dinsdag 23 oktober 2018

Fort Sint Michiel mót ziene keutel weer intrekke

Fort Sint Michiel, verdedigingswerk veur de stad Venlo van 1641-1867. En toen? Wat móste ze d’r mei 150 jaor truuk? Ze wiste ut neet, dus maar óntmantele en zand d’r euver. Wat ware d’r de aafgeloupe jaore moeëje planne, of ware ut gewoèn maar hièle deure lóchballunkes? En noow, wat doon we met die gater? Net wie 150 jaor geleje, gewoèn zand d’r euver en aan 't zich, collectief geheuge en aandach ónttrekke? En aan d'n andere kant van de Majjem net doon as of d'r niks gebeurd is . . . 

Fort Sint Michiel
D’r is de letste jaore vuùl gebeurd róndum en op Fort Sint Michiel, det weer teveurschièn kump aan d’n Blièrickse kant van de Maas. De kóntoere waere weer zichbaar! D’r is verschrikkelik vuùl geschreve, gepraot, gestecheld, gedeuns gewaes, gegrave, gevónde, óntdek, gelaoge, gefantaseerd, verneeld, genäöld, gebroek en misbroek. Wie lang is ’t alweer geleje det zeve óntwerpe op 't kazerneterrein woorte geëxposeerd, waoroèt we zoeë demokraties kóste keze. Weej zien d’r nao toe gewaes, ós veurkeur ging oèt nao ’t einvoudig reconstruere. D’r zien verschillende partieje gekómme en aeve vuùl hebbe d’r zich weer truuk getrokke. Fort Sint Michiel droog inens de naam Fort van Venlo, waorum eigenlijk? De enige cónstante factor waas Red ons Fort, en sinds de redding waas gewaarborg is d’r noow de stichting Ons Fort. Alle ièr van wat d’r tot-nag-toe good is gegaon, geit haos hielemaol naor Ons Fort. Op zien Blièricks: chapeau!  

Ik fiets waal ens euver ’t terrein, ik laes waal ens wat en huur waal ens wat. Wat geit d’r noow gebeure? Idderein haet intösse waal tièd genóg gehad um zien eige meining te vorme van ‘wat-d’r-met-det-Fort-mót-gebeure’, en ’t is de gemeinte alweer gelök um idderein in opperste verwarring te bringe. Vanaaf noow zal idder niej initiatief op mièr taegestanders as op veurstanders kinne raekene. Ik dörf bijna neet te zegge det ’t aan ’t beleid leet. Want beleid is volges mich ‘t aangaeve van 'n geaccepteerde richting en verschaffe van reële middele waormei de gestelde doele bereik waere binne ’n geplende periode. Met mien fietse, laeze en luustere veul ik mich umrink door ‘ne ónbeleide zwerm wespe. Allein Ons Fort bruist van activiteite op ’t terrein van Fort Sint Michiel. Geweldig.

Óntstaon en gevolge
Allein maar umdet ’t aan d’n Blièrickse kant leet waog ik mich nag maar ens in deze zwerm staekerige wespe. Laote we beginne beej ’t begin, ik wil neet zeike, maar effe de feite op ’n rièke zette vanaaf 1343. Neet umdet ’t Venloos gróndgebied is, maar umdet veur 1343 de Blièrickse minse heej gewoèn de ingrediënte veur eure wortelestamp verbouwde. Wies toet Venlo ein gewilde stad woort nao 1343. Wies zich oèt alle windstreke handelaere zich binne de stadsmore vestigde, en me al flot merkde det de stad aan de kant van de Maas waal erg kwetsbaar waas. En gluif maar neet det die nieje stadse Venlose minse ouk maar enige empathie heie met eur umgaeving. De Blièrickse boere meuste oprotte, en d’r kwaam in de vièftiènde ieuw un holtere schans, en vanaaf 1641 un heus steine bolwerk, Fort Sint Michiel. In unne straol van mièr as 500 maeter um det nieje fort mochte de Blièrickse gen huùs mièr bouwe, en die d’r al loge woorte met de grónd gelièk gemak. De alde Lambertuskerk had nag net mazzel. Noow weit ik waal, det is hièl lank geleje, det is dónkergrièze historie, maar waal ech gebeurd. En ‘t geit waal euver ’t óntstaon van ‘t Fort. In 1812 woort ’t letste stökske grónd tösse Fort Sint Michiel en de Maas euvergenaome door de stad Venlo. In 1831 woort Fort Leopold aangelag. Vanaaf 1867 woorte de more van stad en ouk van Fort Sint Michiel geslech. De stad Venlo waas in die veurliggende ieuwe mièr as 20 kièr belegerd, ’t dörp Blièrick waas mièr as 20 kièr platgebörd, kaal geslage en wies de letsten dröppel oètgeknepe. ’t Lièk wat negatief, maar ’t is waal allemaol ech gebeurd. Nemus in Blièrick zal dao nag wakker van ligge, wat gewaes is, is gewaes. Maar ouk dit ware de gevolge van Fort Sint Michiel. En vanaaf 1867 ging d’r gewoèn zand euver en aan 't zich, collectief geheuge en aandach ónttrokke.

