D’n Baoldersewaeg, met andere ouge bekeke

D’n Baoldersewaeg wuuerd in Blièrick ouk nag altièd Napoleonsbaan geneump. In de vurrige ieuw neumde ze um steevas de nieje waeg of kezelwaeg. Hae waas ’n geplend ónderdeil van de verbinding tösse Pariès en Hamburg. In Limburg zuuj hae Mestreech verbinde met Numwaege. De bedoeling waas det hae ten noorde van Blièrick euver de Maas zuuj gaon met ‘n steine brök. In ós umgaeving woord op 2 desember 1812 in Hou-Blièrick begós met ‘t kappe van de ièrste buim. Maar ‘t aanlegge heel alweer ’n jaor later op beej de alde pastorie. Dao wao de Pontanusstraot begint. Zièr waarschienlik had dit te make met ‘t instorte van ‘t Franse Rièk.  

Historie
Op de landkaart en op de borde laeze we N273, maar veur ós blief ’t gewoeën de Napoleonsbaan. Dae provinciale waeg, dae in beheer van de Provincie Limburg en 35 kilomaeter lank is. Dae begint beej de Belze grens in Ittervoort en abrupt stop wie gezag in Blièrick. De óndergank van ’t Franse Rièk leet op ’t ind van d’n Baoldersewaeg beej de pastorie van Blièrick.

Napoleon Bonaparte (1769-1821) had ’t plan um ein dich netwerk van Napoleonswaeg aan te legge in zien immens groeëte rièk. D’n instaek waas um zien militaire troepe en materieel flot te kinne verplaatse. Volges un strak óntwerp van Jérome Trésaguet (1716-1796) in zoeë vuuel meugelik rechte liène met Pariès as middelpunt. Allein beej natuurlikke obstakels as ’n moeras ging hae d’r met ’n bäögske umhaer. Dit in schrille taegestelling met de hièl alde verbindingswaeg van de Romeine of nag ièrder. Want die volgde slingerend de mekkelikste waeg door ’t landschap, en druuege veut ware dao beej ‘t belangrièkste. Wie de waeg Sint Truije – Tóngere – Mestreech – Aoke in 1811 klaor waas, kós me eindelik beginne met ós Napoleonsbaan. De Napoleonswaeg van Pariès nao Amsterdam kwaam klaor in 1813, en bekind is det dao ouk Spaanse kriègsgevangene aan mei gewerk hebbe. Of det ouk ’t geval is gewaes beej ós Napoleonsbaan?

Nao de óndergank van ’t Franse Rièk woord ónder Willem I (1772-1843) verder gebouwd. In 1814 presenteerde de keuning zien plan veur ein nationaal netwerk van waeg. Pas 14 jaor later waas Blièrick aan de beurt, want in 1827 woord de nieje Kezelwaeg euver de Pontanusstraot en de Laan doorgetrokke wies ‘t vaer beej de Staay. De alde schoeël en schepenbank veur de alde Lambertuskerk móste waere aafgebraoke, umdet ze in-de-waeg loge. Euver die door Napoleon geplende steine brök woord neet mièr gepraot. Op de aldste foto’s van Blièrick zeen we nog hièl schaemel wat truuk van dae oorspronkelikke waeg van 6 maeter breid. Met dao naeve twieë aafwateringssluuëtjes, en dao naeve weer twieë statige boumerieje. Die zelfde buim die later de Napoleonsbaan de beejnaam ‘doeëjewaeg’ gove. Op dae smale twieëbaanswaeg waas ’t lastig inhaole en die dieke eikebuim kosde minnig minselaeve.

Zichbare cultuur

We staon in Blièrick beej de alde pastorie en kièke richting Hou-Blièrick. Op de alde Rivierenkaart oèt 1843 laeze we det heej Tolnummer 14 waas, Tolnummer 13 loog in Baolder. We zeen  ‘ne kersrechte waeg met links en rechs buim, ’ne laan eigelik. Maar ’t is de Boaldersewaeg, aangelag veur 200 jaor. Van heej oèt rieje we in ’n half oor wie unne streep door ‘t Limburgse land nao Ittervoort, taege de Belze grens aan. Naeve die ganse 35 kilomaeter löp sóms aan twieë, maar smeis aan eine kant van de waeg ‘ne fietsepaad. Pakke we  de fiets, dan doon we d’r diek twieë oor euver. Beej de pastorie löp links ein zandpaedje, ’t Geeteriewaegske. Wao in ’t greun verschaole det verwaarloosde maar aldste Blièrickse industriële monument leet, de Ièzergeeterie van Boom & Joiris. ’n Stökske wiejer kinne we rechs de trappe aaf nao ’t Hoeksträötje. Beej de rotonde met de Pastoèr Stassestraot sloog vruueger de trem rechsaaf richting Bree. Weej gaon door nao de volgende rotonde wao links de wielerbaan d’n Telder loog met kefee Hoebe, en efkes truuk rechs ’t kefee van Ingels Sefke. Achter de rotonde beej de van Boerlostraot löp de waeg umhoeëg euver de nieje A73. Beej ’t stopleech kinne we rechs Hou-Blierick in op de Zalzerskampwaeg. We passere de Meulekampwaeg nao de alde watermeule, en beej Paol 70 rieje we ’t greun in. Paol 70, wao veur 100 jaor truuk de gezamelikke vastelaovesoptoch van Blièrick, Hou-Blièrick en ’t Euverkaore begós. Beej Paol 69 buig de waeg nao links. Heej helt d’n Baoldersewaeg op en geit euver in de feitelikke Napoleonsbaan (N273).

