Halskortelette

’t Gebeurde in augustus, midde vièftiger jaore, we hebbe groeëte vakansie. ’t Is drök in hoèze Tiètelaer, d’r geit wat hièl biezónders gebeure. We gaon vandaag veur d’n aller-ièrste kièr met de ganse bubs met ‘ne echte auto op paad. Mien zwaoger Joep haet beej ein van de officiere op de kazerne ‘ne Opel meuge liène. En we gaon met ach man nao d’n dierentuin in Rhenen beej Arnhem. Joep haet um blinkend moeëj gepoets, hae glump wie ’n hóndepiemelke met al det chroom. ‘t Duit gewoèn pièn aan de ouge, en de hoedeplank is d’r effe oèt gehaold. Ik loup stier-zenuwechtig van de keuke nao dae moeëjen bak en weer truuk. Ós Tina en ós mam schödde thieë en aanling in literse flesse, en de bóttramme staon al klaor op d’n aanrech in pepeere täötjes. ‘Zal ik die vas nao ózze auto bringe’, vraog ik aan mam. ‘Nae jóng, det geit allemaol beejein in de rete mand. We zièn zoeë klaor’.

Dao kump Joep met twieë kösses aan en zaet taege ós Mieke en mich: ‘Kóm maar, geej meug d’r vas in, achterin d’n kattebak’. De groeëte achterklep ging aop, de twieë kösses woorte links en rechs neergelag en ós Mieke en ik nome ós plaetskes in. Effe later stapde ózze pap met Sjak veurin, ós mam met de twieë aldste zuskes achterin. Joep kroop achter ‘t stuur, starde de moter en vroog: ‘Zitte we allemaol good’. En dao ginge we op waeg met ach man in de Opel, ik zweijde nao idderein in de Lieuwerikstraot. God, det waas wat! De buim naeve de waeg vloge aan ós veurbeej, alle kuuj in de wei klotsde nao ózze auto en ik zweijde nao alles en idderein wat maar bewoog. Wie we ’n stad naderde vroog ózze pap: ‘Zien we d’r haos?’. ‘Nae, det is Numwaege, nag ’n keteerke’, antwaorde Joep.

‘Allemaol doeën beejein bliève’, zag ós mam bezörg wie altièd, wie we veur die groeëte paort van ‘Ouwehands Dierenpark’ stónde. Ózze pap haolde de kaertjes en ós avontuur begós. ‘Wao gaon we ièrs haer?’, vroog ik, maar nemus goof sjoege. Det is good, dóch ik. Dan hald ik die rete mand maar in de smièze en zeuk ’t veur-de-res maar zelf oèt. Mien uigskes zóchte al die moeëje groeëte bieëster, die ik allein van kleine plaetjes kós. Want weej hadde thoès nag genne tillevisie. Vanachter dieke tralies, op aafstand gehalde door ièzere stanketsels en depe grachte veulde ik inens allemaol ouge op mich gerich. En gluif mich, ik vónd ’t op-slaag zielig. We kwame ièrs beej de ape, ózze pap zag taege mich: ‘Kièk Jan, dao zit femilie van dich’. Nou, daomei rakde hae beej mich metein de gooje snaor. Dao zoot ‘ne groeëte leech-broeëne oerang-oetang in ’n hukske taege die dieke tralies aan gedouwd. En ik stónd te kièke op ‘ne maeter aafstand taege ’n dieke ièzere reling. Maar ós ouge vónde mekaar. ‘Aahh jóng’, zag ik hièl zach, en potdomme, hae strekde met aope hand ziene langen erm oèt. En ik aaide ‘m hièl zachjes euver ziene wièsvinger. Ik veulde metein det ’t good waas. Hae trok zien hand truuk, keek effe d’n andere kant oèt, en toen weer nao mich. Hae strekde zienen erm weer oèt, en ik aaide weer zien hand. En det ging waal tièn kièr zoeë. We keke mekaar aan, en ik verbeelde mich ’n traon in die verdretige ouge. Ik veulde ‘ne werme klik met det prachtig bieës, en besloot um ‘m Monkie te neume. ‘Haej Jan, de mós kómme, weej zien al beej de aolifante’, reep mien zuske. Potdomme, heb ik net ‘ne nieje vrind, mót ik weer weggaon. Ik zweijde nag nao Monkie, en dae stook ziene langen erm oèt.

De femilie Tiètelaer stónd beej ‘ne kolossale grièze kammezäöl met ‘ne hièle lange slörf, dae apeneutjes aanpakde euver ’n depe grach. Ik kós net euver det meurke haer kièke en schrók mich wezeloos wie dae slörf dao euverhaer kwaam. Ik keek in zón groeët stopkóntak, det hièl presiès det aolieneutje aanpakde en nao det in verhalding waal erg kleine mundje brach. ‘Wat ‘ne dieke reet’, zag ózze pap, idderein mós d’r met lache. ‘Kin se waal zeen det ’t femilie van óch is’, waogde ik ’t d’r op. Hae kós d’r hertelik met lache, en daen dieke aolifant speurde ónverstoorbaar gewoèn wiejer met ziene lange slörf euver de moor nao ’n volgende aolieneutje. ‘We mótte nao de nièlpaerd, die waere zoeë metein gevoord’, zag Joep en de ganse bubs leep wie makke schäöpkes achter ‘m aan. In ‘ne waterpool zoog ik ’n paar van die grièze nate rotseilendjes driève, met baovenop twieë van die bolle ouge. Ik dóch alweer aan Monkie, want heej waas weinig minselik kóntak van te verwachte. Maar dao kwaam ‘ne dierenoppasser met ‘ne dichte schörker op twieë wiele. Hae makde d’n bak aope en haolde ‘ne ganse witte mik d’r oèt. En potdomme, dao schravelde ein van die eilendjes zich ellendig meujzaam oèt ’t water. Nondejuu, wat waas dae groeët en verschrikkelik diek op veer van die korte puuetjes. En ‘ne machtige kop, dae zwaor aan det dieke lièf hóng. De oppasser zweijde met dae mik en dao richde det nièlpaerd dae kop op en sperde die moel aop. Ónveurstelbaar groeët, as of ze ‘ne euvermaotse dreksbak aope duis. Van binne waas die moel gans raos, met riebelkes taege ’t gehemelte. En veer van die groeëte gael-broeëne heuktand stoke waers umhoeëg. En dae oppasser mikde dae ganse mik in die moel. Daen dreksbak klapde toe, en ging efkes later weer aope. De mik waas al ónderwaeg in det dieke lièf, en de volgende mik woort d’r weer ingemik. D’n hónger waas mich zoeë euver, en zeker wie ik ózze pap naeve mich hoord zegge: ‘Presiès tante Leen’. Weej schaterde ’t oèt, behalve ós mam, die zag hièl stichtend: ‘Piet, det zaes se toch neet . . . ‘.

