nao de stad, koch zich 'n hièl zootje petroeëne en ein niej jachgewaer. 

‘Zoeë’, zag hae content toet zien eige, ‘Chris is noow alt genóg, dae jóng mót ouk maar lière schete, 't kan nag good van pas kómme’. Ut waar zakke-duùster, toen hae s'aoves um tièn oor thoès kwaam. De blinde veur de keukeraam ware neet dich, maar gen piekelke leech kwaam um taege. Die kinne toch nag neet nao bed zien, dach hae óngerös. Zoeë vlot as hae maar efkes kós leep hae door d’n haof, um door de achterdeur nao binne te gaon. De deur stónd aope en in 't hièle hoès waar 't zoeë stil as op 'n kerkhaof. De kós de muùs aan de zölderlet hure kratse. As ter maar niks gebeurd waar. Toen hae de keuke binne strómpelde, steet hae direk met ziene voot taege wet zachs. Hae boekde zich en begós 't van alle kante te beveule. Morju, dao loog eine mins! De schrik sloog um inens um 't hert. 

‘Vrouw’, reep'e zoeë hert as'e kós, maar d’r kwaam gen antwaord. Hae huurde allein wie de gedaante op de grónd zich prebeerde te bewaege. Veurzichtig schravelde hae nao de lamp op de taofel, höfde 't glaas van d’n brander en heel ein zwaegelke aan 't leemet. Ièrs hièl zwaak, dan in-ens hoeëg vlamde 't petroleumleech door de keuke. Op de grónd loge zien vrouw, ziene zoon Chris en de maag, alle dreej aan hand en veut gebónde en unne prop in de mónd. Razelend euver zien hiele lièf boekde Sjang zich nao zien vrouw. Gelökkig, ze laefde nag. Met 't broeëdmets sneej hae de touwe door en haolde de prop oèt de mónd. Stièf kroop zien vrouw rech-op en 't erme mins begós van alteratie te bäöke. Sjang wis neet hoe hae zich halde meus, zenuwechtig trok hae zien bóks op en beet zich op de lippe, det 't blood'r oèt spadde. Um neet te laote merke hoe bang, det'e waar, veel hae oèt as 'n botte hièp:
‘Lik toch neet zoeë te kuùme en zek lever wat'r gebeurd is’. Met hakke en brök vertelde ze toen hoe Kuëb met waal tièn zigeuners 't hoès waar binne gevalle, eur gegrepe en gebónde had en d’r met Nel van door gegaon waar.
‘Mien broèdsdeil kóm ik morgenach waal haole!’, had Kuëb gezag toen hae wegging. 'En dae kump morgenach zeker truuk’, lamenteerde ze.
‘Wat mótte we beginne, wat mótte we beginne!’ 

Dae nach deej boer Sjang gen oug dich. Zien vrouw waar de schrik alwir te baove gekómme en loog röstig te snörke. Hae kós gewoèn neet slaope. Den hielen tied dóch hae maar aan 't dreigement van Kuëb. Morgenach zoe hae dus truuk kómme um Nel zien broèdschat te haole, maar dao zoe hae um 'n stekske veur staeke. Stiekum stónd Sjang op. In dn eike kas, ónder 'ne houp kleijer, had hae de ièzere geldkis verborge en die waar op 't ougenblik baordevol. Die zoe hae waal ens efkes in veiligheid bringe. As 'ne deef kroop hae door de achterdeur nao boète. Unne hónd schrók wakker en leet ein nièdig geblaf huùre, maar boer Sjang trok zich heej niks van aan. Midde door ’t veld verdween hae in de richting van de Tangkoel.  

De volgende aovend hadde boer Sjang, ziene zoon Chris, de veldwachter oèt Blièrick en ein stök of vièf boere oèt d’n umtrek zich in de buurt van 't hoès op de loer gelag. De meiste hadde ein jachgewaer naeve zich ligge en luusterde gespanne nao idder geluùd. De maon had zich verborge achter dieke wolke en makde alles zoeë zwart, det 'ne schouwvaeger d’r nog wit taege gewaes zoe zien. 't Waar al wièd euver middernach en de bure begóste al te dinke, det Kuëb maar zoeë wet gesmoeld had, toen Chris, dae de jóngste ouge had, op-ens emend mende te zeen. Ouk huùrde hae op 'ne aafstand van 'n twintig maeter de dorre tekskes krake, zjuus asof emend d’r op trooj. Hae makde de andere heej op opmerkzaam en gespanne bleve alle ligge luustere. De gedaante, die zich zwaak aafteikende taege d’n duustere achtergrónd van de denneböskes, kwaam hoe langer hoe dichter beej, zoeë dich zelfs, det Sjang dudelik Kuëb kós kinne. 