De Napoleonsbaan veurt ós euver dörpe as Baolder, Kessel, Kessel-Eik, Naer, Haele, Grathem en euver de A2 nao Ittervoort. Unne prachtige waeg tösse die hoeëge buim, wao we aaf-en-toe neet mótte vergaete de lampe van d’n auto aan te doon. Tösse die buim staon dök ónverwachs van die flitspäöl en stopleechter. We meuge maar 80 rieje op dae twieë-baans-waeg, en in de dörpe maar 50. ’t Schuut veur de óngedöldige maar neet op, en die haole met laevesgevaorlikke toere neet allein ’t vrachverkièr in. Zoeë heej-en-dao steit taege of tösse die buim ein kruutske met wat bleumkes d’r beej. Det herinnert ós d’r aan det de Napoleonsbaan ouk dök d’n doeëjewaeg woort geneump. Vuul minse en kinder hebbe in schöld en ónschöld eur laeve gelaote, dus neet veur idderein is dit allein maar ‘ne moeëje waeg.

Naeve dae waeg staon in vuul verschillende aafmaetinge, aafbeeldinge of zoeë maar oèt-de-losse-pols gekliederde borde langs de kant. ‘Asperges te koop’, ‘Fruit te koop’, ‘Koffie met vlaai’ en zelfs ‘Schnitzels als deurmatten’. We heuve noeëit lang te rieje wies ’t volgende kefeeke, de volgende herberg, chauffeurskefee of wegrestaurant. Dök met de meis originele name. En veur wae det nog te sjiek is, kan op vuul plaatse terech veur ’n frietje met wat d’r beej.

Tösse die moeëje dörpkes door zeen we links en rechs groeëtere en kleinere boere-bedriefkes. Sóms blaf unne hónd det we neet doeënderbeej mótte kómme. Nieje maar ouk alde gerestaureerde boerderieje, wao op maondaag de schoeëne was nog aan lièn wappert. Naeve oètgestrekde velde met appele- en paerebuim, naeve kasse, petatte-velde of bleuiend koèlzaod. En natuurlijk immense sperjusvelde, of van die kleinere veldjes doeënbeej hoès. Smeis aafgedek met zwart plestik, det die zanderige sperjusbedde verandert in gigantische golfplate. Op vuul plaatse staon de kuuj dich stóm aan te klotse of bewaege de paerd eure stert beej die (waereld) beroemde paerde-halders.

Ouk zeen we nogal wat bedrièvigheid naeve ózze Napoleonsbaan, variërend van sekstent wies steinfabriek. Vervalle en nieje bedriève, van autosloper wies groeëte zaodhandel. Groeëte reclameborde naeve de kant of van die zelfgemakde A-veerkes taege de buim geniet.

Plotseling doemp ’n alde windmeule op tösse die buim, inde vaerte 'ne kerktore of wuuerd naeve de waeg verweze nao verschillende kestièle, campings of plaatse wao we kinne kielpe in de Maas of in ‘n zwumbad. Te vuuel um op te neume, d’n tièd vluug aan ós veurbeej.

Wie gezag, hae is maar 35 kilomaeter lank, de bis d’r zoeë euver haer. Maar wat is d’r vuuel op te neme aan leef en leid, aan rös en bedrièvigheid, aan greuj en aan verval. De Napoleonsbaan is net wie ’t laeve, kort en beschete, maar d’r velt genóg te belaeve. De Napoleonsbaan, mièr as 200 jaor geleje in opdrach van Napoleon wie unne streep door Midde- en Noord-Limburg getrokke. 

De Napoleonsbaan en d’n Baoldersewaeg trekke hand-in-hand ‘ne dieke streep aan cultuurhistorie door ós landschap, en det meug waal ens gezag en geschreve waere.

Doeën taege de kerkmoor

’t Gebeurde in Blièrick, hièl lang geleje, mièr as 340 jaor truuk. Um presiès te zièn op 27 jannewari 1678. D’r weijt unne gemeine ièskalde vièze vliemscherpe wind door Blièrick. De twieë schepene Wullem Jaocobs en Lennert Verboeckhorst zièn door Johan Bertram van Laer, hièr van Blièrick, nao pestoèr gesteurd met un vervaelende baodschap. De vrouw van d’n hièr is gestorve en noow wilt dae det zeej as adelikke dame begrave wuuerd baove op ut koèr in ós alde Lambertuskerk. 

Met de slappe heud deep euver de oère getrokke en de grauwe jes good toe loupe ze met knikkende kneèn euver de Baovestraot nao de pastorie, en trekke met taegezin aan de bel beej pestoèr Pontanus. Pestoèr duit aope en de twieë schaemele schepene vraoge netjes um móndelinge permissie of hae astebleef de vrouw van Johan Bertram van Laer op ut koèr wilt begrave. Maar pestoèr is hièl alert en zaet op zien Bels: ‘gaet gij luyden af, van zegs-woorden komen veel leugens van’. Maar die twieë schepene laote zich neet aafschepe en pestoèr belaof oètintelik det hae ut waal op pepeer zal zette, en goeëjt de deur weer in ‘t gaat. Boète in d’n ozel wachte de twieë schepene veur Jan Doedel op antwaord. Ze verrekke van de kelt, ze gaeve 't op. Met de stert tösse de bein mótte ze truuk door d’n ozel naor d’n Hièrshaof in d’n Bokend. Blièkbaar tuuënt pestoèr aeve vuuel respek veur ein adelikke dame as veur un ‘particulier persoèn’ of un simpele boerin. Ik meug det waal. Maar det guuëf kwaod blood en zet de verhaldinge in Blièrick op scherp. In opdrach van Johan Bertram van Laer schrief sikkretaris Driek Ingenrièt unne kwaoje breef naor d’n abt van Averbode .

