Frankena, handel in luukse paerd

‘Laup mich neet te wiët weg huuer . . . ‘ zag mien mam wie ik met ein bôtteram op de voës wegleep. Mooders veule det altiëd feilloos aan as kinder wat wiejer weg op struiptôch gaon. De jônges en maedjes oët de buurt ware neet boëte um te speule, en sôms had ik d’r auk effe genne zin in. De môs auk ens de waereld wat wiejer um dich haer verkinne. Dus leet ik ut Liëuweriksveldje deze kiër gewoën links ligge en sloôg rechs aaf de Liëuwerikstraot oët. 

Beej ôs schuuens taegeneuver op nummer zes loôg ut laager van d’n alde Kanjels. Eigelik waas ut ein gewoën hoës met veurdeur en ein groëte dônkergreune paort. Maar binne waas ein groëte muffe opslaagplaats, kompleet volgestouwd met allemaol rotzooi. Taegeswäördig zuuje ze zegge unne ‘dumpsjop’, maar toen waas ut eine groëte puinzooi. D’n alde Kanjels koch van alles op. Ganse pertieje gaasmaskers, veldflesse, alde legerkisjes (schoôn), boekshandschoôn, schruuefkes en pette, de kôs ut zoë gek neet bedinke. Kanjels waas d’r zelf auk, want zien ker stônd veur de deur. Ik rapde alle moôd beejein en makde de deur aope. ‘Halloooh . . .’, reep ik, maar neemus goôf d’r sjoege. Daen alden duffe sorteerde ônverstoorbaar unne hiële groëte stapel muf ruukende kleijer oët en makde daor ein paar staepelkes van. Hae keek nog neet op of um. ‘Ziet ge aan ut opruume meneer?’, probeerde ik wiejer, maar nog steeds genne sjoege. Nou ja, dan neet, dôch ik en leep weer naor boëte. ‘Hôjje . . . . stômme boer!’, reep ik um nog nao en leet um in zien eige muffe zooi gaar smore.

Dan maar weer ein stökske verder, rechs loôg de groëte haof met greunte en petatte van de femilie van Heukelom en links de fietsestalling van de Buuezefabriek. Ik leep doôr tot waor de Liëwerikstraot euverging in dae hiële groëte en ruueme viëfsprông. Slegter Giele links en vrouw Ammerlaan rechs ware in daen tiëd de paortwachters naor ôs Liëuwerikstraot. De Broekstraot leep as enige gans rechdoor van ut dörp wies aan ut spaor beej de Witte van Verberk. Eigelik ware d’r op de viëfsprông dreej aafsplitsinge van die Broekstraot.  Van ôs oët ein sträötje links naeve de noëdwoëningen naor de brök, en beej vrouw Ammerlaan scherp rechs de Smeliënstraot richting Drieka. En dan netuurlik ôs Liëwerikstraot. Maar wiejer weg môg ik neet van mam, dus ging ik zitte met gekruutste beinkes op de liëge vinsterbank van ut sigarewinkelke van vrouw Ammerlaan. In de vaerte hoorse die scherpe metaalgeluuje van de buuezefabriek, en aaf en toe wat harde knalle as d’r weer eine stapel buueze op de grônd veel. Nou ja, auk al gen oëtdaging veur unne kleine dreumes op straot-safari. Dan maar wat hange op de vinsterbank en de viëfsprông in de gate halde. Vuuel was d’r trouwes neet te zeen, Bliërick waas toen nog ein röstig slaopdörp. Ein paar fietsers kôste zônder hand oëtstaeke of op te lette gewoën euverstaeke, unne man spoojde zich te voot um d’n trein te haole, ein jôngk meuderke leep richting dörp met de kinderwaage en vrouw Jansse kwaam beej de slegter naor  boëte. Alle vaders ware noow op ut werk, de mooders ware drök in ut hoëshalde en unne einzame hangjôngere hông vervaeld taege un vinsterbank.

Heej . . . , noow geit d’r wat gebeure, Frankena krieg klante, altiëd interessant. Frankena waas unne handelaer in luukse paerd. Ut waas unne harde mins, met zien pet op de kop, klômpe aan de puuet en leegbroëne werkjas aan, uigde hae as unne vrintelikke mins. Maar as dae zien moel aopetrok, schrôkse dich stiëf rot. Frankena sprook noeijt maar schriëwde, idderein ings inboezemend as eine norse en rauwe mins. Ik had kômpassie met zien veer zeuns, die môste altiëd nao de schoël tösse de paerd werke, en det waas noëijt goôd genôg. Ze hadde auk nog ein klein döchterke. Zien vrouw waas ein klein tiër en leef vruiwke. Auk met eur veulde ik kômpassie, maar det waas waarschiënlijk hielemaol neet nuuedig. Met zônne stoere mins aan dien ziëj môs ze dich toch waal erg veilig veule.