We lepe weer wiejer en kwame beej de giraffes, en ik waas metein ónder d’n indrök. Gossie, wat ware die verschrikkelik lank, die kós se neet-ens in de ouge kièke. Maar zeej kóste van dao baove waal alles euverzeen. Ze kwame óndanks alles sierlik op mich euver, en ouk ’n bietje verwaand zoeë met die neusgater in de lóch. ‘Die hebbe zónne lange nek gekrege van det ieuwelank blaedjes aete hoeëg in de buim’, zag mien twieëde zuske, det altièd van alles wis. En zoeë stónd de ganse femilie meujzaam met aope moel en pièn in de nek umhoeëg te kièke wie ózze pap weer ens leuk mós zièn: ‘Dao zitte ‘ne hièlen houp halskortelette aan, Tuut’. Idderein meus weer lache. ‘Jao, euver halskortelette gespraoke, haet d’r nag nemus hónger?’, zag ós mam. Neet vuul later zote we gezellig te picknikke met ach man aan ’n holtere taofel. Maar ik dóch aan Monkie, dae zoot gans allein in det bedómpte hökske zielig veur zich oèt te klotse. D’n daag en vuuel prachtige bieëste ginge veurbeej. We lepe d’n dierentuin oèt, en ik móch neet nag-eine-kièr naeve de ape. Maar met ’n kort sprintje mós ik effe nao Monkie, ik kós neet anders. Dae zoot nag steeds presiès ’t zelfde, en strekde met aope hand ziene langen erm nao mich oèt. De ach man wörmde zich weer in d’n Opel en op de truukwaeg heb ik neet vuuel mièr belaef. Zittend in d’n kattebak vele mich de uigskes toe.

’n Paar maond later kreeg ik taege ózze pap ziene zin-in toch ’n leech-broeën poeske. En ik neumde ‘m Monkie.

Intens verdreet

Truuk dinkend aan vruueger herbelaef se allemaol van die moeëje, maar ouk zeker die dreuvige momente. Ut is vuuel mekkelikker um te schriève euver die geweldige jeug die we hebbe gehad. Euver dae flauwe köl die we oètgehaold hebbe. Maar ut waas neet altièd roeëzegeur en maoneschièn. De minder leuke dinger woorte vruueger dök met schoeëne schièn aafgedek, det heufde de minse neet te zeen en neet te weite. Maar ze ware d’r vas en zeker, ouk in hoèze Tietelaer.

En ik weit neet wie det met óch is, maar zoewaal de leuke as de minder leuke veurvalle doon mich met ein gruuets en werm geveul truuk kièke op mien jeug. De gebaorte van ózze Sjak waas zón moment van intens verdreet, 27 april 1953. Wie gruuets waas ik wie ik naeve mien dreej zuskes eindelik un breurke kreeg. Ik schrieuwde ’t euver ’t Lieuweriksveldje: ‘Ik heb ’n breurke, ik heb ‘n breurke’. En op d’n ièrste aovend druimde ik al in mien bed det we same koèle ginge grave, of in un andere straot stiekem belke ginge trekke. Wie anders zuuj det loupe.

Ik waas de ièrste waeke neet weg te houwe beej det weegske, waorin hae loog te pitte. Mièr gebeurde d’r nag neet, hae woord gevoord, en hae sleep. ‘Laot um maar good met rös’, zag ós mam, ‘dan greujt de good’. Nou, det kós veur mich neet flot genóg gaon. Maar de femilie kwaam op kraomvisite, de tantes kwame kiendje kièke, en de omes drónke met ózze pap unne borrel met ’n sigaar d'r beej. Ik huur ein van die tantes nag zegge: ‘Hae zuuet waal wat blauw, Tuut’. En ik dóch beej michzelf: ‘Kièk zelf in ’t spegel alde doès, nao dien eige kóntegezich’. En ós mam keek met ’n iets ander gezich in det weegske. Ut gebeurde alweer wat daag later det ’n andere tante ózze Sjak beej ’t hendje pakde. Metein dóch ik: ‘Laot mien breurke met rös, stómme trut, dae mót röste en greuje’. Maar die tadewaa zei: ‘Tuut, dao mós se toch d’n dokter beej haole, want hae pak neet met zien hendje. Det is neet good’. En weer kwaam d’r unne treurige blik op ós mam eur gezich. Ze ginge truuk nao de hoèskamer, maar ik bleef beej ózze Sjak. Ik pakde hièl veurzichtig det kleine blauwe hendje met die moeëje kleine klevièterkes, streek d’r met miene doèm euver en zag hièl zach baove zien leef snuutje: ‘Kóm op, knièp maar Sjakkie, det greuje kump later waal’. Maar Sjakkie kneep neet, hae sleep, en det waas good zoeë.

Un paar daag later, dokter Vos waas op hoèsbezeuk gewaes, ik zal ’t noeëts mièr vergaete. Ik vleeg nao binne met mien zandpuuet, maar ós mam zag deze kièr niks. Ze zoot op unne stool in de hoèskamer naeve ózze pap, dae in ziene praos zoot. Ze hadde zich beej de hand en bäökde allebei. Ik schrók mich de miès en mich euverveel, waovan ik pas vuuel later wis wat det waas: intens verdreet. Ik leep nao mam en vroog: ‘wat is d’r gebeurd mam?’. Ze trok mich taege zich aan en zag hièl zachjes tösse twieë snikke door: ‘We hebbe ’n zörgekiendje’. Det sloog in as ’n bóm, en ik dóch hebbe die twieë troela’s nag gelièk gehad. Ik leep nao boète um mien zandschoon oèt te kloppe, trok mien smaerige kleier oèt, wasde mich veur deze kièr maar zelf wat aan de kraan en ging stiekem nao bed. Met de ouge wièd aop staarde ik naor ’t plefon en ’t bleef boenke in miene kop: ‘We hebbe ’n zörgekiendje’.

De volgende daag kwaam ik truuk gerend oèt schoeël, ik waas ózze Sjak alweer vergaete. Maar wie ik de plaats op kwaam, zoog ik det euveral de gerdiène toe ware. Ik keek nao baove, ouk dao ware de rame en de gerdiène toe. Hièl stil sloop ik nao binne, op ’t aanrech in de keuke loog gen bóttram op mich te wachte en d’r stónd genne baeker melk. Det waas nag noeëts veurgekómme. Ik leep door nao de hoèskamer en daor leep ós mam in d'n duuester met ózze Sjak op d’n erm. Ze leep door de kamer en schómmelde um wat op en neer en keek mich aan: ‘Aah jóng’. Dieke traone lepe euver die moeëje wange van ós mam. Ik rende nao boète en ging in ’t hukske taege de kaolekis zitte. En weer euverveel mich, waovan ik pas vuuel later wis wat det waas: intens verdreet.