Effe iets euver de euverleje adelikke dame 

Det waas Alexandrina van Stockem, de zuster van de vurrige hièr van Blièrick, zeej waas maar 39 jaor gewaore en had same met Johan Bertram van Laer maar leefs 11 kinder gekrege. Van die 11 kinder woorte d’r oètintelik maar vièf volwasse, twieë zeuns en dreej döchter. De zeuns woorte allebei kapitein in ut leger van de Staten Generaal. Nog gen jaor geleje waas de broor van Alexandrina gestorve, en de Hièrlikheid Blièrick waas toen euver gegaon naor eure man, Johan Bertram van Laer, kapitein in ut Spaanse leger. Dae broor van Alexandrina dae hoot Jan Adam van Hasselholt, alias van Stockem. Dae had in 1674 de Hièrlikheid Blièrick gekoch van keuning Karel II van Spanje. Op 11 mei 1674 woorte de schepene en de pestoèr van Blièrick óntbaoje in Remund, um getuge te zien van ‘t ‘wettig’ in bezit kriège door deze Jan Adam. Dreej daag later woord hae met vuuel ‘égards’ ingehuldig in de alde Lambertuskerk, en det ging d’r poepsjiek aan toe. De schepene in de beste kleier, de schötterie met gewaer veurop en ’n aantal ingezaetene van Blièrick begove zich in optoch nao d’n Hièrshaof, en van dao oèt in plechtige stoet naor de kerk. Dao aangekómme, woort Johannes Adamus as tièdelikke hièr welkóm geheite en toegelaote op zien ièreplaats op t koèr naeve ’t Allerheiligste. Lang haet-e d’r neet van kinne geneete, want dreej jaor later in 1677 ging hae de pièp oèt.

Truuk nao pestoèr

Maar wat dóch daen Belze pestoèr waal neet det zien vrouw neet in de kerk begrave moch waere! Hae waas toch d’n hièr van Blièrick? Dus leet hae door de schepenbank op hoeëg puuët unne breef schriève naor Averbode. Hae zuuj dae Pontanus waal kriège. Maar potverdomme, hae houwde op unne aos, want abt Servatius Vaes goof pestoèr groeët gelièk. Sterker noch, hae teikende nog ens moeij oèt wie de plaatse op ut koèr van de Lambertuskerk van aldshaer ware toegeweze, kièk maar ens op ‘t plaetje. Hae zat d’r nog ens duuedelik beej det ein graàf op ut koèr allein beschikbaar waas veur pestoèrs en hière van Blièrick. En de zitplaatse op ’t koèr um d’n altaar ware bestump veur d’n hièr van Blièrick en wiejer veur de mannelikke adel, pestoèr, kaplaons en de köster. En det woord ouk nog ens bevestig door Reginaldus Cools, d’n bisschop van Remund. Johan Bertram van Laer meus zich dao naor schikke, zoeë neet dan woord um ouk-nog-ens de toegang tot ut koèr geweigerd. Maar d’n toeën waas gezatte. Ut kwaam tösse pestoèr Pontanus en d’n hièr van Blièrick neet mièr good.  

’t Zoot um viès taege

Wie in 1679  ouk nog ens d’n Hièrshaof aafbörde, zoog Johan Bertram zien ganse bezit letterlik in rouk opgaon. Met steun van zien femilie en umdet zien vièf kinder veurluipig aafzoge van eur erfdeil, kós hae de zooi weer opbouwe. In 1680 hertrouwde Johan Bertram met Anna Maria Schutmaete, maar det deurde maar veer jaor, in maart 1684 woord de scheiding oètgespraoke. Dus ut zoot um allemaol viès taege in Blièrick. Op 15 mei 1702 waas de begrafenis van Johan Bertram van Laer, 70 jaor ald. Ziene aldste zoon Otto Henricus volgde um op as halve hièr van Blièrick.

’n Ónbekind graaf

In 1948 woort beej opgravinge ’n graaf gevónde, gelaege taege de boètemoor van ’t aldste rechte koèr van de alde Lambertuskerk. ’t Waas aangelag in de ruumte tösse de alde en de nieje moor van’t koèr, en stamde oèt d’n tièd van veur d’n bouw van ’t letste mergelkoèr. Aan de noordkant waas ’t graaf iets beschadig, maar veur de res intak met aan de kopse kant ‘ne groeëte sloètstein van 85 beej 50 beej 10 centimaeter. ’t Graaf had genne vaste baom, en d’r loog ’n óngestoord kómpleet skelet in. Maar noow is de groeëte vraog: Wae leet d’r in det graaf? Meschiens waal ‘ne hièr van Blièrick, of is 't toch ‘ne pestoèr. ’t Zal toch neet Alexandrina zien, want die moch neet in de kerk waere begrave? En eigelik liek mich dit ’n schitterend compromiej. Net boète de kerk, maar waal hièl doeën beej de ièreplaats van eure mins op ’t koèr.

Dich taege de kerkmoor, net neet d'r in, maar doeënder beej det guuëf ‘t neet. Jaomer genóg zulle we ut noeëts weite, maar de gedachte det ’t Alexandrina van Stockem is, vind ik waal ein hièl moeij heppie-end van ‘n treurige ‘lovestory’.

’t Gebeurde allemaol 340 jaor geleje in Blièrick.

(oèt: de alde Lambertuskerk; te koup veur €10 beej de Bruna)

‘ne Aap met zeve piemels

In de vootspaore van kaptein Jacques Tutelèr

We zitte op ’n zomerse daag te luime in Stekene, in d’n Belzjiek. Ik blajer ein informasieblaedje door, op zeuk nao ’n interessante wandeling of 'ne mekkelikke fietstoch. Dao velt mien oug op: Fort Liefkenshoek. Potdomme, ik dóch det dét neet mièr bestónd. In d’n Tachtigjäörigen Oorlog ware Fort Liefkens, en ’t aan de andere kant van de Schelde gelaege Fort Lillo, de twieë meis zudelikke vestinge van de Staatse Fortengordel. Ze ligge ein paar kilomaeter stroumaafwaerts van Antwerpe, links en rechs taegen-euver-ein aan de Schelde. 