‘Dae zoe van ein kalde kermes thoès kómme!’, dóch hae beej zien eige. Kuëb bleef ein ougenblik stil staon luustere, en 't leek waal, det hae zich um woe dreije. Toen Sjang det zoog, kós hae 't nimmièr oèthalde. Op-ens klónk'r ein schot. Kuëb waar aevel neet gerak en vluchde de veilige bös in. As 'n raozende vloog Sjang, alle veurzichtigheid vergaetend, op en woe um achternao. De veldwachter zoog hoe Kuëb stil bleef staon, 't gewaer aan de schouwer loog en veur de twidde kièr klónk'r ein schot door de stille herrefs-lóch. Deze kièr waar d’r waal emend gerak. Sjang had de volle lading in de bors gekrege en veel veureuver op de nate bleik achter zien hoès. 't Waar zoeë vlot gebeurd, det Kuëb, veur det emend d’r erg in had, weer in de bös verdwene waar.

Eine van de bure leep zoeë vlot as hae maar efkes kós nao d’n dokter, maar 't zoe nimmièr nuuëdig zeen. Inkele minute nao 't schot storf boer Sjang in de erm van Chris, zónder good beej verstand te zien gekómme. Op 't letste moment kwaam hae ein bietje beej en terwièl hae met zien hand in de richting wees van de Tangkoel, smiespelde ziene stervende mónd:
‘Ut geld in de koel beej de viefde . . .’, maar zien krachte begove um. 't Geheim van de Tangkoel noom hae mei in 't graaf. 

Wièd en deep lik in Hou-Blièrick nag altièd de Tangkoel, rech taegeneuver de kerktore van Tegele. Ze is zoeë deep, zegge de minse, det 'ne stein vièf telle nuuëdig haet om op de grónd te kómme. Kuëb is later toch gegrepe en Nel kós wir nao hoès gaon, maar ziene broèdschat waar weg. Dae mót dao örges ligge ónder 't zwarte water van de Tangkoel. Wao? Det wet allein boer Sjang, maar dae is doeëd en kan 't taege nemes mièr zegge. 

Dit is de legende van de Tangkoel, die al zoeë alt is, det nemes ze zich mièr herinnert. Of ’t ièrlik gebeurd is, weite we neet, daoveur is 't ouk 'n legende, maar in iddere legende schuùlt 'ne grónd van waorheid, en wae wet, wat'r nag oèt gehald woord, as 't goldmenke van Gennep heej ens ging vreute? 

(Limburger koerier 12-05-1934)

Opa kind ge nag ens vertelle

D’r waas ens un hièl leef wat alder stel, ze stónde bekind as Kuëb en Truuj van d’n Haammaeker. Maar de kleinkinder neumde eur altièd oma en opa Max, nao ut paerd det naeve eur klein huuske in de wei stóng. Kuëb waas unne zoon van Baan d’n haammaeker. Daen Baan makde van ut beste holt en ut soepelste laer de allermoeëjste hame veur de trekpaerd. De haam woord good sloètend um de nek van ut paerd gezatte, wao door ut mekkelikker de ker kós trekke. De hame van Baan ware waereldberoemp in Blièrick, en ware duùdelik te herkinne aan de greune en oranjese pluumkes. As versiering hónge d’r ouk nag van die kopere belkes aan. Ik zeen ut nag zoeë veur mich, as d’r unne voerman veurbeej kwaam met un paerd met zónne haam um, dan waas ut net of die belkes det liedje van de wortel-en-de-pin speulde. 