Ózze pap kwaam thoès, en d’r woort doeëdstil gegaete. Nemus dörfde wat te zegge, ik waogde ’t zelfs neet um te vraoge of ik de kaetels oèt moch scherre. ’t Deej mich zón pièn um miene pap dao zoeë zwiègzaam te zeen. En ós mam heel zich flink, maar ik wis waal baeter. Ózze pap wis altièd iets leuks te vertelle van ’t werk of erges flauwe köl euver te make. Nao ’t aete pakde hae zich zelf ’n tas kalde zwarte kóffie en zat zich in ziene praos. Ellebäög op de kneen, ziene kop in allebei de hand. Aaf en toe vaegde hae met ziene zakdook naeve zien neus of ónder ziene bril. Mien nag kleine hertje brook van verdreet, maar ik wis neet wat ik mós doon. Dus deej ik maar niks, vroog maar niks en moefelde mich op tièd nao bed. Stare nao ’t plefon, en maar aafvraoge ‘Wat gebeurt heej . . . dit is neet ièrlik . . . wie mót det wiejer’.

En al daen tièd waas d’r maar eine, dae zich nerges wat van aantrok, en det waas ózze Sjakkie. Dae loog wat te mummele in zien weegske, en ik ging toch maar ’s kièke. Wie hae mich in de smièze had, lachde hae zoeë leef en zoeë vrintelik. Mien verdreet smólt as snieje veur de zón. As of hae bliej was det hae mich zoog, ik streek ‘m euver zien wengske en zien puuetjes begóste wild te trappele van ièfer. Ós zörgekiendje makde mich inens hièl bliej en ik dóch beej michzelf: ‘De pot op met det zörgekiendje! Ut is en blief mien breurke, wat ze d’r ouk van vinde’.

En net-wie-beej-mich wis ózze Sjak idderein te betovere met ziene vrintelikke lach, en ’t deurde neet lang wies ózze pap d’r weer flauwe köl euver makde. As emus wat treurigs zag euver ózze Sjak dan zei ózze pap: ‘Och jao, dae letste is ós neet zoeë good gelök’. Al gauw kwame ouk de fysieke beperkinge aan ’t leech, de uigskes stónde scheif, de tendjes vele metein weer oèt as die doorkwame, hae kreeg ’t aan de uurkes, d’r kwaam gen ind aan. Maar hae trok d’r zich niks van aan, en greujde op tot unne mins oèt doèzende. As d’r emus bedreuf waas, dan kroop ózze Sjak beej um op de slup en goof ziene allerleefste glimlach en unne lekkere vettige knuffel.

En ós zörgekiendje woord ós zónnesträölke in hoès, en met pap en mam laefde hae nag lang en hièl gelökkig.

Ózze achterum

Neet iddere foto vertelt ’n verhaol, maar zeker waal sómmige van die alde zwart-wit plaetjes wao se ore nao kins bliève kièke. Aldere minse hebbe van die dierbare vergaelde foto’s. Ein bietje krómp getrokke van ’t in de hand halde, wat kleine scheurkes in die kartelrendjes. We halde ze met twieë hand vas, we bringe ze doeënderbeej ózze bril, we betrappe d’r ós op det we met aope mónd zitte te dinke euver wie ’t oeits waas. Ik heb ein van die foto’s in ’n lieske gezatte. ’t Stelt eigelik niks veur, ze is gewoèn maar van ózze achterum. Maar veur mich hange dao hièle verhaole aan vas. Natuurlik in ’t besef det geej allemaol waal un verhäölke heb euver ógge eige achterum.

Ózze achterum loog achter nummer 13 van de Lieuwerikstraot, door die greune paort waas ik veilig thoès. Kièk ens efkes op de foto. Links loog ’t pand van Rooyakkers, met dae nieje aanbouw ware weej alweer ’n stök van ós Lieuweriksveldje kwièt. Die moor leep door wies de Smeliënstraot, vruueger leep dao ’t paedje det de minse gebroekde um nao de Lambertuskerk te gaon. Op ózze paad loog grint, maar det waas van de kaole-sintels gans griès gewaore. Ós mam struijde dao de aslaaj van de kaolenhaard op laeg, netjes verdeild euver de ganse paad. D’r stónd neet ein graassprietje op, dao zörgde ós mam waal veur. Die heel eur eige sträötje waal schoeën. ’t Paedje leep achter langs nao de bure van nummer 11, en de kós stiekem heej langs aafkorte nao de Smeliënstraot. Det mochte we eigelik neet, maar as Roeska (ós buurvrouw) neet thoès waas, dan deej ik det toch. Um beej Drieka van de Smeliënboer petatte te haole. Ózze plaats waas aafgemak met un steinse moor van 1,75 maeter hoeëg. Miene pap kós d’r euver haer kièke, ós mam neet. Baovenop waas de moor rónd aafgesmaerd met wat cement, en wao de moor mós aansloète taege ’t hoès, dao waas ‘ne scheur umdet de moor wat verzak waas. Veur de paort loge 4 plevuueze, en d’r waas unne betónne rand gestort nao ózze deeperliggende haof. Daen haof stelde neet vuul veur, un slech beejgehalde graasveldje, wat ós mam gebroekde um de was te bleike. We neumde det graasveldje dan ouk ós bleik. Naeve d’n draod aaf met Roeska stónde wat raoze roeëzestruukskes, die d’r ouk wat ermeutig beej stónde. Achter dae betónne rand stónde päöl in de vorm van ’n goal, wao op iddere waek de matte woorte oèt geklop met de matteklopper. Van ein van die päöl leep de waslièn wies ‘ne paol taege de Smeliënstraot aan.

En op dae rand zitte van links nao rechs ós Mieke, ózze Sjak, ós Fien en ik-zei-de-gek. Kièk ens good nao ózze Sjak, dae is d’r helaas neet mièr. Det waas ’n mongooltje, ze neumde det ’n zörgekiendje, maar det gold neet veur ózze Sjak. Nou ja, hae deej dan waal totaal niks, hae had un kómplete luie ziej, maar ’t waas ein van de moeiste minse die ik mei heb meuge make. ’n Bietje slordig steit miene aller-ièrste fiets taege de paol. Miene pap kreeg unne nieje, en d’n alde schoof door nao mich. Pap waas d’r altièd zuinig op gewaes, en as ge good kièk, ikke neet. De veurvork haet al ’n boetsing net euverlaef en steit scheif, d’r zit ’n knikske in de stang en mien zwaoger Joep plekde geregeld de bend door mien ‘knoets-knoets’ stuupke-op rieje. 