En noow kump ‘t, of ge ’t geluif of neet, van 1587 wies 1602 waas unne kaptein Jacques Tutelèr commandant van Fort Liefkenshoek. En of ge 't geluif of neet, Jacques en ik zien hièl wièd femilie vanein. En jao huuer, volges det blaedje is ’t fort ouk nag te bezichtige. Dao mót ik haer, en dus stappe we in d’n auto en gaon op waeg nao Kallo, want dao leet ’t fort. Efkes veur Antwerpe van de autobaan, en we rieje ein viès en griès-grauw immens havengebied in. Tösse allemaol van die gigantisch hoeëge hijskrane en raffinaderieje begin ik aan mich zelf te twièfele. Mót heej zón moeëj bewaard fort ligge? Maar 'n straotnamebördje verraojt ‘Ketenislaan’, en dao mótte we toch ech zièn. Maar d’r kump gen ind aan die gore havententakels achter die hoeëge geslaote hekwerke. Nao twieë kièr verzuchte ‘volges mich mótte we truuk’, zeen we plotseling ein broeën bördje nao rechs wièze ‘Fort Liefkenshoek’. Euver ’n klein slingerwaegske kómme we in ein greune oase terech en dao doemp ‘t op: ‘ne greune hoeëge wal in de bekinde veer-sterre-vorm die beej ein alde vesting huuert, umrink door stilstaond water. Nou, vuuel toeriste kómme heej neet, we zien de enige op de kleine parkièrplaats. 

’t Hert klop mich in de kael, vandaag traej ik nao 430 jaor in de vootspaore van miene kaptein Jacques Tutelèr. Oètstappe, fototoestel in d’n aanslaag, bóks optrekke en auto op slaot. Ik pak Marijke beej d’n erm en wie ’n aanstónds broèdspaar schreie weej plechstatig euver de holtere brök van de slotgrach in de richting van die machtige toegangspaort. Veugelkes tjielpe ós welkóm. Ik sloèt mien ouge en probeer mich te verplaatse, 430 jaor truuk in d’n tièd. Inens huuer ik Marijke zegge: ‘Shit, ’t fort is op woensdaag geslaote’, en ik waer wild wakker geschöd oèt miene opkómmende trance. ‘Potverdomme . . . nondedju, det hebbe weej weer!’. Met loeëd in de schoon loupe we truuk. Nou ja, dan drinke we maar ’n tas kóffie oèt de thermoskan, en snoève toch maar effe de sfeer op van de umgaeving. Dae sfeer dae eigelik veur mich zwaor verzouwd waas. Beej de twieëde tas kóffie probeert Marijke mien teleurstelling wat te verzachte: ‘We kinne meschien gewoèn ens aanbelle, de wets maar noeëts’. Zónder enige fedusie sloef ik weer euver de brök, dit kièr zónder aanstaonde broèd. Want Marijke löp neet met, en luuet daomei de mood nag wiejer in de schoon zakke. Ik douw op zón óngepoetsde kopere bel en ik schrik mich ’t laplazerus. ’ne Schelle keiharde toeën helt te lang en te akelig hard aan. Daonao wuuert ’t nag stiller, d’r hink ein duuëdse stilte euver die oase, zelfs de veugelkes zien geschrókke van die rotbel. Ik loup truuk nao d’n auto en halverwaege de brök huuer ik: ‘Ieëkkssss’. Ik dreij mich um en zeen die groeëte paort knièrsend traog schorend oape gaon, en d’r verschiènt unne vrintelikke mins in de äöpening. Gauw truuk spoje: ‘met excuses meneer, ik weet dat het fort vandaag gesloten is, maar misschien mag ik binnen even een foto maken, alstublieft . . . .’. Hae bekiek mich röstig van top-wies-tieën en knik zónder wat te zegge. En ik sprint truuk um ’t fototoestel te haole: ‘Marijkuuuhhh, we meuge d’r in . . . ‘. 

Zoeë bliej wie twieë kleine kiendjes traeje we plechtig binne in de verwachtingsvolle boeëk van ’t fort. Marijke nimp flot wat foto’s van mich op plekke wao ik de geis van kaptein Jacques Tutelèr dink te bespeure. Hièl gruuets zeg ik taege dae vrintelikke mins dae ós binne leet: ’een van mijn voorvaderen, Jacques Tutelèr, was hier 430 jaar geleden commandant van dit fort’. Dae man waas bezig met fiuuèlkes te paote. Hae richde zich op en keek mich aan, zien moel veel half aope en hae leet wat knöllig ’n fiuuèlke op de grónd valle. ‘Amay, das wel hieël lang geleje, zunne . . ‘, kwaam d’r nog net oèt. ‘Ièrlik waor’, vulde Marijke aan, ‘hae haet d’r ein book euver geschreve’. En det waas blièkbaar zónne indrökwekkende vreejbreef, want met ’n hièl royaal gebaar móchte we noow euveral gaon kièke. En we móchte zoeë lang bliève as we woeje. Hae zelf woeënde al 16 jaor op ’t fort, in dees vredige oase van rös midde in det gore havengebied ónder de stinkende rouk van Antwerpe. 

We keke röstig rónd, maar d’r waas gen inkel tasbare herinnering mièr oèt d’n tièd van de Tachtigjäörigen Oorlog. Alles wat d’r noow steit is gebouwd vanaaf 1797, baoven-op die gróndig en zorgvuldig aafgebraoke herinneringe aan miene eige Jacques Tutelèr. Allein de grónd waorop we loupe zièn getuge van de historische vootspaore van ózze kaptein. Van heej oèt schreef kaptein Tutelèr aan goeverneur Willoughby in Berge-op-Zoom euver de óntwikkelinge aan de grens met de Spanjole. Zoeë ouk op dae 28ste augustus 1587, de admiraal van ‘t Staatse leger bevónd zich heej op de Schelde met zien vloeët. Same met de kapteins van zien schepe had hae gisteraovend geprobeerd ‘n paar veejendige oorlogsschepe veur Antwerpe weg te kape. Maar umdet ’t helder waer beej volle maon waas, en umdet d’r inkele vissersbuuët op de Schelde ware, woorte ze te vruueg óntdek en de veejendige Spaanse oorlogsschepe gewaarschoowd. De Staatse woorte truuk gedreve door ‘t aafschete van ’t Antwerps kenón, 'welk geluid Uwe Hoogheid misschien wel heeft gehoord gisteravond’. Jaojao, en det is dus 430 jaor geleje. 