Truuj waas van de Steeg oèt Zaerum, maar det kós se gaar neet mièr huùre. Die sprook zoeë plat Blièricks as un döbbeltje. Det gold zeker neet veur eur mammedeikes, want det ware net twieë dieke bloomkuùl. Oma waas un hièl leef mins, en waas ut gelökkigste as alle kinder en kleinkinder in de gooj kamer beejein zote. Dan straalde oma van oeër wies oeër, en gleujde eur wengskes as ster-eppelkes. Ze hadde un klein huuske met un lieëg stroeëje daak aan de rand van ut dörp. De veurdeur zoot presiès in de midde, en de veels met de deur in hoès. Det wil zegge, de kwaams dan direk in de hoèskamer, die dan ouk gelièk de keuke waas. Un fornuùs op van die gebaoge puuëtjes, en unne grièze paolingstein met un blinkende kopere pómp d’r baove. Links ging se door ein lieëge deur nao ut slaopkaemerke en rechs nao de gooj kamer. Achter de gooj kamer loog de scheur, wao de paerdeker midde in stónd. Opa Max waas voerman gewaes, en kós gen aafschièd neme van zien paerd-en-ker. Boète in d’n haof stónd de holtere kispleej, det waas altièd spannend. De kis waas leechblauw geverf, en d’r zoot unne rónde deksel op met un holtere handvaat. Aan unne groeëte scherpe nagel in de ziewand had oma Max op grièphuùgte repe krante-pepeer gestaoke. Dao mós se dich de vot met aafvaege. 

Opa zoot altièd in d’n hook van de hoèskamer in ziene praos, en kwaam dao allein oèt as ut hoeëg nuuëdig waas. Achter um taege de moor hóng zien eige paerde-haam, det zien vader zelf gemak hei, en det hae zien laeve lank had gebroek. Onder daen haam hóng op grièphuuëgte zien dónkergrièze pet en zien pièperekske. Opa Max roukde de gans goddelikken daag de pièp en de hièl kamer rook nao dae pièpe-tebak. As de ein pièp laeg gerouk waas, dan klopde hae die oèt in zien hand en pakde ein nieje kalde van det pièperekske. Naeve um loog un stóffe zekske met pièptebak, en de niej pièp woord zörgvuldig gestop. Ik ging gaer nao oma en opa Max, en zat mich dan altièd op de grónd naeve opa. Ik hoofde maar te vraoge van: ‘Opa, kind ge nag ens vertelle euver vruùger’, en dan kwaam d’r altièd ein hièl lank verhaol. Oma stónd dan aan ut fernuùs, of zoot naeve det fernuùs op unne rechte stool te handwerke. En ónder ut verhaol van opa hoord ik dan aaf en toe oma verzuchte:
'Jao jao . . ‘. En hièl aaf-en-toe kwaam d’r wat mièr: 
‘Nae nae Kuëb, de mós dae jóng waal ièrlik vertelle wie ut waas’. 

Op unne moeëje zomersen daag zag opa inens: 
‘Zulle we un stökske gaon rieje met Max?’. Ik vaerde metein op en reep hièl bliej: 
‘Jao opa, jao opa, wao gaon we haer?’. Oma vónd det maar niks en zag: 
‘Zuuj se det waal doon Kuëb, de haols dich vuùls te vuùl op dienen hals. En dae jóng vind dao toch niks aan’. 
‘Jaowaal oma, ik vind det hièl leuk . . .’. Oma schödde met eure kop en douwde mich un verfroemelde wortel in de hand:
‘Gaef die maar aan Max’, zag ze. Opa had zich de pet al scheif opgezatte, douwde de klep un bietje umhoeëg en höfde dae toch waal zwaore haam van de moor.
‘Kóm maar heej opa, ik pak met aan’. Same lepe we nao boète en Max hei ut direk in de smièze. Net of die paerd det aanveule. Hae höfde ziene kop umhoeëg, spitsde de oeëre en hinnikde. Metein leep hae hièl bliej ózze kant op, waal wat langzaam aan want Max waas al lang neet mièr de jóngste. Ik makde um nag bliejer met die slappe wortel en Max stoeëde opa zachjes taege d’n erm. De zoogs ut metein, opa en Max loge mekaar, die hoorte beejein. Opa en ik deeje Max de haam um en hae leep stapvoots zónder leidsel achter ós aan en stopde beej de scheur. Opa deej de scheurdeur aop en same trokke we de ker un stök nao boète. Max stapde braaf un paar passe achteroèt. Ut waas ech um van te genete wie opa det paerd inspande, en op ut lets de teugels nónchalant op de boek van de ker goeëjde.