Twieje manne stappe oët unne dieke zwarte Ford, en Frankena löp d’r al naortoe. Ze gaeve mekaar ein hand en staon wat te klasjeneere. Effe later verdwiëne ze alledreej in de paerdestal. Un paar tergend lange minute later kômme ze met ein geweldig moëij glimmend dônkerbroën paerd naor boëte. De twiëje manne laupe d’r as luipse hundjes umhaer. Frankena hauwt ut erme biës met zien vlaake hand keihard op de kônt. ‘Klatsj . . ‘. Ik schrôk van ut geluüd, det duit potdomme piën en ik roôp ‘dierenbeul . . .’. Maar neemus reageert op mien steunbetuiging veur det paerd. Frankena mak ut paerd vas met zien leidsel aan un metale aug aan de moôr. Hae löp weer de stal in en kump naor boëte met ein twiëjde paerd. En zônder det die twiëje manne det kinne zeen, haolt hae ein buske paeper oët ziene jassentès. Potverdomme, dae smaerlap, det heb ik dökker gezeen. En jaowaal huuer, hae höf de stert van det paerd op en struijt paeper in ut gaat van det erme biës. Frankena paradeert vervolges op en neer met ut paerd langs die manne. Ut erme paerd zwiep zenuwechtig met ziene stert en dreijt hiël euverdreeve met zien kônt. Natuurlik verrek det paerd van de jeuk aan zien gaat, en ut haet auk nog ens gen vingers um zich te kratse. Um miër geluüd te kinne make, bring ik mien hendjes wie eine toeter naor de mônd, vleeg op van de vinsterbank en roop: ‘Hae haet paeper in zien kônt gestruijd . . . !’. Maar de dreej manne reagere neet, allein ut paerd knik bevestigend in mien richting en schöd met zien prachtige mane. Ein van die twiëje manne sleit Frankena hiël hard op de binnekant van zien hand, maar dae sleit truuk. Maar dae man luuet ut d’r neet beej zitte en sleit nog harder truuk. Det geit zoë waal tiën kiër op en neer. Dan schödde de twiëje manne allebei met de köp, stappe weer resoluut in dae groëte zwarte Ford en rieje weg. Vlookend en tierend bringk Frankena de twiëje paerd truuk in de stal. De show is euver, ik roop nog maar ens ‘dierebeul’ en sprint truuk naor hoës um ut aan mien mam te vertelle.

Sôms môs ein van de zeuns op de fiets met die paerd door de straot paraderen. In de eine hand ut leidsel van ut paerd, de andere hand aan ut stuur. En dan net op ut moment det ze Frankena passeerde, dan klapde dae met de zweep, waordoôr ut paerd effe aanzat. Ut gebeurde auk waal ens det ut paerd dan op de klater sloôg. Ik zuu det auk gedaon hebbe, as ik paerd beej Frankena waas gewaes. Zien zeuns môste d’r dan achteraan met de fiets, zoewe flot wie meugelik det paerd inhaole, fiets veur de grônd goëije en det paerd ônverschrokke met gespreide erm de waeg versperre. En verdomp, ut paerd heel dan in en ze kôste ut beej ut leidsel griëpe. Gossie, wat vônd ik det dapper, ik had groët respek veur die jônges van Frankena. Maar det ware al van jôngs aaf harde werkers, en woorte auk nog ens regelmatig door eure pap oëtgescholde. Ik heb waal ens gedruimp det zeej ze auk met de zweep d’r van langs krege, maar det zal toch waal neet. Erges waas Frankena auk eine goôje mins. As ut ’s winters gesniëjd had, dan spande hae ein paerd veur de sniëjeschuuever, en woort de ganse waeg naor de Lambertuskerk schoën gevaeg. En auk ut ganse kerkplein woort ontdaon van ôs maagdelikke winterse speulgoôd. Jao, toen hadde we nog witte winters.

Saoves aan taofel vertelde ik ut verhaol van dae paeper aan miene pap. Dae môs d’r hertelik um lache en vertelde mich det ziene opa auk paerd had gehad. Ze neumde dae Levrinze Kuëb en waas un bekinde verschiëning in Bliërick. Hae waas voerman en koch in de have stôf en hoëshaldelikke spulle, die hae dan weer met paerd en ker verkoch op de dörpe. Det paerd hat unne hiële moeije haam met glinsterende en rinkelende kopere belkes. As Levrinze Kuëb saoves thoëskwaam kôs zien vrouw metein huure of hae goôje zake gedaon had. As de belkes hiël hard rinkelde, dan had hae hiël slech verkoch. Want opa hông dan zwaor gefrustreerd die moeije haam met vuul tamtam aan de moôr. Klônke de belkes zachjes, dan had opa goôje zake gedaon. Want dan vierde opa det erges aan de rand van Bliërick met ein paar dröpkes (borreltjes). Zien paerd wachde dao neet op, leet opa achter in de kroeg en leep hiël zutjes en gans allein naor hoës. ‘En sloôg opa det paerd dan noeijt . . ‘, woel ik niejsgierig weite. ‘Nae huuer, miene opa sloôg allein de vleege van zich aaf . . .’.

Effe later loôg ik in bed, hendjes gekruuts onder miene kop op ut kösse. Ik dôch nao euver Frankena en euver miene euver-groëtvader Levrinze Kuëb. As ik later groët bin zal ik noeijts paeper in de kônt van ein paerd struije. En as ik dan wat dichter in de buurt van die prachtige biëste dörf te kômme, dan zal ik ze aaie en neet op de kônt klatse . . . . 