De Pruusse

Det waas ’t dan, ózze achterum, wao ik tösse 1947 en 1964 doeëzende kière wegging en ouk weer thoès kwaam. En veur mich neet zoeë maar unne achterum. Ós mam vertelde mich ens, wie we same boète zote: ‘Ik zeen die twieë Duitse soldaote nag met die helme baove de moor oèt kómme, as ik dao aan dink . . . ‘. ’t Gebeurde in 1944, in d’n oorlog. Mien vader had ónder de planke vloer van de hoèskamer ’n loèk gemak. As de Pruusse razzia hele um ‘Männer’ te zeuke, dan verborg hae zich ónder de vloer. Op ‘ne kièr, ós Fien van twieë jaor zoot op de cocosmat te speule. Ós mam stónd veur de keukeraam wie ze die twieë Duitse helmer baove de moor oèt zoog danse. ‘Piet’, zei ze ingehalde, en aan de stum wis mien vader metein wat te doon. Ós mam leep nao de kamer, en ózze pap waas in unne-vlook-en-unne-zuch al verdwene ónder de vloer. Ós mam rolde de mat truuk en schuufde de praos baove ’t loèk. ‘Wao is ózze pap . . ?’, vroog ós Fien. En ós mam zag taege mich: ‘Gelökkig lepe die Pruusse door, maar stel dich ens veur, as die binne ware gekómme en hadde det kind wao-is-ózze-pap hure vraoge. Ik mót d’r neet aan dinke . . .’. 

De kaolekis

Op de plaats had ózze pap ’n kaolekis laote metsele, en zelf unne holtere klapdeksel gemak, met pappendek aafgedek. En dao weer euver haer van die aafdek-letjes. Eine kièr per jaor, as ’t waer wat kalder woort, dan kwaam kaolenboer Tietelaer de kis volgoeije met neutjes veer. Met bewóndering stónd ik dan te kièke. De kaolenboer had ’n blauw jeske aan baove ’n zwarte bóks, maar det blauw scheen hièl schaemel door. Want det jeske waas kaolezwart, en ouk zien hand, zien schoon en zelfs zien broeëne pet. Ónverstoorbaar pakde dae ein-veur-ein die jutezek van de kaolewage. Hae pakde ze beej de punt, dreijde de jute in ’n handvetje, dreijde zich met de rök ónder dae zak en ‘uuhhh’ kreunde hae. En stepke-veur-stepke sjokde hae beej ós achterum en kwakde de zak in ós kaolekis. De laege zak vouwde hae op en lag dae op ózzen dreksbak. Dan kós ós mam achteraaf controlere wievuuel zek d’r in ware gegaon. 

Laat thoès
Euverdaag stónd de achterdeur gewoèn aope en iddere bekinde kwaam altièd achterum. Gen tuike in de breevebus, nae, me ging toen euveral achterum. Maar saoves ging de deur op slaot en meuste we ‘ne sleutel met neme. Maar det woort waal ens vergaete. Ós mam leet dan baove op d’n euverloup de raam aope. Ik zat miene fiets taege det meurke, en via de stang en 't meurke klóm ik op ’t platdaak van ózze achterbouw. En dan mós ik hièl stiekem nao binne klumme, en kroop in mien bed. Smorges zag ós mam dan: ‘Ik heb dich waal gehuuerd stiekemerd, maar gelökkig dien vader neet want dae snörkde gewoèn door’. 

Roeska op de pleej 
Eine kièr zoot ik met Graadje achterum op de bleik te speule, wie we Roeska nao de pleej huurde gaon. Begós mich dae Graadje inens te zinge van: ‘Roeska zoot te piese, baove op de heij. Dao kwame twieë pliessies, en die nome Roeska meij’. Vuuel flotter dan gewuuenlik hoorte we de pleej doorspeule en ’n paar deure achterein dich kwakke. Kump die met eur krómme puuetjes nao boète van: ‘Stelletje rot-kwaojónge, dah doe de toch nie. Maar ik zal jullie wel kriège’. En ze leep metein door achterum de plaats op ‘mevrouw Tietelaer . . .’. Effe later stiefelde ze in zichzelf boekend truuk en ós mam reep: ‘Kómp geej ‘ns efkes nao binne, vlaegels’. Binne meuste we ’t liedje nag ‘ne kièr zinge en ós mam had ’t neet mièr van ‘t lache. Met twieë kukskes ginge twieë vlaegels weer wiejer met speule beej ós achterum.

Wie kump ’t kiendje te heite

Det is smeis de volgende vraog as 't aanstaonde meuderke de hoeëge scholk umhaet. De ièrste vraog waas natuurlik ‘Wuuert ‘t ’n maedje of ’n jungske?’. Taegeswäördig hebbe ze dök van die rare name, en as de bevalling is gewaes dan kómme van die groeëte wat euverdreve borde in de veurtuin te staon. De zals dien dochter Ocean-Leeblue laote heite, of diene zoon Fender-Storm. 

Mien vader en moder hele ut gewoèn beej Jan, en det bevelt mich good. Maar ein dink blief, of ’t noow waal-of-neet geduip wuuert, d’r kump ein groeët fieës met unne heuse paeter unne maeter. Maar waorum eigelik??

Vruueger waas det allemaol gans anders, toen wóste ze pas wat ’t woort beej de gebaorte. En wie ’t niej kiendje kwaam te heite det kós nag twieë kante oèt, maar die twieë paetelders ware waal van teveure bekind. Allein, wae van de twieë woort d’r de naamgaever? Want beej ós in ’t katholieke zuje loog det good vas, kièk maar ens op ’t schema. Tuurlik woorte d’r haejop weer oètzónderinge gemak, zoeë-as in ’t geval det jaomer genóg in det schema minse ware euverleje. Of beej veurbeeld as pap veur de twieëde kièr waas getrouwd, dan kreeg de ièrste dochter oèt ’t twieëde huwelik zien ièrste vrouw as naamgaever. Eigelik schink zón schema klink-klaore wièn, de wis veuraaf wao se aaf-of-aan waas. En beej ’t opmake van unne stamboum is det sóms verdomp gemekkelik. En wao in Blièrick unne Baen, Baan of Urbaan in de femilie veurkump? Die hebbe erges nag iets met ós femilie Tietelaer! 

Waorum die paetelders?

’t Waord maeter kump van ’t latiènse mater (moder), en paeter van ’t latiènse pater (vader). Beej ’t duipe van ’t kiendje zien paeter en maeter neet allein de duipgetuuge, maar ouk de nieje elders in ’t gelouf waorin ’t kiendje wuuert opgenaome. Van de paetelders woort verwach det ze ’n rol ginge speule in de katholieke opvoeding van ’t kind. De maeter (ouk waal gäöl geneump) helt ’t kiendje ten duip, en beej de ièrste kemunie en ’t vormsel zien, naeve pap en mam, de paetelders belangrièkste gaste. De paetelders meuste van de eige of van de zwarte kant femilie zièn, good katholiek en minstes 16 jaor ald. Taegeswäördig trekke ze zich heej niks mièr van aan, sterker nag: 'Wae wet nag det dit vruueger zoeë aafgespraoke waas?’. Vuul zulle eur schouwers ophaole en dinke: ‘Wat unne kwats, wat mót ik dao mei’. Maar vruueger waas de femilieband vuul hechter as noow, en door die paetelders nag ens sterker met-ein vervlochte. Ouk mótte we de paeter en maeter neet verwarre met ’n sókkertante of ‘ne sókkerome. Want det ware smeis óngetrouwde ooms of tantes, die behuuerlik wat moos aan de veut heie, en ouk aaf en toe wat woele laote valle.