We verlaote ’t fort, maar neet zónder dae vrintelikke Belzjiek oètgebreid te bedanke. Hae waas nag steeds ónder d’n indrök en keek mich aan ‘as of ik de kaptein zelf waas’. Zeker-en-vas woej hae mien emailadres, want de stadsarchivaris van Beveren zuuj beslis met mich kóntak opneme (en det is gebeurd). Met mien allerbeste handschrif voldeej ik aan zien verzeuk.  

‘Wie veuls se dich noow’, vroog Marijke beej de derde tas kóffie boète de paort. ‘Uhh wat zaes se . . . nouw wat dachs se, wie ‘ne aap met zeve piemels. Geweldig’.

‘ne Zomerdaag aan de Wassum

Ut is erges in de vieftiger jaore. We hebbe groeëte vakansie en óntzettend mazzel met ut waer dit jaor. Ut is al daag bloodheit, det beteikent idderen daag boeëte speule van smorges vruueg tot saoves laat. Lekker naeve de deur wat koèle grave, leefs wies aan ut gróndwater. Ut bliek zelfs aangenaam keul zón anderhalve maeter ónder de grónd. Idderen daag ein nieje koel, ut Liëuweriksveldje liek waal eíne groeëte gátekiès. Zoeë aaf en toe efkes flot naor hoès veur ein bótteram op de voès of ein glaeske aanling. En dan waal van daen echte aanling, de appelesiene-velkes dansde toen nog speuls in ut glaas. De mónd aafvaege met ein zand-hand en flot weer óndergrónds. Weej woeije in daen tièd zelfs miènwerker waere, wiste weej toen baeter? De miène in Zuid-Limburg dreijde nog volop. Sterker nog, in Blièrick woeënde toen ouk nog miènwerkers. We zóge ze waal ens vertrekke in die dónkere kleijer, unne dich geknuipde ruutjese handdook nónchalant euver de schouwer.

Vanmorge waas ut weer strakblauwe hemel, de zón snierkde al vruueg op mien kaoreblónde häörkes. Maar d’r waas némus um met te speule op ut Liëuweriksveldje, en gans allein in die koel? Daor is niks aan! Speule is ein sociaal gebeure en al flot veulde ik mich wie ein raoze zuster van Steyl. Ós mam had net gisteraovend verteld det die noeëts boète meuge kómme. Die zitte eur ganse laeve achter tralies zónder bezeuk, zónder vriendjes, zónder wat-dan-ouk. En dan halde die ouk nog ens 24-oors aanbidding, altièd zit d’r ein begièn te baeje veur d’n altaar. Nou zeg, det klónk mich toch wat euverdréve vroeëm. Ut rièke roeëmse laeve bezörgde mich de razel euver de rök. Dan is gans allein in die zandkoel ouk weer neet te vergelièke met ein kloeëstercel. Maar toch vind ik ut vandaag maar naatje-pet en gaon naor binne:

‘Mam, d’r is némus boète um met mich te speule’.

‘Jao wat wils se? De minse hebbe vakansie, waorum vruueg se Johan neet?’. 

‘Bin ik al gewaes, die zien ouk neet thoès’.

‘Piet, kin se dae jóng neet metnéme visse? Smaer ik waal wat ekstra bótteramme’.

‘Maar zeker Tuut, zeg maar taege um det we naor de Wassum gaon’. Nou, det waas neet taege douvemans-uurkes. Det heufde ós mam neet nog ens te herhaole, un knipuigske waas genóg. Mien schöp verdween linea-recta met zand en al in de schop. De alde zandschoon woorte oèt getrap naeve de boètedeur. Gauw de laarze pakke. En mien smaerige zök woorte in die laerskes gepers, want beej de Wassum waas ut altièd drassig.

‘Ik bin zoeë wièd, ik bin klaor!’, reep ik.

‘Jao, dich waal, maar dien vader nog neet. En de wils toch ouk bótteremkes mei néme?’.

‘Mam, meug ut kaolezeef ouk met um staekelbaerskes te vange?’.

‘Allein as se ut neet kepot maks en weer schoeën mei truuk brings’.

Wachte deurt veur kleine jónges ieëwig langk, maar eindelik waas ut zoeë wièd. Beej mien vader veur op de stang en op waeg naor de Wassum. Beej ós de straot oèt, linksaaf naeve ut spaor en d’n euverwaeg neet euver, maar veurbeej, links ut veld in. We fietse al gauw op zón pienlik slingerwaegske, de kuulkes in de waeg doon pien aan mien kuntje. Maar mich huur se vandaag neet mièr klage. Daor achter tösse de buim en de struuek verschaole leet de Wassum, ‘t viswater van visklup De Goede Hoop. Mien vader waas penningmeister van die klup, en in ut veurjaor kwame alle vissers beej ós thoès de visvergunning aafhaole. Mien aldste zuske kós hièl moeëj schriève, en deej veur ózze pap allemaol ut schrièfwerk. De vissers woorte óntvange in de goój- of veurkamer, en ik zoót d’r dök met miene snuffer beej. Daor lièrde ik al jóngk wat visserslatièn beteikende. Ik zeen ze zoeë nog veur mich: de lange van Verheye, Pitje Sonnemans, Baer Schoenmakers, Sjaak Kersjes, d’n dieke van Wilbers van de krant, Toeën van de Ven de schilder, Handrie Fortrie, van Ommere en zoeë wiejer.