Duuvelse kwakzalverie in Bliërick

As ik aan Jomanda truuk dink, môt ik altiëd ein bietje glimlache. Ut numpde zich ‘paranormaal genezeres’ en auk waal ens ‘genezend medium’.  Euver ut imago waas naogedach. Lange loshangende haor, langk leechblauw kleid en de erm ten hemel gespreid. Zellef alle aandach veur zich opeisend, d’r zellef veural baeter van waere. Dan dink ik waal ens, det kôs mien tante Leen, tante Truus en Maan van Welles Pier auk. Allein ware die neet zoë opvallend, die trokke gen aandach, en as die in ein langk blauw kleid hadde gelaupe, had idderein ze oëtgelache. Want bin noow iërlik, idderein haet waal veurbeelde van ‘gebedsgenezing’,  aafbaeje, magnetiseurs of wichelroedeluipers. Flauwe köl allemaol, verlakkerie. Neemus geluifde d’r in, maar as de noëd aan de man of vrouw kwaam, ginge we d’r toch stiekem haer. Veural stiekem, want meneer pastoër vônd ut werk van d’n duuvel, en de medische waereld neumde ut kwakzalverie.

Mien iërste ervaring met die duuvelse kwakzalverie weit ik nog hiël goôd. Ik waas thoës op de kaolekis geklômme um euver de moôr te kinne kiëke. Wie ik weer d’r aaf woel, veel d’n dreksbak um en veel ik op mien kneen. Metein schriëwe wie ein jôngk verke ‘Maaaammm . . . ‘. Mam pakde mich op de slup en streek met eur hand euver mien kneen. En verdomp, de piën waas zoë weg. Eigelik kôste alle leeve moôders det, effe euver d’n bol striëke en de piën waas vergaete.

Ik zal un jaor of ach ziën gewaes, wie ik un dieke wrat hat, presies midde op de baovekant van mien rechterhand. En det dingk woel maar neet weg gaon. Wrieve met petatteschale of met de schaal van ein willeboën, ut baatte allemaol neet. En dan maar bliëve peutere, iërs d’r aan zoebele tot ze zach woôrd, en dan die lankwerpige wörtelkes d’r oët zeumere wies tot ut ging blooje. Ôs mam waas det zat en steurde mich naor unne alde mins op de Sint-Josephstraot. Ik goôf dae unne cent en dae praevelde wat van ‘ôzze leeven hiër’ en ‘wees gegroet . . ‘. Ut leek waal of ik die rot-wrat vergaete waas, want toen ôs mam ein paar waeke later vroôg ‘laot mich dien wrat ens zeen’, waas ze d’r inens neet miër.

Tante Leen van ome Sjeng oët Tegele die kôs de belroës aafbaeje. Nou, en die leek al gaar neet op Jomanda, iërder nog op Eucalypta. Die kôs zoë viës rochele, zoë det d’r merkbaar wat los schoot in eure kael, wat ze dan auk nog ens doorslikde. Mien maag dreijde zich dan altiëd um. En toch kôs die minse van de belroës aafhelpe. Die kwaame met ein schoën washendje en un stök Lux-zeip beej eur. Ze deej die zeip in det washendje en praevelde wat, aaf en toe ônderbraoke door det vies gerochel. Dan môste die minse det washendje ônder de matras van ut bed legge. En verdomp, dan waas de belroës binne un waek weg. En tante Leen heufde daor niks veur te hebbe, wie hebberig detse auk waas. En as de minse toch wat woele gaeve, môs det geld bestaejd waere aan ein goôd doel. Anders zuu ze eur gave kwiët rake.

Ôzze Sjak det waas un mongooltje, dus vuul slummigheid kôste we dao neet van verwachte. Maar toch dôch dae altiëd van alles oët, as hae neet pleite waas erges in de straot. Hae had unne aanstaeker gevônde, zônne alderwets zilver blinkende. Aan eine kant zote de watte, die naat woorte gehalde met wasbenzien. Boavenaan stook ein naat luntje eigewiës umhoëg. Aan de andere kant douwde ein vaer un ketssteinke umhoëg taege ein kartelwielke. As ze dan met diene doëm det kartelwielke euver det ketsteinke bewoogs, dan kwaam dao smeis ein vunkske vanaaf. En as ut vunkske sterk genôg waas en det luntje naat genôg, dan had ze ein vlemke. Wao ôzze pap dan weer zien Caballero met kôs aanstaeke. Maar op eine zekeren daag had ôzze Sjak daen aanstaeker gevônde, allein deej dae ut neet. Maar dae vlaegel wis det in de kelder de wasbenzien stônd. Ge veult ut al aankômme. Dae schöd dae wasbenzien riëkelik euver daen aanstaeker en zien hand. Wie ut um effe later wie ein wônder lökde auk nog ein vunkske te make, hoorte we ‘Whooeeemmm . . .’ en bijna geliëk schriëwe. Zien hand stônd kompleet in lichterlaaje, en zoë as weej kinder det in zôn situaties altiëd doôn, leep auk hae naor ôs mam en zag ‘k . . k . . k . . kiëk ens heej mam’. Resoluut greep ôs mam unne handdoôk en deej dae um ziene brandende fakkel. ‘Maar jông, maar jông toch . . . , wat hebse toch gedaon . . .’. Wie d’n handdoôk d’r aaf ging, schrôkke weej ôs wezeloos, de velle hônge d’r naeve. Maar mooders dinke altiëd in oplossinge, gans anders as vaders det doôn. As de sodemieter woord de hand weer hiël veurzichtig in unne schoëne aafdruueghanddoôk gedreijd en ginge we naor tante Truus in ut Tuindorp. Ein geweldig mins, en neet allein umdet ik dao iddere zôndaagmôrge un döbbeltje van kreeg. Tante Truus deej d’n handdoôk d’r aaf en deej hiël röstig wat ze môs doôn. Ze praevelde wat en pakde effe later ôzze Sjak zien hand. Ut waas doëdstil in de kamer en ik zoot d’r met miene snuffer baove op. ‘Ut duit gen p . . p . . pien miër’, zag Sjak naor un kwarteerke. ‘De waas d’r op tiëd beej Tuut’, zag tante Truus hiël tevreeje. ‘De zals zeen det ut auk hiël fijn zal heile’, zag tante Truus. Ze besloote saame det dokter Vos ut toch maar môs verbinde en met zien dreeje leepe we weer naor hoës.