Kanse en meugelikhede
Maar wie ik huurde van die kabelbaan euver de Maas tösse ’t Fort van Venlo en de stad Venlo, en de gemeinte vónd det de minse neet zoor meuste doon euver die luchfietserie? Toen had ik ’t effe neet mièr. Maar hoe heie ze dán mótte reagere op die gigantische bedrage en die ónmeugelikke bezeukers-aantalle. Mien vrouw zaet, gank d’r euver praote, dan bis se ’t kwièt. Dus had ik ’n gesprek aangevraog op Fort Sint Michiel met de wethalder. Idderein zag taege mich: ‘Doot det noow neet, de maks dich belachelik, want ze trekke zich d’r toch niks van aan’. Maar ja, ik dóch dan doon ze det maar. Maar dan bin ik ’t tenminste kwièt, en dan heb ik mien bes gedaon. Ik had hièl gestruktureerd veer kanse en meugelikhede veurbereid. 

(1) Waorum neet net wie ieuwelank ’n vlegende brök tösse Fort Sint Michiel en de plaats wao vruueger de Maaspaort loog. Gewoèn ‘n fiets en voot-vaer, in alle rös aangedreve door de struiming van de Maas. Kos nag gen 10% van wat ze veur die kabelbaan dinke oèt te gaeve. 

(2) Graaf gans róndum Fort Sint Michiel de grach in volle breidte en deepte oèt, laot d'r water inloupe, wao door ’t Fort Sint Michiel weer ’n geïsoleerd (en good te beveilige / te bewake) fort wuùrt. Allein toegankelik euver 'n holtere brök door de alde paort. Det guùf rös binne Fort Sint Michiel en ’n geweldig aanzeen vanaaf d’n boètekant. 

(3) Herstel ouk Fort Leopold en gaef met die twieë oorsprónkelikke walle weer die gewinste oètstraoling. As twieë erm die zich oètstrekke, als wille ze Venlo um-erme en bescherme. En herbouw dao binne ’n bescheide niej vaerhuuske en neum det de alde Staay. Met 'n klein terrasje met oètzich op de stad.

(4) Wat d’r wiejer op ’t middeterrein gebeurt is dan neet mièr zoeë wiechtig. Maar de kombinasie van bewoèning, museum en park is natuurlik ideaal, en heuf neet al te vuul te koste. Maar gank waal met ’n bietje mièr respek en eerbied met de bestumming van dae grónd um. Besef hièl good det heej doèzende jónge minse zien gesneuveld. Allein al in 1702 woort de grónd in ’n paar daag tièd doordrenk met ’t blood van mièr as doèzend soldaote en eur paerd. Aafgeslag in man-taege-man gevechte, en ’t gekerm en de doeëdsschrieëwe ware wies in Venlo te hure. Want ouk det waas de (ón)zin van ’t Fort Sint Michiel.

Natuurlik is dit maar ’n meining van mich, zoeë maar van éíne mins. Maar ik heb d'r mich waal veur verdeep in de historie, en ouk ik heb mich geërgerd aan det óngestruktureerde gestuntel. Ik hoof gen gelièk te kriège, ge hoof d’r mich ouk neet op aan te valle. Ik los d'r niks met op, maar zet allein wat mièr feite op 'n rieke. Ge meug 't zwartgallig vinde, maar ik gebroèk det waal um met moeëje alternatieve veur Venlo én Blièrick te kómme. Hèhè, ik bin ‘t weer (effe) kwièt, deze kièr aan 't pepeer. En kómme ze d’r nag neet oèt? Dan maar gewoèn wie 150 jaor geleje, gewoèn zand d’r euver en aan 't zich, collectief geheuge en aandach ónttrekke. gewoèn wie ze det op zien Venloos zegge:

'Diene keutel weer intrekke'. 