‘Ut letste stök mótte we loupe’, zag miene pap. Dat waas ouk op snippen äörtje, want we lóge al haos same in ut graas.

‘Hahahahahaha, daor hebbe we mazzel gehad’, niks leukers as same met dien vader hertelik lache as kaerels ónder elkaar. We kwame beej ut zwarte ge-pappen-dekte scheurke van de visklup. De fiets woort d’r taege gezatte, tasse en visgaerde d’r aaf gehaold en ik sjokde met mien kaolezeef achter mien vader aan. Hae had zien eigen visstekske aan de Wassum, zón 50 maeter van det kiètje aaf, un smaal zómpig paedje door, lekker met de zón op de rök. Kómpleet verschaole tösse ut reet. Ik ging un paar maeter achter um in ut graas zitte. Mien vader klapde zien vissteulke oèt, en zat de ein tas links en de ander rechs van um. Hae ging d’r zich beej zítte en schoof zien visgaerd oèt. Ein holtere sigarekisje kwaam teveurschiën, ein visvièm hièl sekuur oètgezóch en vas gezatte met un fentielslengske aan ut tuupke van de gaerd. Dan ging d’r ein eimerke aope en un paar bölkes visvoor woorte keurig ‘plónss . . ploepp . . ‘ in de Wassum gemik, presiès op de plaats waor straks d’n dobber kwaam te ligge. Hae boog zich veureuver naor ut water en wasde zien hand. Hièl veurzichtig woort ein klein bölke deig aan ut häökske gefiespernöld. Die lange gaerd opgepak, in de lóch gestaoke en ‘zjoeff . . ‘, häökske en deigbölke verdwene ónder water, d’n dobber huppelde van blièdschap effe nao. Ein klein Willum-II-sigaerke kwaam oèt ein bléke Willum-II-duueske, en ut ièrste rouksinjaal woort begeleid met ‘en noow maar haope det ze ouk wille biète’. Nouw, det deurde veur mich vuuels te lang, dao wachde ik neet op, want wiejer-op verbónd ein klein baekske de Wassum met de Everloschebaek.

‘Pap, ik gaon staekelbaerskes vange’, en makde mich met mien kaolezeef letterlik oèt de struuek.

‘Veurzichtig hè jóng, en laot aaf en toe dien gezich zeen’.

Det baekske leep dwars door ein wei in de richting van de spaorlièn Venlo-Eindhoven, en waas kompleet ónzichbaar tösse al det reet en ut ónkroèd. Maar neet veur deze jóng. Ik koos ein plekske oèt en ging met-de-bein-wièd oètein euver det baekske staon. Ik schrók mich ut apezoór wie ein niks vermoedende aend ‘kwaèk kwaèk’ opfladderde. Met ut kaolezeef plet ik ut reet en ónkroèd naor links en naor rechs, en d’r verschiènt ein moeëj helder struimpke. Noow nog efkes wachte en dan veurzichtig, maar waal zoeë deep meugelik, schöppe met det kaolezeef. En jao huuer, ut ièrste staekelbaerske leet al te spartele tösse ut greune plekkerige kroeës. En zoeë geit ut waal unne hièlen tièd door. Unne inkele sallemander, unne bloodzuueger en hièl vuuel staekelbaerskes wiejer begint ouk det weer te vervaele. Ut zunke snierk intösse op miene rök. En as ik ein staekelbaerske mein te herkinne van unne iërdere haol door det baekske, heb ik ut waal gehad. Mien beinspierkes beginne ouk te trekke en pièn te doón aan de achterkant van det met-de-bein-wiëd euver det baekske hange. Ik rich mich op en zeen wiejer-op det un boeregezin bezig is met kaore binne haole. Heej, det liek mich ouk waal leuk. Ut kaolezeef laot ik beej miene pap achter.

‘Heej achter zien ze kaore aan ut meie, pap, ik gaon effe kièke’.

‘Det is good, maar val die minse neet lastig huuer’.

‘Nae pap, wies straks’.

Ze zien met vièf man en werke ónophaldelik door. D’n boer meijt met machtige haole van zien zeis ut kaore en haolt ut aaf en toe met zónne prikker naor zich toe. Twieë aldere vrouwe grièpe zónne boes kaore van de grónd, ónderwiel ze met-ein klasjenére. Dae wuuerd met eine erm vas geklemp, en met d’n andere erm dreie ze un paar stengels um daen boes. En met eín hendige bewaeging, wie allein vrouwe det kinne doon, óntstaon van die prachtige gelièke kaoreschove. Twieë van die aldere jónges bouwe moeëie hutjes door zes van die kaoreschove taegen-ein te zette. Naeve ut land steit ein paerd veur un platte ker vervaeld ut graas langs de paad op te vraete. En ik klots mich det schitterend schouwspel aan. Zwaor ónder d’n indrök loup ik op daen boer aan.

‘Hallo’, begin ik haopvol. Maar zoeë as det beej boere huurt, zaet dae niks truuk. Beej idder klein peske veurwaerts haolt hae met unne machtige oèthaol die zeis vlak baove de grónd door ut kaore. Det velt langzaam naor eine kant um. Hae kiek mich aan, haolt unne lange slièpstein oèt zien gigantische bóksetes en haolt dae stein al aeve ritmies langs twieë kante naeve die zeis. Dan speejt hae zich in de hand, griep de zeis, dreijt zich um, en geit stepke-veur-stepke ónverstoorbaar wiejer met meie. De kaore-halme valle feilloos dezelfde kant op. De twieë aldere vrouwe zien mièr spraakzaam:

‘Hallo witte, waor bis dich d’r eine van?’, vruueg de ein.