Ut is intösse alweer diek viëf en dertig jaor geleeje. Miene jôngste zoon had ‘astmatische bronchitis’, en elk jaor loôg hae waal unne kiër in ut Ziekehoës. Hae kôs dokter Ruijs bijna aeve goôd as zien vader. Maar de kans zôn kind auk neet altiëd vasbinde. Want as hae zich goôd veulde, gedroôg hae zich wie se det van kinder meugs verwachte. De zoogs ut waal altiëd aankômme, ut begôs met moeilijk aom haole. Groëte auge en zien köpke truuk getrokke tösse de schuiwerkes. En altiëd gejaag en ônröstig. ’s Aoves moeilijk in slaop kômme, net zoelang met ziene kop schödde wies hae in slaop veel. As d’r ein kind naeve um in de klas zoot met unne nieje wollen trui, waas ut de volgende daag kassa. Unne kiër naor de kinderboerderie, de volgende daag kassa. ’s Winters zônder jas naor boëte, de volgende daag kassa. Maar veurdet we naor dokter Ruijs ginge, waas d’r gelökkig iërs nog altiëd Maan van Welles Pier. Hae woënde op de Paalwaeg in Holt-Bliërick. Unne hiële gewoëne mins, doëvemelker en fanatieke visser. As we via de gangk linksaaf in de goôje kamer kwaame, zoot hae in ziene leegbroëne werkjas achter de taofel. Sigaar in de mônd, tas kalde kôffie veur zich, hand gespreid op ein hard Perzies taofellake. ‘Kôm dich maar ens heej jông’, zag hae taege miene zoon. Dae waas dan hiël bewaeglik en drök en keek met groëte auge dae rare alde mins aan. Maar Maan greep um en trôk um op de slup, heel um stevig vas en ging gewoën door met sterke verhaole vertelle van zien doëve of zien ôngeluiflikke visvangste. Intösse woôrd miene zoon hiël röstig en ôntspanne, bijna un wônder um te zeen. Geluive deej ik ut zoewe wie zoewe al neet. En effe later leepe we saame naor boëte, en ’s nachs sleep hae hiël röstig. Zoë woôrd ôs minnige gangk naor dokter Ruijs bespaard en kwaam hae d’r weer effe euverhèr.

Ut volgende verhaol geluif ge neet, maar ik vertel ut toch. Hae loog weer ens in ut Ziekehoës met ziene astmatische bronchitis. Hae had al ein paar daag hiële hoëge koorts, ze krege ut neet ônder controle. ’s Aoves naor ut bezeuk wis ik ut zeker, ik gaon naor Maan van Welles Pier. ‘Hebse ein foto beej dich’, vroog Maan wie ik binnekwaam. Ik goôf um die foto, hae lag ze met ut gezich naor baove op taofel. En weer die verhaole die ik al dökker gehuuerd had van die knoeperds van visse. Daobeej wreef en froemelde hae wat euver die foto en trok aan zien sigaar as of zien laeve d’r van aaf hông. Net wie ik woel vraoge van ‘kump d’r nog wat van’, dreijde hae de foto um en sloôg d’r hiël hard met zien hand op. ‘De koorts is weg, de kuur sleit aan en de hoofs neet naor ut Ziekehoës te belle . . .’. Ik stopde de gewuuenlikke viëf gölde in ut sigarekisje en ging naor hoës. In groëte ônzekerheid veel ik in slaop. De volgende daag in ut Ziekehoës metein vraoge aan de zuster wie ut ging. ‘We hebbe gister aovend getemperatuurd, hae zoôg d’r nog erg verhit oët, maar had genne koorts miër. We gluifde ut neet en hebben um, um zeker te ziën, nog unne kiër getemperatuurd. En noow geit ut wie ein wônder ein stök baeter met um’.

Duuvelse kwakzalverie, ik geluif d’r gen zak van. Maar mien mooder, dae man op de Sint-Josephwaeg, tante Leen, tante Truus en Maan van Welles Pier? Ze kôste miër as weej met zien alle same wille, kinne of zellefs dörve geluive! Gewoëne minse make ut verschil, euveral en altiëd . . .   