zaterdag 6 oktober 2018

Gardaren lo forn banau de Varanha

We zitte alweer ‘ne maond in ’t meis authentieke en pittoreske stökske van Frankrièk, ‘t dörpke Varaignes, in de Périgord Vert.
Twieë hièle leve Blièrickse minse zien heej veur 18 jaor truuk ’n vakantieparadiès begós, ’t het l’Etang des Mirandes. Jos van Beek (oèt de Lieuwerikstraot) en zien vrouw Nicky Thuijls (dochter van Jan Thuijls de kapper), zien in die jaore hièlemaol geïntegreerd en geaccepteerd in dit kleine dörpke. In dit plaetske wao ze volges mich nag noeëts van de begrippe allochtoon en autochtoon hebbe gehuuërd.
Ik lig met mien bein lankoèt op de bank, ik heb net miene roes oètgeslaope, vanmiddig in de aopeluch in de merrethal van ’n geweldig repas genaote. Óntzettend lekker en baere gezellig gegaete en gedrónke met de Association pour la Sauvegarde du Four Banal de Varaignes. Iérs twieë glazer Ricard met te vuuël Ricard en te weinig water, dan sperjes met ham en salade veuraaf, gegrilde rôti met buuënkes, dan Franse kiès en als toetje ’n zelfgebakke fruittaertje. En det alles aangevuld met stokbroeëd en roeëje wièn. Veural vuùls te vuuël roeëje wièn. En de hoofs neet vuuël te zegge, want mien Frans is neet zoeë denderend.
Ik doot mien ouge met taegezin aop en lig te bedinke: ‘Wat ein veurrech ’n paar waeke gas te meuge zièn van dees geweldige club’. Zón zeve jaor geleje hebbe 20 kaerels, van alle range en stande, ’n perfecte dwarsdoorsneej van dit kleine dörp zich gevónde. Zeej ginge de alde brón, meule en bakhoès, de Four Banal, redde van de óndergank. Ze meuge 20 jaor lank beschikke euver ‘ne geweldige brok historie van Varaignes. Net boète ’t dörp, in de Fontaine de Saint Jean (brón van Johannes) bórrelt al sinds minseheugenis heilzaam brónwater op. Dao aan vas leet de zestiènde ieuwse graanmeule en ’t bakhoès. Wies 1789 móste de minse van ’t dörp heej ’t graan laote male en ’t broeëd laote bakke. Uiteraard mós dao veur gedok waere aan d’n hièr van ’t kastièl, zoeë waas det toen. De Franse revolutie makde dao ’n ind aan. 
En in 2012 loog ze dao te verrotte, ’n kómplete ruïne, allein de more van ‘ne halve maeter diek stónde d’r nag, want die valle in Frankrièk noeëts um. De doève hoèsde ónder ’t vervalle daak, en de ragondins (de beverratte) hadde de ónderverdeping in beslaag genaome. Maar noow, zeve jaor later, greuijt d’r hièl traog maar zièr vasberade wat moeëjs aan de rand van Varaignes, kièk maar ens op de foto’s. Neet allein de Four Banal, maar de ganse umgaeving wuùrd door de Association keurig beejgehalde. En ze betale alles oèt eige tes, of oèt naeve-activiteite.
Vanmorge um nege oor melde Zjos en ziene kómpaan Jean (ikke dus) ós beej de res van de club. Nemus wet noeëts wao hae aan mót beginne, nemus speult d’r heej d’n baas, idderein löp z’n bietje wie ’n kiep zónder kop op-en-neer. Neume ze dit noow de Franse slaag? Maar nao ’n keteerke zaet Zjos: ‘Haol beej mich in de kelder maar d’n blauwe hamer en ‘ne beitel’. Blièkbaar wiste ze nag van vurrig jaor det ik groeët en lómp sterk bin, dus ik moch ’n moor weer óntdoon van ’n keiharde lillikke stuuklaog. En ik ging weer wie ‘ne gek aan de geng, in gevech met hamer en beitel taege die keiharde stuuklaog. Ik zoog d’r al flot oèt wie ’n verke maar die moor woord alsmaar moeëjer. Geweldig wie ze bietje-beej-bietje weer truuk kwaam in eur alde glorie! Baove ’n deur woord langzaam ‘ne dieke natuursteine latei zichbaar. Monsieur le Président van de club kwaam persuùnlik kièke en wis mich te verdoetse det dae stein oèt de vieftiènde ieuw waas en oèt ’t kastièl kwaam. Nou, en det motiveert nag mièr. En wie ik miene roes zoeë net had oètgeslaope bin ik d’r hièl gruuëts foto’s van gaon make, um ze óch te laote zeen.
Beej ’t make van die foto’s zat ik mich effe op ‘ne alde stein en druimde wat veur mich oèt: ‘Waorum kin det in Blièrick neet?’. Op d’n hook van de Helling en de Antoniuslaan, ónder de parkièrplaats van de Antoniuskerk, leet ein nag vuùl alder en nag vuùl belangrièker monument. De fundamente van de ièrste alde Lambertuskerk ligge heej veur-d’n-aeve-vuùl al 75 jaor muf te waere. ’t Aldste gebouw van Blièrick oèt d’n twelfde ieuw! Zuje d’r in Blièrick 20 man te vinde zien die iddere zaoterdigmorge 20 jaor lank heej ginge poejakke um die fundamente weer truuk te bringe in ‘t daagleech? Zuuj de Gemeinte aan die 20 man zoeë maar 20 jaor de vreje hand gaeve um ’t echte oorspronkelikke hert van Blièrick weer baove de grónd te laote kloppe? Ik leep ’n bietje bedreuf truuk nao l’Etang des Mirandes. Nae, ik weit ’t zeker, maar ouk neet presiès waorum, maar helaas geit det neet in Blièrick. Det kin allein heej in Varaignes. De volgende waek gaon ik d’r weer duchtig aan de geng. Wat bin ik gruuëts en bliej det ik, al is ’t maar veur ’n paar waekskes, deil meug oètmake van de allerbeste Heemkundekrink van de ganse waereld. 
Gardaren lo forn banau de Varanha: veur ’t behald van de Four Banal van Varaignes.