Wie ging det beej mich

Op Pinksterzóndaag 25 mei 1947 bin ik gebaore, nao dreej maedjes d’n ièrste zoon van Piet en Tuut Tietelaer. Ik woog 11 pónd schoeën aan d’n haok en zuster Verhoeckx zag taege mien moder: ‘Dae haet al unne stevige rök, dae luuet zich good vaspakke’. Wie dae van Sónnemans huurde det ze unne zoon heie, zag hae taege mien vader: ‘Zoeë zoeë, heb geurrr unne kerrrmisgas gekrrrege, dae waerrrd geurrr neet gauw kwièt’. Miene opa van vaderskant waas d’r neet mièr, maar det mós waal miene naamgaever waere. Ik zuuj as Jean André geduip waere naor allebei mien opa’s, Sjang Tietelaer en Drees Orval. As paetelders ware Ome Sjeng Orval en Tante Mientje Schuts-Tietelaer gevraog. En of det aan mich gelaege haet, ik weit ’t neet. Maar allebei ware krank wie d’r geduip mós waere. Dus kreeg ik twieë nieje paetelders: Ome Michel Tietelaer en Tante Miena Peters-Orval. Beej ’t duipe verrekde pestoër ouk nag ens d’n duipnaam Jean in te schriève. Dus woort ik geduip as Johannes Wilhelmus Michel André, met de name van mien twieë opa’s, en daor tösse-in die van tante Miena en Ome Michel. En as ik zelf had meuge keze, hadde ze ‘t beej Jean André meuge halde, want met veer duipname door ’t laeve te mótte gaon is maar ónnuuedige ballas. Ik heb d'r van gelièrd, want mien eige twieë zeuns hebbe maar twieë duipname met de twieë oma's en opa's as paetelders, en wat ware ze d'r gruuets op!!

Mien paetelders

Aan ’n beejdrage aan mien katholieke opvoeding kin ik mich niks mièr herinnere. Maar ’t ware twieë hiele leve minse, die d’r smeis ware as ik wat te viere had. Ome Michel woeënde toen met zien groeëte leefde Mieke (Thiessen) in die broeëne noeëdwoeëninge op d’n Horsterwaeg. Op de wal van ’t alde fort, met d’n haof taege de kazerne aan. Ik leep d’r waal ens haer, en ik waas altièd welkóm. Ze hadde zelf gen kinder en tante Mieke waas kepot van kinder. Die had hièl erg reumetiek, en zoot aan de taofel hièl hendig sigretjes te rolle oèt zónne veerkentige pak sjek. Ome Michel waas unne flapdrol met ’n hièl klein hertje. Dae makde dök eige (schunnige) tekste op liedjes en dan zag tante Mieke: ‘Nouw Mies, d’r zitte doève op 't daak’. En dan schaterde hae van ’t lache. Meschien heb ik det waal van um!?

Tante Miena die woeënde in Tegele in ’t roeëd dörp. Op de Julianastraot op d’n hook, ze keek zoeë ’t veld in richting Venlo. Dao moch ik waal ens bliève slaope, det waas ’n hièle leve vrouw en leek ’n bietje op ós mam. Ze streek mich dök door mien stroeëblónde häörkes en trok mich taege eur aan. Zeej waas al jóngk witvrouw en ouk nag ens unne zoon verlaore wie dae pas dreej maond beej de marine waas. Ós mam zag waal ens hièl dreuvig 't guuef niks ergers as dien kind te mótte verlere', en dan kwame d'r dieke traone. Achter in ’t scheurke heel tante Miena ’n eige verke. Ik weit nag det ik met eur in de bös kastanjels ging rape, net euver de grens in Kaldekerke. Die ware veur det verke, ‘det guuef unne lekkere sjmaak aan ’t vleis’, zag ze dan.

Ome Michel en tante Miena ware los van-ein miene pap-twieë en mam-twieë, al heie ze niks met mekaar. Nou ja, niks? Ze heie mich, ik heb altièd unne biezóndere band met eur gehad, en ouk ’n träönke gelaote wie ze d’r neet mièr ware.

Paetelders, ze lièke taegeswäördig steeds mièr op sókkerelders. Maar mich brachte ze van beids kante doeënder beej de femilies Tietelaer en Orval. Allein jaomer det ik det achteraaf pas good besefde.

Bedank tante Miena, bedank ome Michel.

Ings veur ’n ingelke

Ózze pap det waas unne verwoede visser, en as dae vreej had van zien werk zoot hae óf aan de Wassum óf aan de Majjum. As se ’t beej ós thoès waal ens heie euver doeëdgaon, dan zag ózze pap altièd: ‘Tuut, maak dich euver mich maar gen zörg, ik sterf ‘ne plotselinge doeëd. En ouk nag aan ’t water’. Waorop ós mam dan smiespelde: ‘Det is nogal klook, wao mót det anders gebeure’. En zoeë is ’t ouk oètgekómme, hae is aan de visvièver in Grubbevors aan ‘ne hertstilstand gestorve. Presiès wie hae det veurspeld had. Maar dao hebbe we 't noow neet euver. Zoeë as iddere vader, druimde ouk miene pap det ziene zoon net wie hae fanatiek ging visse. He haet det ouk dök zat geprobeerd, maar det is ’t neet gewaore. Allein die passie veur ’n hobby heb ik van um euvergenaome, dan waal neet veur ’t visse, maar veur mien atletiek. 