De Bliërickse vlag

Gisteraovend stelde eemus de vraog: ‘Waorum steit ut vleegend hert van Hubertus op de Bliërickse vlag en neet ôzze iërste Lambertus?’. Neemus wis ut antwaord, dus ben ik maar ens op zeuk gegaon en dit heb ik gevônde:

Sint Lambertus (638-705) waas bisschop van Mestreech van 670-705, wies aan zienen doëd. Ziene fiësdaag is 17 september en zien attribuut is ein lans, hae is de patroënheilige van de textielarbeiders. Vanaaf 1621 is ut schepenzegel van de hiërlikheid Bliërick bekind. Ut luuet Sint Lambertus zeên, naor rechs gaond. In ziene rechterhand held hae ein waopen met daorop ein gevleugeld springend hert. De oorsprong van ut hert is neet bekind, maar wuuerd waarschienlik verklaord as ut symbool van ziene liërling en opvolger Sint Hubertus, dae auk in de kerk van Bliërick woôrd veriërd.

Sint Hubertus (655-727) waas de letste bisschop van Mestreech en de iërste van Luuek, ziene fiësdaag is 3 november. Op Goôje Vriedaag van ut jaor 683 ging hae op jach, ôndanks det ut gen gepaste activiteit waas op daen daag. Hubertus zoôg inens ein groët hert, en joôg d’r achter aan met zien hund. Toen hae um bijna te pakke had, dreijde ut hert zich um en keek um rech aan. Toen hae woel scheete, verscheen d’r ein lichtend kruuts tösse de häöres. Ein stum zag toen taege um : ‘Gangk naor Lambertus van Mestreech’. Hae woôrd de liërling van Lambertus, ziene opvolger en steit noow bekind as patroënheilige van de jach.

En zoë steit ut waope van de alde schepenzegel op de Bliërickse vlag!

Ein standbeeld veur Blarus

Hiël lang geleeje woënde op ein paar hônderd maeter van de Maas unne groep aafstammelinge van de Kelte. Ze hadde un druueg plekske gevônde op veilige aafstand veur de onberaekenbare waterhuuegtes in ut nate raegenseizoen van de Maas. De dörps-aldste hoôt Blarus, eine wiëze, alde mins met griës haor, unne verre aafstammeling van de leiders van de Kelte, die nog langer geleeje eur minse met op sleiptouw noôme vanoët Centraal-Europa. Blarus is trouwes 'griëze' in ut Keltisch. Blarus waas de gruuetse eigenaer van ein landgoôd met herberg, gelaege tösse de hoëge en de liëge waeg naeve de Maas. ’s Zomers trokke de minse met eure handel en wandel euver de landwaeg vlak langs de Maas, ’s winters meuste ze wat vaerder landinwaerts euver de hoëger gelaege deile.

De Romeine kômme

Zôn 2075 jaor geleeje kwaam d’r ein groëte verandering. De Romeine breijde eur Riëk oët naor Gallië en trokke naeve de Riën umhoëg wies aan de Noordzee. Alles wat daorônder loôg woôrd bezatte en ingenaome. De Alde, Krômme, Leidsche en de gewoëne Riën vormde de nieje noordgrens (Limes) van ut nieje Groëte Romeinse Riëk. Graofweg de liën Leiden-Arnhem en dan de Riën naor ônder. De Romeine pakde ut geliëk goôd aan, de alde Keltische handelswaeg woorte verbaeterd of opniej aangelag. Alle veur de Romeine militair belangriëke poste woorte met elkaar verbônde, en ônder strenge regie van ut leger ônderhalde. De nieje Via’s (of heirbane) ware neet geplaveid, zoë as me waal ens dôch, maar ware van die keurige grindwaeg. Waor de ôndergrônd wat slapjes waas, woort dae aangevuld met klei en aan de ziekante verstevig met päöl taege ut wegzakke. Auk al in daen tiëd voore alle waeg naor Roëme, en eine daovan leep euver Bliërick.

Ut dörpke van Blarus woort zônne belangriëke post langs de twiëjede verdedigingslinie. Ut loôg twiëje daagmarse van de Riën aaf langs de Maas, erges tösse Nijmegen en Mestreech. Ein kleine militaire eenheid zörgde veur de controle en de veiligheid. De Romeine verneumde det plaetske zellefs naor Blarus. De ‘Blarus'haof’ woôrd vreej vertaald naor ut Romeins en hoôt veurtaan ‘Blariacum’. De hoëge waeg hoôt veurtaan Via Alto en de waeg langs de Maas de Via Basso. De herberg van Blarus woôrd vanaaf daen tiëd regelmatig aangedaon door Romeinse soldaote en reizigers, de klandiezie noom behuuerlik toe. Auk woôrd Blariacum ein vaste wisselplaats veur de paerd van de Keizerlijke posdeens. Bliërick waas gebaore, en d’r broôk ein hiële lange periode aan van ‘bezatte’ vrede, de Pax Romana (50 v.Chr – 200 n.Chr.). Op ein Romeinse reiskaart oët de derde / veerde ieuw (Tabula Peutingeriana) steit ôs Bliërick as Blariaco veur ut iërs aangegaeve.