‘Kóm op jung, we gaon’, en opa stapde met opvallend gemaàk op d’n boek. Ut leek waal of hae inens waal twintig jaor jónger woord. Max zwiepde un paar kièr met dae zwarte paerdestert achter die prachtige dónkerbroène kónt. Opa pakde de teugels, klakde met zien tóng en Max zat zich schöddend met ziene kop in bewaeging. En ik meus inens dinke aan det liedje van Wim Sónneveld: ‘In un rietuigie, zoeë kalm en bedaard. En maar schómmele en maar kièke nao de kónt van ut paerd’. En same schómmelde we euver dae zaach gloojende slingerwaeg naeve ut waermachshuuske aaf richting d’n Bokend. Max genoot en opa vertelde hièl gruuëts wie dök hae dae waeg waal neet gemak hei. En ik vónd gewoèn alles moeëj en genoot van al die dinger um mich haer. Zachjes kneep ik opa in d’n erm. 

Ut veel mich op det die Bokender boereminse die we taege kwame, opa allemaol kóste. Ein van die kaerels zweide nao ós en reep:
‘Aah Kuëb, höbbe ze dich weer aan ut werk gezatte?’.
‘Nae Sjra, daen tièd höbbe we gehad, ik bin met miene kleinzoon op paad’, en gelièker tièd streek hae mich euver d’n bums. Achter in d’n Bokend trok Max ós richting de Kóckerse en toen achter de Bokender koèle langs euver unne prachtige zandpaad door de bös. En opa klasjeneerde röstig veur zich oèt euver vruùger. D’r kwaam waal genne rouk mièr oèt zien pièp maar det makde um niks. En ik schravelde met mien kónt zenuwechtig op-en-neer euver d’n boek. Want ik woel alles ónthalde wat miene opa vertelde. Dit moch ik noeëts mièr vergaete. We lepe op waeg nao hoès en kwame naeve ut witte Sint-Jozefkepelke:
‘Die van Venlo dinke det ut oèt in de negentiènde ieuw is, maar weej weite waal baeter. Det steit d’r op zien mins al twieë ieuwe langer’, zag opa gruuëts.
‘Det geej det allemaol weit’, smiespelde ik veur mich oèt wie we alweer doeënbeej det witte huuske ware. Oma stóng ós aan de straot al op te wachte, de erm gekruuts ónder die zwaore mammedeikes.

‘Wao ziet geej zoeë lang gewaes, stelletje vlaegels, ik heb bóttervlaai gemak en die steit alweer un tiedje te verozele’.
‘Det guuëf niks’, zag opa, ‘kalt is ze nag vuùl lekkerder’.
‘We zien gans nao d’n Bokend gewaes oma, en opa zag det we zoeë wat in Californië en in Siberië ware’.
‘Zoeë zoeë, dan heijt ge mien broor nag waal de groete kinne bringe’, zag oma, ’want det is haos in Zaerum’.
Ik holp opa mei met opruùme, Max ging met taegezin truuk in de wei, en same droog ik met opa d’n haam nao binne. En de belkes rinkelde weer hièl helder van de-wortel-en-de-pin. Binne rook ut nao chocomel, die oma met heite melk en cacao hei opgeklop.
‘Opa meug neet zoeë vuùl kóffie mièr drinke, det is neet good veur um, en dao sluuëp hae slech van’. Nou, det vónd ik gaar neet erg. En effe later zote we zwiègend met zien dreeje te genete van un lekker groeët stök bóttervlaai en un heite tas chocomel. Opa in ziene praos, oma op eure rechte stool naeve ut fernuùs en ik naeve opa op de grónd.
‘Ik vónd ut hièl – hièl erg leuk opa, allein jaomer det Max noow boète mót bliève’, zag ik.

‘Det huùrt zoeë miene jóng, en det is good zoeë’, zag opa.
‘Jao jao’, zag oma.