'n Biezónder veurval haet d’r zeker aan beejgedrage. Ouk dit is weer ech gebeurd, want ik weit ’t nag zoeë good. ’t Waas in 1957, ik waas 10 jaor en gebeurde in de vakansie-tièd. Ózze pap had gisteraovend aafgespraoke met miene ome Sra, dae we Aatje neumde, det se same nao de Kaolentip zuje gaon. Met ós mam had-e geregeld det ózze Jan ouk met zuuj gaon, ikke dus. Ós mam zörgde veur de proviand, en veur mich woort un visgaertje inein gefiespernöld. En ik mós hièl good oplette wie hae det deej. Baove in ózze schop loog ‘ne dieke boes van die bamboe-stökskes. Dreej stekskes van unne maeter lank woorte beejein-passend oètgezoch, ’n diek, ’n dunner en ’n spits toeloupend. Veurzichtig schoof hae die ’n bietje dreiend inein, en pakde mien niej gaerdje van dreej maeter in zien rechterhand. ‘Zjieppp . . . zjieppp . . .’, zag die gaerd wie hae ze op en neer bewoog as of hae ze dinkbeeldig ingoeëjde in ’t water. ‘Heej, hald us vas’, zag hae taege mich. En ik probeerde ouk ens in te goeëje: ‘Pfff . . . tik’, zag de gaerd wie ze op ’t meurke van ózze plaats tikde. ‘Det geis-e mich neet doon, altièd kièke det d’r gen moor of struùk veur dich staon as-e ingoeëjs, want anders zien we wiejer van hoès’, kreeg ik stichtend te hure. Intösse zoot ózze pap wièdbeins op unne stool en zóch naor un geschikte visvièm veur mien gaerdje. ‘Hald det dink ens stil schravelvot’, zag ózze pap, en probeerde met ’n stökske fentiel die visvièm aan d’n toep van de gaerd vas te make. ‘En noow kump ut ‘t linke, neet mièr bewaege’. Ózze pap pakde tösse twieë vingers zón klein ingelke, dreide op ’n speciale meneer die visvièm um det ingelke, beet det ingelke tösse zien veurtand en trok die vièm strak aan. ‘Det zit’, zag hae hièl gruuets en rolde de vièm um ’n veurbewerk plenkske, aafgehaold van 'n holtere sigarekisje, en zat det vas met ‘ne wekrink aan d’n toep van mien gaerd.

Ós mam had de tas met bóttramme, thieë veur ózze pap en aanling veur mich ingepak, ózze pap had de twieë visgaerde met alde schoonreme aan de stang van ziene fiets vasgemak. ‘Kóm op jóng, we gaon . . .’, ik mós met twieë bein aan eine kant veur op de stang gaon zitte en we ginge op paad. ‘Hojje hè, en let good op dae jóng’, zweide ós mam de twieë loze vissertjes oèt. Same op waeg nao 'n gezamelikke hobby beej de Kaolentip, erges tösse Blièrick en Grubbevors, ’n stökske veurbeej de Wiènkelder. We stapde aaf beej de pindraod, en daor achter loog dae rare oètgestrekde bölt parallel aan de Majjem. Dieke verwaerde veerkentige deepbroeëne balke stónde op gelièke aafstande aan ’t water, zwaor leunend taege de wal. Van die doorgeroesde ièzere profiele probeerde veur de kloeëte van de hermenie die balke vas te halde in dae grillige steile wal. Hoeëge struùk en kleine gaele zandstrendjes vormde naeven-ein de euvergank van land naor water. Allein al daen aanblik goof mich de rillinge euver de rök, ’t zoog d’r wat spoeëkechtig oèt. Heej mós se snachs neet zièn.

Aatje had zien visplaetske al ingenaome, hae keek wat schuuns umhoeëg en d’r kwaam nag net ‘Hoj’ oèt. ‘Aah, wille ze ouk ’n bietje biète’, vroog miene pap, maar Aatje goof gen sjoege. Nouw, det wuurt 'ne gezellige middig, dóch ik. Miene pap makde mien gaerdje klaor, en ik kreeg mien eige piepkleine vissteulke. ‘Gank dich maar ens zitte’, zag-e en goof mich ’n sneej druuege mik. ‘Zoeë, dao pak se ’n klein stökske van aaf, wat fóchtig make in de moel, en dan ’n bölke van dreie tösse dien klevièterkes’. Hièl veurzichtig ging det bölke aan ’t ingelke, en ik móch ‘zjiepp . . ploepp’ ingoeëje. ‘En det ingoeëje duis se stroum-op, en as ’t wièd genóg is aafgedreve, dan haol se op en goeëjs-e weer in. En as d’n dobber óndergeit, dan heb se beet en dan rup se mich maar’. En daor zoot ik dan, ingespanne en vervaeld dae moeëj gekleurde dobber in de gater te halde. En stelde mich veur wie ónder water det bölke deig met woort getrokke door de struiming. En wie ’t ièrste väörke kwaam zoebele aan mien bölke deig. 

Miene pap waas zich net aan 't installere wie ’t gebeurde. Wat wiejer op hoorte we inens unne mins schrieëwe wie un verke det aan 'n mets hink. Ik schrók mich ’t laplazerus, 't hert klopde mich in de kael, ’n klein kind had ik dökker hure schrieëwe, maar ‘ne groeëte mins!!?? Ózze pap rende wie ‘ne gek naor de plaats waor ’t geschrieëf vanaaf kwaam. En Aatje d’r wat hölterig achteraan, en ik dao weer achteraan op veilige aafstand. Aan de rand van de Majjem stónd ‘ne mins aanhaldend te schrieëwe, wild stampend met allebei zien puuet. Ein hand zweiend in de lóch en die ander hièl stil op zien lip. ‘Potnondedju’, huur ik Aatje zegge, ‘dae haet zich ’n ingelke in de lip getrokke’. ‘Hald dich um ‘s vas’, zag miene pap taege Aatje. Noow mót ge waal weite det Aatje zoeë sterk as ’n paerd waas, en wat dae vaspakde! Dae mins kós inderdaad waal nag net geluued oètbringe, maar neet mièr van die rare fratse oèthaole. Miene pap haolde ’t zakmetske oèt zien bóksetes, en ik waogde mich wat doeënderbeej. Hièl veurzichtig sneej miene pap de vièm los van ’t ingelke en haolde hièl zörgzaam met ’t waerhäökske met, det gebaoge ingelke door de lip van dae mins. Dae mins leep paars aan, en de zoogs, dae verrekde van de pièn. ‘Zoeë, daen dougeneet is d’r oèt’, zag miene pap, en stook det bebloojde ingelke 'n bietje gruuets umhoeëg. Aatje verlosde dae mins oèt zien bankschroeëf, en 't slachoffer speejde ’t blood oèt zien moel. En ik dóch hièl gemein: ‘Zoeë, noow wet se ouk ens wie det is . . . ‘.

Miene pap en Aatje krege ’n sigret aangebaoje as dank. En alle veer ginge we door waor we veur gekómme ware: visse. As of d'r niks gebeurd waas. Maar beej mich waas d’r iets geknap. ’t Waas meschiens ‘n keteerke later, ik zoot noow gans anders naor dae kloeëte dobber te kièke. ‘Veule die visse det ouk zoeë as se in det ingelke biète’, vroog ik. ‘Maar nae jóng, maak dich gen dieke bein, die visse veule det neet’, kreeg ik as antwaord. En veur ’t ièrs van-ze-laeve gluifde ik miene pap neet, haolde mien gaertje op, en froemelde det bölke deig d’r vanaaf. De res van de middig dreef ’n neks ingelke ónder miene dobber met-euver, en stiekem goeëjde ik stökskes van die sneej druuege mik in de Majjem. Wièd genóg van daen dobber. Ik meus lache wie ik ’n viske zoog sloebere aan ’n stökske mik, en rónd miene roeëd-wit geverfde dobber bleef ’t röstig. ‘Ik snap d’r niks van, des dich genne beet kriègs’, zag miene pap. ‘Mak niks oèt’, zag ik. Want ik wis waal baeter, det visse is niks veur Jantje. 