‘Van Tietelèr van de masjieniste, mien vader zit daor te visse aan de Wassum’. Blièkbaar vinde ze det al genóg informasie. Die twieë jónges hebbe ut wat mekkeliker, ze kinne die twieë vrouwe good beejhalde. Maar allein al wie ze mich aankièke, veurspelt weinig goods. Aanspraeke haet dan ouk genne inkele zin. Dus det laote we maar zitte. Hièl gewaog benader ik zón hutje van kaoreschove, boète ut gezichsveld van die vièf hard werkende boereminse. Ut liekene waal die hutjes in Afrika, van die plaetjes die ik waal ens op schoeël gezeen heb. Zuuj ik d’r in kinne zitte? D’n boer dae meijde maar röstig door en die twieë stelle boereminse volgden um röstig doorwerkend, zónder det ze mich kóste zeen. Ik waog ut d’r op en gaon zitte tösse twieë kaoreschove. ‘Auwieje’, die rotstoppels stóke venijnig door mien bóks. Maar zónder pièn kómme we nörges, prakkezeer ik mien ièrste eige wièsheid. Dus schuuef ik naor achter, kop gebaoge met de kin op de bors. Nao un paar kièr veurzichtig achteroèt schúve zit ik d’r midden in en dörf ik weer umhoeëg te kièke. Hièle fiène stuf riezelt op mien gezich en mien haor, en de stroeë-halme prikke euveral waor ze maar prikke kinne. Maar ut ruuk d’r zoeë lekker, ik weit allein nog neet waornaor eigelik. Ein bietje naor zeutsig broeëd, ein bietje naor druueg graas, ein bietje naor havermoutsepap. Ut ruuk naor zomer . . . Jao, det is ut! Zoeë zit ik daor unne hièlen tièd gans allein gelökkig te zien in mien eige hutje, terwiel de jeuk op miene kop allein maar toenump en de prikkende halme aanhaldend bliève ierietére.

As ik un tietje later weer truuk kóm beej mien vader, vruueg dae:

‘Waor waas dich al daen tièd, hebs dich eigelik genne hónger of dors met daen hets?’, en zónder antwaord aaf te wachte guuef hae mich ut pepére täötje met bótteramme en de Exota-fles met eige-aanling. In unne vlook en unne zuch wuuerd det allemaol achterein naor binne gewerk en gekloek:

‘Pap, gaon we noow naor hoès?’.

‘Zoeë metein gaon we naor mam, loup nog maar efkes rónd de Wassum’. Met de zekerheid det ut neet mièr lang zal deure, schravel ik maar weer truuk naor det kiètje, en slaon det paedje rechsaaf in. Ein stökske wiejer de steilwand umhoeëg, heej heb ik ein moeëj oètzich. Daor achter zeen ik ut witte Sint-Jozef-kepèlke, rechsaaf euver dae steilwand haes se ein moeëj euverzich euver de ganse Wassum. Aan de euverkant van ut water zeen ik mien vader zweije, ein teiken det we naor hoès gaon. En d’n daag held op wie hae vanmorge begós. As ik saoves nao ein stevige wasbeurt nog effe op de kanapee taege mien moder aankroèp, dink ik druimerig truuk aan dae veurbéje zomerdaag. Hae begós wat vervaeld, d’r waas némus um met te speule. Eigelik veranderde det neet in de loup van d’n daag, ik mós ut allemaol ein bietje zelf oètzeuke. Ik veulde mich ein bietje gruuets op mich zelf, en haolde nog ens deep aom door de neus. En verdomp, ik rook weer die kaoreschove, wat waas det spannend.

Zón 60 jaor later herinner ik mich dezen daag nog altièd. Wie we gister naeve ein rièp kaoreveld wandelde, kós ik mich zelf neet bedwinge. Ik plökde twieë kaore-halme, en wreef die zörgvuldig tösse mien hand. Ik deej de auge toe en noom dae geur in mich op. En effe waas ik weer beej de Wassum, effe zoot ik weer in mien hutje van kaoreschove. 

Wat 'n gelökzalig geveul . . .

(oèt: Kóm heej vetkedee – te koup beej de Bruna in Blièrick of bestuur@heemkundekringblariacum.nl)

Werke beej d’n boer

As weej vruueger in de vakansie wat beej woeje verdeene, dan waas det smeis beej d’n boer in d’n Bokend. Tösse 1959 en 1964 waas det beej mich ouk zoeë. Ik had in die vièf jaor zelfs unne vaste boer, of eigelik waas ’t unne gerdeneer. Weit nag good wie det de ièrste kièr góng. Mien vriendjes werkde beej Klerke op Euverkaore, maar dae had genóg hölp en steurde mich door nao Jaokops op de Everswaeg, ’n stökske wiejer-op.

Dao stónd d’r eine gans allein op ’t veld slaaj te schoefele, en ik reep: ‘Haej meneer, heb geej meschiens werk veur mich’. Maar dae deej net of hae douf waas en schoefelde gewoèn wiejer. Dus ik schravelde mich met de fiets naeve det veld op, op ‘t ind van de riej aan, wao hae in zoot te schoefele. Wie hae d’r zoeëwat waas vroog ik weer: ‘Haej meneer, heb geej werk veur mich’. ’t Waas zón klein menke met ’n sjimmiepetje op ziene kop en ’n stumelke sigret in de moel. ‘Wie ald bis dich’, vroog hae, en det stumelke dansde tösse zien lippe. Bliej det ik antwaord kreeg zag ik: ‘Twelf jaor meneer’. ‘As ’t neet zoeë maar veur ’n paar daag is kin se morge um zeve oor beginne, veur 90 cent per oor’, kreeg ik te hure. ‘Hartstikke bedank meneer, tot morge vruueg’, en hièl bliej fietsde ik op hoès aan um ’t mam te vertelle.

