Dreej bundels gold

Het vuur in het fornuis op boerderij Groot Baolder bij het gelijknamige kasteeltje in Blerick was uit die mooie lentemorgen. Boer Lenders en zijn vrouw waren vroeger opgestaan dan gewoonlijk want het waren zorgelijke tijden. 

De soldaten van Napoleon waren in aantocht en zouden spoedig Blerick bereiken. Boer Lenders had reeds voorbereidingen getroffen voor een evacuatie. Alleen de spullen die in het dagelijks leven niet gemist konden worden waren nog in de diverse vertrekken aanwezig. De rest was reeds ingepakt en zo veel mogelijk op karren geladen. De vlucht naar Horst kon elk moment beginnen. Potdomme, dat nu ook nog het vuur uit moest zijn. Moeder knoopte de plak om haar hoofd en begaf zich op weg naar de ruim een kilometer verderop gelegen boerderij Baasdonk om in een klomp wat gloeiende kooltjes te gaan halen. Nauwelijks op de terugweg, vuur in de klomp, klomp onder de schort en daarmee voortdurend schuddend om te voorkomen dat de klomp ging smeulen, zag de boerin ginds in de buurt van haar eigen woonstee een stoet paarden en wagens wegtrekken. Zouden de Fransen (?), dacht ze en begon harder te lopen. Het antwoord op haar vraag kwam even snel als onverwacht. Plotseling was ze omringd door een troep Franse soldaten te paard die haar onverstaanbare vragen stelden. In haar beste gebarentaal probeerde ze hen duidelijk te maken dat ze thuishoorde op gindse boerderij en dat ze haast had omdat ze mee wilde met haar man en kinderen, haar meiden en knechten, haar have en goed. De Franse cavaliers echter hadden andere plannen met haar en weken niet van haar zijde toen ze terugliep naar de boerderij. Ze kwam in een volslagen leeg huis. Boer Lenders had geen half werk verricht. Er was voor de Fransen niets te halen, behalve? De grote sopketel in de achterkeuken was geheel ingemetseld, maar de soldaten braken hem uit en besloten hem als kookpot mee te nemen naar hun kwartier in de bossen. Ook boerin Lenders moest mee. Ze wisten haar al gauw duidelijk te maken dat ze voor hen zou moeten koken. De koperen sopketel werd daartoe in het bos op stenen en keien gezet en bij boeren in de omtrek, die hun bezit niet zo snel in veiligheid hadden weten te brengen, haalden de Fransozen hun leeftocht uit de kelders en voorraadschuren. 

Zes weken lang heeft boerin Lenders voor de Fransen gekookt op een open plek in het bos, die sinds die tijd het ‘Fransesbosje’ wordt genoemd. Toen, even plotseling als ze waren gekomen moesten ze vertrekken op last van het hoofdkwartier dat in het nabijgelegen kasteeltje was gevestigd. De officieren die zich daarin hadden genesteld vertrokken echter nog niet. En boerin Lenders? Toen alle soldaten waren verdwenen pakte zij haar klomp, deed er enkele gloeiende kooltjes in van het kampvuur en daarmee schuddend onder haar schort kwam ze een klein uur later na zes weken eindelijk thuis met het vuur! Op de hoogte gebracht door een boodschap van zijn vrouw zette boer Lenders vanuit Horst met have en goed weer koers naar Blerick. Nauwelijks was de goeie man thuis of de officieren die nog in het kasteeltje waren ingekwartierd moesten hals over kop de wijk nemen. Ze waren nog wel zo galant om de boer en zijn vrouw een hand ten afscheid te geven, maar daarna sprongen ze dan ook snel op hun paarden en verdwenen in galop richting Baarlo. Ze waren nog niet uit het oog toen boer Lenders besloot te gaan kijken hoe ze het kasteeltje hadden achtergelaten. Tot zijn grote verbazing vond hij daar in de grote kamer op de massief eiken tafel drie lederen geldbuidels boordevol goudstukken. Soldij voor de soldaten!, flitste het door Lenders' hoofd. Hij rende naar buiten, greep in de stal zijn beste paard en zette in volle ren de achtervolging in. Waar hij precies de Franse officieren achterhaalde is niet bekend en het doet er niet toe. Maar feit is dat hij ze heeft ingehaald en hen het gouden kapitaaltje heeft terug gegeven. 