Daomei waas ôzze Blarus dae van de andere kant van de Maas, Valuas, zôn dieke 150 jaor veur. In 95 nao Chr. vluchde Valuas as verslage veldhiër van de Bructeren (Germaanse stam) de Riën euver, en volgde 'met de stert tösse de bein' de heirbaan euver Sablones richting Bliërick. Op d’n hoôk van ut Hoeksträötje en de Joëdestraot bouwde hae zien iërste versterking veur wat d’r nog euver waas van zien ônderdane. En ’s aoves keek hae euver de Maas en zoôg det de schouw van Blarus vredig raukde. Ze hebbe mich waal nog verteld det de zoon van Valuas verleef waas gewaore op ein hiel moeij Bliëricks maedje met lange blônde vlechte, Brunnilde hoôt ut. Maar allebei de elders ware d’r faliekant op taege. Want unne Germaan en un Keltische same op ein kösse, daor struimp de Majjum tösse. Vuuel later hebbe ze op dees wiësheid plagiaat gepleeg.

Caesar

Wat d’r allemaol gebeurde van 58-50 jaar veur ôs jaortelling weite we van Gaius Julius Caesar (100-44 voor Chr.). Jaowaal, de groëte Caesar waas unne Romeinse politicus, generaal, schriëver en ein van de machtigste minse van ziene tiëd. Hae haet ut allemaol zellef opgeschreeve in zien Bello Gallico. Nog neet zoë lang geleeje hebbe archeologen beej Kessel (Noord-Brabant) de plek gevônde waor Caesar in 55 veur Christus twiëje Germaanse stamme in de pan hakde, de Tencteri en de Usipetes. Ein jaor later (54 na Chr.) woôrd ut 14de legioen van Caesar (ca.5000 man) aafgeslag door de Eburonen ônder leiding van Ambiorix. As ein van de meugelikke plaatse wao det gebeurd kin ziën, is ut Jaomerdaal in Venlo. Caesar zuuj in Leuth gelaege hebbe in ein legerplaats en van daoroët op waeg zien gewaes um beej Zwalme de Maas euver te staeke. Weej halde ut veurluipig nog op ein dônkerbroën vermoeden. Feit is waal det de groëte Julius Caesar oëijt dich in de buurt van ôs Bliërick is gewaes.

Spaore in ut zand

D’r ware dus twiëje Romeinse heirbane ter huuegte van Bliërick. Laote we beginne beej kastiël de Berckt in Baolder en we gaon richting Bliërick euver de Legioenwaeg, dae euvergeit in de Romeinewaeg. De aafsplitsing loôg efkes veurbeej de watermeule van Holt-Bliërick. De hoëge waeg leep logischerwiës schuuen links umhoëg. En volgde unne bijna rechte liën euver de Ruijsstraot en ut Nieborgs. Tösse ut Saorbrook en ut Sint-Annakepelke door, en sloot un stök vaerder weer aan beej de liëge waeg. Dae leep langs de Meulebös, euver de Pontanusstraot en Antoniuslaan richting de ‘iëuwig zund’ gesloopte alde Staay. Heej waas ein meugelikke verbinding euver de Maas. D’r wuûrd gespekuleerd euver ein brök, un ‘voorde’ of ein ‘vleegende’ brök. In ieder geval is d’r ein stök Romeinse waeg truuk gevônde veur de kazerne richting Maas. Helaas is d’r noeijt iets gevônde van ein brök, dus meugelik was ut maar ein doorwaadbare plaats (voorde) of ein vaer (vleegende verbinding tösse twiëje steigers met ein vaerpônt). Van de Staay oët leep de liëge waeg wiejer richting Groët-Raay, naeve de Wienkelder aaf, ein ald Germaans kerkhaof.

Bijschrift toevoegen

Maar neet allein de twiëje heirbane getuuge van Romeins Blariacum. Maar auk de Romeinse villa rustica met beejgebouwe, ut schild van Medusa, brônze onderdeile van ein paerdejuk in Holt-Bliërick. Un Romeinse begraafplaats op Kraijelheide in d’n Bookend van tösse de 150 – 400 beejzettinge! Verschillende Romeinse munte beej de Staay en andere plekke. Ut wuûrd tiëd det eemus det allemaol ens keurig naevenein zet, opschrief en verantwaord interpreteert. Zeuke op ut ‘world-wide-web’  levert allein maar losse flôdders op of opmerkinge ‘môtte we nog oëtzeuke’. Ein moeij vervôlg op ‘Venlo-Vennelo-Sablones’, iedewiedewietske ‘van Blariaco naor Bliërick’, mekkelik te doôn met ut fietske.

Blarus en Meinhilde

Maar veur Blarus en zien vrouw Meinhilde zuuj det wôrs ziën. Blarus ploeterde same met ziene aldste zoôn Mante op ut land, ze ginge visse op ut Saorbrook of struipe op de Bliërickse hei. Vrouwe Meinhilde zörgde same met dôchter Brunnilde veur de herberg en ut wissele van de paerd. As de poswage langs kwaam, môste ze vraoge of d’r nog belangriëk niejs waas. Eure jôngste zoôn Bernlef hat as cavalerist veur 25 jaor geteikent in ut hölpleger van Caesar, en loôg langs de Riën in legerkamp Xanten de Germane taege te halde.  Nao die 25 jaor woôrd Bernlef automatisch Romeins burger en kreeg hae as pensioen un stök land toegeweze. Hae woel net zônne moeije villa bouwe as dae gepensioneerde Romein op d’n Hoverhofwaeg in Holt-Bliërick. Jao minse, Blarus hat ut goôd veur elkaar, hae dankde Wodan op zien bloëte kneen. En druimde van unne röstige alden daag, dae veur um paradieselik mog euvergaon in ut Walhalla.