De volgende morge had mam mich de bóttramme gesmaerd, en ’n Exota-fles kalden thieë klaor gezatte. In zilverpepeer gedreid um ’t keul te halde. Ik had mich de aldste klamotte aan gedaon en flot op paad nao Euverkaore. Um kwart veur zeve waas ik dao, maar d’r waas nemes te zeen. Dus klopde ik achter aan, en zien vrouw makde de deur aop. ‘Gooje morge, ze zièn al begós dao achter beej de staakboeëne’. Mien ièrste werk bleek staakboeëne opbinde. Beej elke stroeëk mós ’n tomatetouw aan d’n baoveste staoldraod hièl hoeëg waere vas geknuip. En dan um d’n ónderste staoldraod waere gedreid en vervolges met ’n sperjesmets in de grónd gestaoke. We ware met zien dreeje, miene boer en wat later bleek zien zuster. Die trokke allebei ‘ne alde Pope-klots achter zich aan, dae ze gebroekde as krökske. Want ze ware allebei te klein um beej d’n baoveste draod te kómme. Zónder vuul te moèle, en bijna wie vanzelf woorte de take verdeild. Miene boer sneej de tomatetouw op de gooje lingte. Ik knuipde ze aan d’n baoveste draod, zónder krökske. En zien zuster dreide det tuiwke um d’n ónderste draod, stook um in de grónd en brach de staakboeëne aan um det tuiwke. Ik vónd ’t metein erg leuk. En die twieë klotse van de Pope hadde niks mièr te doon.

Allein daen boer det waas ‘ne zwiègzame, dae zag allein ’t hoeëg nuudige. Maar gelökkig waas zien zuster wat spraakzamer. ‘Wie hets dich’, vroog ze. ‘Jan Tietelèr oèt de Lièuwerikstraot, mevrouw’, zag ik. ‘Laot det mevrouw maar achterwaeges, ik bin Mia, de zuster van Jo’, en ze wees dao beej in de richting van miene boer. Deej speejde net op det moment zien stumpke sigret weg, en dreide zich weer ein niej oèt zón metale duueske. ‘Ut plak zoeë ’n stök baeter met Jan d’r beej’, zag Mia. ‘Uhuh . . ‘, mómpelde miene boer.

’t Aantal klusjes wat ik moch doon, greujde in de loup van d’n tièd, maar ik vónd ’t altièd ‘t fijnste as ik met Mia kós same werke. Det waas ein leeve vrouw, die mich gaer oètvroog en óngezjeneerd euver van alles praotde. Zoeë huurde ik det meine boer dreej kinder had, twieë maedjes en ‘ne jóng. Alle dreej op de liègere schoeël, maar die móste waal altièd nao schoeël op ’t land knure. Det vóng ik bes waal zielig, want die ware nog erg speuls. Mia zelf waas neet getrouwd, en woeënde same met zien zuske Nelke in ’t veurhoès. Nelke waas nog kleiner as miene boer en werkde op de WAA in Blièrick. Nelke waas net zoeë as ózze Sjak, en det goof genóg praot veur Mia en mich. Nelke waas hièl gek op mich, en ik veulde mich hièl eige aan Mia.

Tösse de middig oot ik gans allein mien buttremkes in de scheur en de ganse femilie oot same in de keuke. Maar det waas neet zielig, want dan kós ik effe naodinke. En boere doon det zoeë. Zoeë heb ik dao hièl wat vakansiedaag verslete op Euverkaore. Petatte rape en erwte plökke wao gen ind aan kwaam. In alle vruuegte slaaj van ’t land vare met de lange kroewage, en as ’t wat naat waer waas woorte koeëlplentjes gepaot.

Miene boer had ouk ’n stök land aan de Schorwaeg tösse Breej en Zaerum. Dao heb ik met Mia daag lang wörtelkes mótte gaeje en oètdunne. Mia lierde mich wie ik brandnetels kós oèttrekke zónder det die stoke. In ‘t letste jaor det ik werkde beej miene boer moch ik zelfs mei nao de veiling um kiste slaaj en kómkómmers euver te laje. Maar ouk dan woorte d’r neet vuuel wäörd voèl gemak. Op de haerwaeg veulde ik die spanning beej um: ‘wat guuef de klok op de veiling aan’. En stook hae zich op d’n truukwaeg ’n sigaerke op, dan wis ik: ‘’t haet good gegaon, en hae is de res van d’n daag te genete’. Maar óndanks die weinig wäörd veulde ik det ’t vertrouwe wat hae in mich had greujde. En beej mich greujde ’t respek in dae stille hardwerkende mins. Hae steurde mich zelfs allein met paerd en platte wage nao de Schorwaeg um tösse de kómkómmers te aege met ’t paerd. Det biès had genne naam, dus neumde ik um maar gewoèn Max, want zoeë hoot ’t paerd van Joeëste de melkboer ouk. Ik veulde mich de keuning te rièk veur op die platte ker, met die teugels in mien hand. Reep ik ‘hup’ en haolde de teugels aan dan leep det paerd. Met ‘hot-op’ sloog hae rechs aaf, met ‘haar-op’ keurig linksaaf en met ‘truuk-oèt’ ging hae stapvoots achteroèt. En as se mich neet begreep, dan bleef hae staon en dreide hièl stóm ziene prachtige kop. Ouk det paerd en ik loge mekaar en weej gove ós veurzichtig köpkes.

Werke beej d’n boer, wae haet ’t neet gedaon vruueger. Ik had vanaaf de twelf jaor al mien ièrste vas kóntrak. Ik begós met 90 cent per oor, en wie ik stopde verdeende ik ‘ne gölde per oor. Ós mam vónd det hae mich waal ens wat extraas had kinne gaeve, maar det doon boere neet. Maar ein dink weit ik zeker. Ik heb d’r vuuel gelièrd, ik heb d’r vuuel aan gehad. Op tièd d’n bölt oèt, en ganse daag werke det brink discipline. En same werke met miene boer en met Mia makde mich gelökkig, en ik kreeg respek veur ’t boerelaeve en alles wat greujt en bleujt. En weit ge wat ’t ergste is, ik bin d’r noeijt mièr truuk gewaes.

En det had ik waal mótte doon, zegge ze wat van boere . . .