Ik deilde met allemaol die viskes dezelfde ings veur det ingelke.

Herinneringe aan miene pap

met d'n Buick nao de Nedinsco

Ózze pap dae werkde op de Nedinsco, hae waas dao werkmeister van alle dreiers en fraezers. Maar as minse aan ózze Sjak vroge: ‘Wao werk diene pap?’. Dan zag Sjak metein: ‘Ózze pap dae werk neet, dae is báás’. Iddere morge, al veurdet weej oèt bed ware, stapde ózze pap al op ziene fiets op waeg nao de Meulesingel in de stad. In waer en wind, in veur- en taegespood. Van 1934 wies 1974, noeëit maar dan ouk noeëit einen daag krank gewaes. ‘Dae dink det ’t zónder um neet doorgeit’, zag ós mam waal ens as hae met hoeëge koorts toch op dae fiets stapde. 

Sóms ging ik waal ens kièke wao ózze pap werkde, maar ik kwaam neet wiejer as die groeëte paort beej det binneplaetske. Ik klampde mich dan met mien vingerkes vas aan d’n draod. Douwde miene snufferd d’r taegenaan en spiensde of ik ózze pap ziene fiets zoog staon. En as ik niejsgierig wat woel weite euver zien werk, dan mós ik um det vraoge.

‘Pap, wat beteikent Nedinsco eigelik?’. Det is de aafkorting van Nederlandse Instrumenten Compagnie, weej ware vruueger ónderdeil van Carl Zeiss oèt Jena, det leet in Pruusses.

‘Pap, make ze dao de blaos-instrumente veur de Hermenie?’. Nae jóng, lachde hae dan, weej make vaerekièkers en hièl ingewikkelde maet-apparatuur veur ’t leger en lestige ónderdeile veur groeëte machines.

‘Pap, heb geej dan veur de Pruusse gewerk?’. Zeker neet jóng, en nao d’n oorlog haet d’n Beus de febriek euvergenaome. Taegeswäördig werke weej veur bedriève as Holland Signaal, Philips, maar ouk veur ’t Nederlands leger.

‘Pap, waor is daen hoeëge veerkente witte tore eigelik veur?’. Baovenop daen toren waere die optische instrumente getes, oètgerich en aafgesteld. Det doon ze met hölp van de umringende kerktaores.

In 1959 waas ózze pap 25 jaor op de Nedinsco, en det meus thoès groeët gevierd waere. Noow vierde weej waal idder jaor Blièrickse kermis beej ós thoès met de Pinkstere. En dan kwaam ‘n groeët deil van de femilie van beids kante. Dan kwaam d’r fruitvlaai met kóffie op taofel en de kaetel sóndigse soep waas ens zoeë groeët as gewuuënlik. Ouk met miene kemunie waas d’r natuurlik fieës, maar dit sloog ech alles. De schuuefdeure ginge wièd aope, in de veur- en in de hoèskamer woort alles aan de kant gezatte of nao baove versjouwd. D’r kwame geheurde klapsteulkes en täöfelkes in, met daor euver haer van det wit pepeer. Met pienaeskes aan d’n ónderkant vasgezatte. D’r kwame asbek, en beerglaze op met sigrette en sigaerkes. In de kelder stónde ens zoeë vuul vlaaie as met de kermis, maar ouk limonaat en schale met kalde schóttel met luikskes, kumkummerkes en gevulde eier. Van ’t Kruukske brachte ze flesse sterken drank en stapels kratte beer. De sterken drank ging veilig nao ’t kelderschaap en de kratte beer naor de beejkeuke. En dao stónd ós groeëte zaoterdigse waskuuëp met water en dieke blök iës van de Joode oèt de stad um ’t beer te keule.

Wat ’n gezellig knalfieës, ik kwaam ouge en oère tekort. ’t Waas bómvol in hoès met allemaol minse van ’t werk en de femilie. En ik kraosde dao tösse door en noom ’t allemaol in mich op. En ouk de limonaat, de vlaai, de kalde schóttel en veural de sperjus-in-de-schink-gerold noom ik good in mich op. En ózze pap genoot wie ik um nog noeëit had gezeen. Ein straolend middelpunt, un ech fieësverke en ’t veel mich op det ze allemaol respek veur um heie. En zelfs ’n klein jungske van 12, wie ik toen waas, had in de smièze det ózze pap neet allein beej ós thoès good waas geleje. Sómmige dinger van daen daag vergaet ik van-ze-laeve neet. 

Kump d’r eine van ’t huuske, zaet dae taege ózze pap: ‘Piet, waorum hink eigelik die fietsepómp beej dich op de pleej?’. Waorop ózze pap naeve zien neus aaf zaet: ‘Ik zal toch aaf en toe mien fentielke mótte doorblaoze!’. Ik snapde det toen neet, maar idderein mós hertelik lache.

Mien aldste en knapste zuske zoot tösse ózze pap en unne kollega in. Sleit dae unne erm um mien zuske en kiek dae ózze pap aan: ‘Piet, as ik det as mien vruiwke eindelik met nao baove had gekrege, dan zaagde ik de trap aaf’. Ouk det snapde ik toen nag neet.

Wat ik ouk neet mièr vergaet, op ’n gegaeve moment haet d’r zich 'ne collega beer gehaold in de beejkeuke, kump truuk de kamer in en zaet keihard: ‘Zien d’r nag minse die ’t lièk wille zeen?’. Idderein kiek op. Nou, ik waal en spoojde mich met nag ’n paar nao de beejkeuke. Leet d’r dao eine met un duchtig stök in de hakke oètgeteld in zien sóndigse pak tösse de kratte beer. Det zal hae nag dök hebbe mótte hure.

Ein van die schoeën vrouwluuj van ’t werk waas Hannelore Roggeveen. Det werkde ouk veur ózze pap, en die twieë zote met det fieës same lekker doeën beejein kwats te verkoupe. Ik dóch, effe ózze pap in de gater halde en ik zat mich aan d’n andere kant naeve Hannelore. Det had net det jaor det leedje van ‘Meuderke leef’ gezónge. Maar ’t moch neet zinge op de Jocusplaat, want ’t waas genne echte hofzenger. Tiepies weer die van euver de brök! ’t Pakde miene pap en mich stevig um de schouwer, trok ós naor zich toe en zag: ‘Dao gaon we haer jónges’. En zat det moeëje leedje in met zien prachtige oèt-doèzende-te-herkinne stum. En idderein galderde effe later in hoèze Tietelaer van ‘Meuderke leef, ik zal mich good gedrage . . ‘. Det weit ik nag hièl good, en met mien 12 jaor wis ik op det moment metein: ‘Det wil ik ouk’. Ein tóf vrouwmes beej d’n einen erm, ’n glaas beer in de ander hand, wat schaele wazel verkoupe en wat veur dich oèt galdere. Det huuert beej Blièrick, det huuert beej mich.