En as geej nog ens naodink euver hiël vruueger, dink dan ens aan Blarus, dae ziene naam veur altiëd verbônd aan ôs Bliërick. Ik pleit beej ôch veur ein beeld van Blarus op ut Antoniusplein in plaats van dae halven hiep. 

Heej naeve ein veurbeeld oët Assen.

En ze laefde nog lang en gelökkig.

As ik dink aan ut Saorbrook

Ut Saorbrook waas eine vruuegere Maaserm, efkes baove Bliërick, en ten noord-oëste van d’n Bookend. Waor noow ut kruutspunt leet van de Groët-Bollerwaeg met de Eindhovensewaeg. Schuuns taegeneuver de Wassem, dae euveriges ein behuuerlik stök kleiner waas. De hiëre van Bliërick ware lang de eigenaers van ut Saorbrook. Ut sloot moeij aan beej eur park van ut kestiël Boerlo. Det môt in daen tiëd ein geweldig gezich ziën gewaes, met kleine eilandjes en ein paar sjieke brökskes. D’r woord op gevis, en allein de hiëre van Bliërick hadde ut visrech. Ut is van alds haer ein biezôndere plek gebleve veur Bliërick, ôs opa’s en oma’s hebbe d’r schaatse geliërd, mien vader haet d’r gevis, d’n Hôrsterwaeg haet d’r gevoetbald, atletiekvereiniging Festina haet d’r getraend en SVB speult d’r nog altiëd. Wie de spaorliën Eindhoven-Venlo in 1865 woord aangelag, sneej dae ut Saorbrook pontificaal in twiëje stökke. Nao d’n twiëjede waereldoorlog woord ut Saorbrook gebroek as stortplaats veur ut puin van d’n oorlog. Allein de naam is nog gebleve, ut natuurgebied is noow verdwene ônder asfalt en sportvelden. Waor aldere Bliërickse minse eur herinneringe aan hebbe, dus ik auk!

Ut is alweer ein paar jaor geleeje, ôs kleindochter voetbalde beej de F-jes van SVB. En as oma en opa geisse dan kiëke, wie op dae zaoterdaag. Ut waas moeij waer, en de opkômmende zôn baove de Maas tösse Baolder en Bliërick waas vuuel belaovend. We rieje sportpark ut Soarbrook op, zette de fietse op slaot en ôs schoëndochter haet ôs al gezeên. ‘Hallo, heej staon we, goeijemôrge saame, ze ziën net begôs’. Ze speule unne echte derbie taege de Venlose Boys, dae euveriges noeijt unne echte derbie zal waere. Binne de minuut is ut al 1 – 0, zôn boëtelands menke dribbelt alles en idderein veurbeej, passeert de keeper en löp alweer truuk met d’n bal ônder de ermkes. Die hebbe d’r zin in. D’r ziën d’r eigelik maar twiëje op ut ganse veld die kinne voetballe, en die speule allebei neet beej Bliërick. De res löp wat verward rônd veur spek-en-boëne. De stand löp al flot oët de klauwe met 2 – 0, 3 – 0 . . .

Plotseling realiseer ik mich det mien eige sportkarrière heej auk is begônne. Ik zag taege Marijke: ‘zuusse daor die riej struuek, daor leep 55 jaor geleeje de baek die ik euver bin gesprônge van SVB naor ut atletiekveld van Festina’. Marijke keek mich effe aan, en daornao weer naor ôs kleindôchter, maar ik miëmerde intösse truuk in d’n tiëd. Op ut Liëuweriksveldje woord in de vieftiger jaore smeis gevoetbald. Ik kôs hard renne, had unne goôje veurzet en ik kôs hard knalle. Miene pap zoôg in mich waal eine gôjje rechsboëte en vônd det ik mich maar beej SVB môs aanmelde. Maar ik vônd d’r gen zak aan, op det Liëuweriksveldje waas nog waal leuk, maar op zôn groët graasveld? De snelle jônges staon in de veurhoede en die traogere lômperikke in de verdeidiging. En dae in allebei neet oëtblônk môs maar in de gaol. Ik stônd dus rechsboëte, de Spieker zoôg waal talent in mich. Maar ze schöbde mich altiëd de bein ônder de kônt oët, as ik dreigde door te braeke. Nou ja, neum det maar voetballe.