‘Det is d’n Beus’, zag ózze pap en wees nao unne mins dae gewoèn lol had net wie die ander. En die zote te kièke nao de ièrste dansstelle die ózze moeëj betegelde gank oèt probeerde. D’n Beus kwaam nao miene pap en zag: ‘Ik mót nag wat ophaole in de stad Piet, maar ik heb gedrónke, kin diene zoon al rieje’. Det ging ózze pap toch wat wièd, maar mich neet. En effe later, of geej ’t gluif of neet, zoot ik veur ’t ièrs van-ze-laeve achter ’t stuur van unne echte auto. En wat veur eine! Zónne dieke Amerikaanse Buick, dae zoeë good pas beej unne directeur van zón bedrièf. Ós Mieke leet zich det ouk neet óntneme en drökde zich stiekem achterin de laere kösses. Nao ’n paar instruksies en met d’n Beus met ein hand aan ’t stuur reej ik haer-en-truuk nao de stad met daen dieke bak. Ik herinner mich nag elken hook dae we meuste neme. En ouk idders kièr det ’t haos verkièrd ging veul ik noow nag in miene boèk. Maar ouk die (zjeloerse) gezichter van mien vrinde oèt de Lieuwerikstraot. ’n Ónvergaetelikke belaevenis.

’t Waas al laat en vuul later as gewuuënlik meus ik nao bed. Ónder ging ’t fieës gewoèn door. En die luch van rouk, beer en ’n vleugje zweit zwemelde euver de trap umhoeëg naeve mien neusgaetjes. Ik loog te genete van det geweldige fieës, det ik noeëits mièr zal vergaete. En ik belaofde mich zelf hièl plechtig: beej idder volgend fieës zal ik bliève plekke wies ’t lets. En dao heb ik mich altièd aan gehalde.

Daen daag veulde ik wat gelök beteikende, en ik veel gelökkig in slaop. 

[ein verhäölke oèt mien book 'Kaoreblome']

Gen bótter aan de galg

Wis geej det in Blièrick oeits ’n galg haet gestaon? Zelfs met doeën d’r beej ’n heus galgeven. Jaomer genóg, of eigelik gelökkig, zien d’r gen bewièze te achterhaole det d’r daadwerkelik emus is opgehange. Op ’t platteland is zón galg altièd truuk te vinde aan de grens van ’t dörp, en zoeë ouk beej ós in Blièrick. Op de Krayelheij, presiès op ’t veer-dörpe-punt Grubbevors – Breej – Zaerum en Blièrick. In de buurt van wat we vruueger zagte, de zeve-waeg.

‘n Galg is ’n aafschrikwekkende stellage wao minse door verhanging ’t laeve lete. Umdet ze iets verschrikkeliks heije gedaon. Maar wie nónchalant gaon we dao met um. Wae haet d’r neet oèt vervaeling waal ens galgje gespeuld? As ze in zeve beurte ein waord neet geraoje heis, dan had se verlaore en mós se bungele aan de galg. Wie gemekkelik en meschien waal óndoordach gebroèke we neet oètdrökkinge as: 

• ‘Dae bringe ze nao ’t schavotje’;
• ‘Dae zit op de wip’, de wip waas ein loèk det aopeging ónder de galg;
• ‘Dae zit op de schöpstool’, de stool dae ónder de veroordeilde woord weggeschöp;
• ‘Dae legge ze de ströp um de nek’.

Allemaol euverblièfsele oèt d’n tièd det de ter doeëd veroordeilde woorte opgehange. In de jaore tösse 1300 en 1870 waas det ‘n normale doeëdstraf in Nederland. Veur 1300 ging det nag gewoèn tand-um-tand, de benaodeilde makde de dader zelf ’n köpke kleiner. Wie de staej en dörpe opkwame in de Middelieuwe, toen lete ze det euver aan de beul en aan de scherprechter. D’n beul voerde lièfstraffe oèt, en folterde um bekintenisse aaf te dwinge. De scherprechter voerde de doeëdstraf oèt. In 1870 woord nao ’n debat van zeve daag de doeëdstraf in Nederland aafgeschaf door minister van Lilaar. In 1853 is nag ‘ne Blièrickse op de mert in Mestreech opgehange veur verkrachting en moord op ‘n 6-jäörig maedje. Ge heuf 't neet te laeze, maar heej steit 't.

Waorum loog die galg zoeë wièd boète ’t dörp? Det had mièrdere raeje, in de Middelieuwe woorte processe aopenbaar gehalde op ‘ne heilige galgeberg, of doeën beej ’n brón (galgeven). De galg stónd smeis op ’n kruutspunt van doorgaonde waeg um veurbeejgangers, boeve en kwaodwillende aaf te schrikke. Woort emus opgehange, dan lete ze dae nog daag lang hange ter aafschrikking. Maar ouk as zwervers, baedelaers en schoeëjers woorte gearresteerd, die pakde ze beej de kraag en zatte die ’t dörp oèt beej die galg. Met de letste waarschuwing: ‘As ge ’t waog um truuk te kómme, dan waerd ge heej opgeknuip’.

As we kómmend oèt Blièrick beej ’t kruutspunt en stopleech Eindhovesewaeg – James Cookwaeg – Gilliskensdièkwaeg links ’t veld inkièke, dan zeen we ein roestig monument in de kontoere van ‘n galg. Op ‘ne kunstmatige heuvel, op ‘n hièl biezóndere plek van Blièrick, wao oèt iddere archeologische periode sinds de prehistorie reste zièn truuk gevónde in de grónd. Op de plek wao ‘ne Keltische graafheuvel is gevónde, dao is ‘ne kunsmatige heuvel aangelag van 4,5 maeter hoeëg en 20 maeter in doorsneej. Baove op daen heuvel, op ‘ne aafgeplatte pyramide haet beeldhouwer Niko de Wit ’n galgmonument óntworpe. Gank d’r ens kièke, loup d’r ens umhaer. Moeëj wie dae vorm van die galg steeds verandert en met óch mei dreijt. Erger óch neet als ’t graas te hoeëg steit en neet is gemeijd, want det huuert zoeë. Det haet de kunstenaer zoeë bedoeld. Dae sokkel höf as ’t ware de galg baove ’t graas oèt.

As ge met de fiets door d’n Bokend gót, en ge zeuk ens iets anders? Gank dan ens kièke nao dees veur Blièrick biezóndere plek. Wilt ge d’r iets mièr euver laeze, klik dan op 'Galgeberg maar wao presies'. 

Gank ouk ens nao de volgende link, die iets mièr vertelt wat Niko de Wit haet bedoeld met dit moeëje Galgenbergmonument. 

Want ’t is gen bótter aan de galg gesmaerd, ze haet d’r ech gestaon in Blièrick.