Aan de andere kant van de beek traende Festina, die môchte zoëmaar hard renne zônder die verrotte aanslaag op dien bein. Dus op unne goôje kiër spring ik die baek euver, niejsgierig naor ein sport die ik nog neet kôs. Unne aldere mins stap op mich aaf, met ein bliej lachend gezich ônder ein zwart Sjimmie-petje met zôn rech opstaond puntje in ut midde.  ‘Hallo jungske, kums se ens kieke’. Ik huuerde det hae normaal Nederlands sproôk, maar hae deej meuijte mich in ut plat aan te spraeke. Hae noôm mich met naor d’n hoëgspringbak en ik kreeg un waal hiël biezônder persuuenlikke introduksie. De man droôg unne vuuls te lange gabbardiene raegenjas, dae auk nog ens wiëd oôtleep naor ônder. Hae lag mich met breije gebare oët det d’r twiëje technieke ware, de ‘schotse sprông’ en de ‘rolsprông’. En potdomme, hae deej ze allebei auk nog veur. Met de schotse sprông goeijde hae met de achterkant van de jas de lat d’r aaf, met de rolsprông deej hae ut zellefde met die twiëje punte aan de veurkant. Ut môt ein ôngeluiflik komisch gezich ziën gewaes, maar ik vônd det machtig interessant. Ein ervaring die ik mien laeve langk deerbaar zal bliëve koestere, wie zônne belangriëke mins zich d’n tiëd noôm um zôn klein verlaege menke in te wieje in die technieke van ut hoëgspringe. Kompleet hoteldebotel vertelde ik thoës wat ik had metgemak, en iddere zin besloot met ‘meug ik beej Festina pap?’. Waal môs ein paar kiër umschreeve waere wie dae man d’r oëtgezeen had. ‘Det môt de euverste van de Ven ziën gewaes, de kommandant van de kazerne’, zag miene pap resoluut en ein bietje plechtig.

Ik besloot nog ein twiëjde poging beej Marijke: ‘zuusse daor die riej struuek, daor leep 55 jaor geleeje de baek die ik euver bin gesprônge van SVB naor ut atletiekveld van Festina’. ‘Det hebse al gezag . . . !’, klônk ut antwaord. ‘Ik gaon effe kiëke . . .’, zei ik, want ik môs gewoën effe op zeuk naor spaore oët ut verleeje. Maar achter die struuek ware die twiëje hoëgspanningsmaste de enige herkinbare getuuege. Achterop ein van die twiëje haet altiëd FESTINA gestaon met groëte witte letters. As ik met de trein truuk kwaam oët Eindhoven goôf det altiëd ein ‘bijna-thoës’ geveul. En verdomp, door die zwarte verflaog haer kôs ik de letters nog veule. Effe un foto make. Heej môt ôngeviër ut clublokaal hebbe gestaon, daor achter loôg de Demka en wiejerop naeve de spaorliën aan de andere kant van de Groët-Bollerwaeg de ringk um te kogelslingere.

Ik meus metein aan Frits Faosse dinke! As weej met de fiets naor ut Saorbrook gingen, stônd Frits ôs al op te wachte. Hae had al ein rôndbaenke oëtgelag met tomate-touw en tenthiëringe, ut inlaupe kôs metein beginne. En dan ôs clublokaal, nou ja clublokaal . . . Ut waas ein liëg-beej-de-grônds aafgeschreeve ald kiepehok met un roëd pannedaak. Dreej rieje van die griëze betônstein vormde ein meurke zoëdet ut gehiël wat hoëger oëtzoog. Maar de kôs waal nog presies zeen waor de kiepe vruueger in-en-oët ware gelaupe. We hadde gen struimend water, nae, we môste met ein handpômp ut dônkerbroëne water van ut alde Saorbrook promovere tot waswater. We hadde genne stroum, maar ein paar echte alderwetse aolie-lampe zörgde veur enige verlichting as det nuuedig waas. In ut midde van ut enige vertrek stônd un alde potkachel taege unne gemetselde schouw. Hae zal neet dök gebrand hebbe, maar Frits zörgde d’r waal veur det zien jônges zich kôste werme as ut boëte goôr en kald waas. Op de grônd loôge gewoëne stoeptegels van 30-beej-30, in ut midde ein paar taofels en naeve de moôr alde ‘zellef-metgebrachte’ steul. Wie zoewe romantiek? As we ’s winters in ut duuster truuk renden oët de Wielder naor ut clublokaal, wees ut fletse leech van twiëje aolielampe de juuste lauprichting euver die ongeliëke en zijknate graasmat. Binne waas ut lekker werm en rook ut naor holtveur, vermingk met denne-appels. Nao aaflaup dich in de buurt van Frits bliëve wies ut Niejborgs, dan môg idder ziene eige waeg gaon.

Begin jaore 60, Festina kriëg un echte atletiekbaan op d’n Haeringerberg in Venlo, wiejer weg kôs neet! Vuuel Bliëricke jônges en maedjes häökde aaf. Hiëlemaol naor Venlo, en dan auk nog ens wiët weg baove op de Hei! Det waas eigelik ein brök te wiët, wie kôs de gemeinte det bedinke? Jao jao, huur ik ôch dinke. Maar ja, allemaol verleejen tiëd.

Langzaam laup ik weer truuk naor d’n derbie SVB – Venlose Boys. Ik vraog maar neet naor de stand, daorveur ziën de verschille te groët. En wat zich veur ôs aafspeult haet weinig te make met kinder stimulere tot sporte. Kinne ze baeter ein stök same gaon renne, of nog baeter, lekker kogelslingere. Wat bin ik bliej det ik toen euver die baek bin gesprônge.

‘Wie waas ut’, vruueg Marijke. Nao enig dinke mômpel ik iets van ‘pure nostalgie . . ‘. Want ik dink alweer aan die biezôndere minse die det allemaol meugelik makde, die verschrikkelijk vuuel veur mien sport gedaon hebbe. De euverste Frans van de Ven, dae groëte bestuurder Wim Verhoeckx en dae geweldige Frits Faosse.

En ut is allemaol begôs op ut Saorbrook, eine doeije Maaserm, spring laevend aan herinneringe, vruueger ônder en noow baove de grônd.