Toen ze in het dorp dit verhaal hoorden versleten ze hem voor gek. Wie was er nou zo stom de vijand achterna te rennen met geld dat hij had achtergelaten? Bijna iedereen liet weten de buit mooi in eigen zak te hebben gestoken. Maar zo was Lenders niet getrouwd. In de daaropvolgende jaren ging het de boer van Groot Baolder voor de wind. Hij boerde zelfs zo goed dat de dorpelingen gingen fluisteren ‘Lenders heeft dat geld helemaal niet terug gegeven, maar toch in eigen zak gestoken', ging het praatje. Als die dorpsroddel hem ter ore kwam ontkende boer Lenders steevast bij hoog en laag. ‘Ik ben eerlijk geweest’, placht hij te zeggen. ‘Dat het mij nu zo goed gaat, dat is het loon van de gerechtigheid’. 

En daarmee was de kous af. 

Uit: Dorpsverhalen; Ware gebeurtenissen uit de tijd tussen 1840 en 1940; Dagblad voor Noord-Limburg, maandag 10 maart 1980, pag.9 (Tekst: Lei Coopmans naar een verhaal van Tiel Gerards)

Oètgeslaote

De aafgeloupe waek heb ik dök mótte dinke aan det 18 jäörig Saoedisch maedje. Zelfs ziene naam wilt neet mièr oèt miene kop: Rahaf Mohammed al-Qunun. Geej zult toch zón dochter hebbe, det zich verzet taege de Islam, taege ut gelouf van de elders. Det neet 0èt-gehuwelik wilt waere, zoeë as det huùrt in de femielie.

Zoeë lekker waers taege de wil van zien elders, gewoèn opkómme veur zichzelf. Det maedje det mós worstele en aan zich zelf ging twièfele: ‘Zal ik maar un ind make aan mien laeve, of zeuk ik miene eige waeg?’. Wat bin ik bliej det ’t gekaoze haet veur ut laeve en wat waas ik bliej det ‘t asiel haet gekrege in Canada. En toch luùt ’t mich neet los, toch mót ik d’r aan bliève dinke wie verscheurd det maedje mót zien. Zien elders hebbe um ‘schriftelik’ verstoeëte, oètgeslaote boète zien femielie. Nao Saoedie-Arabië kin ut noeëts mièr truuk, want op aafvallige steit de doeëdstraf. Dus ouk oètgeslaote van zien moderland. Ik gun det maedje alle gelök van de waereld.

Lets zote we met un paar man beejein te klasjenere, en ik begós euver Rahaf. ‘Wao mak se dich toch drök euver?’, zag d’n eine. ‘Det kin beej ós gelökkig noeëts gebeure!’, zag d’n andere. Un duùdelikke vraog, un duùdelikke oètspraok. Maar det zat mich alweer aan ut naodinke, en det is gans wat anders as mich drök make. Maar det weej noeëts andere minse oètsloète . . . 

Ik zat mich achter de computer en schreef ut wäördje ‘oètsloèting’ ens op. Wie dök heb ik gezeen det minse woorte oètgeslaote? En gewoèn umdet ze ’n ander gelouf hadde, homo of lesbisch ware, ’n ander kleurke hadde, hièl gewoèn oèt Tegele kwame of wat alder ware. Hebbe we ós waal ens good besef wat det beteikent veur daen andere. Oètschelde, peste, achternao loupe, knièpe, oètsloète . . . of d’r un ind aan make. Ik gaef un paar (ónschöldige) veurbeelde. 

Hièl lang geleje, ik had unne nieje vrind en ik gaon um thoès aanrope um met te speule. Ik loup beej die minse achterum en roop ziene naam. Ièrs huùrde ik niks, maar effe later kwaam hae mich haole: ‘Kóm maar effe binne, ik mót nag aaf-aete’. Dus ik zat mich in de keuke naeve ut fernuùs. Zien moder kwaam de keuke in, zón staatse vrouw met unne té strakke scholk um. Miene nieje vrind zien vader zoot in ut kerkbestuur en zien moder waas actief in de katholieke vrouwenbónd. Dao geit dae kammezäöl veur mich staon en kiek mich indringend deep in de uigskes: 
‘Zoeë zoeë, zeg mich ens, wao bis dich d’r eine van?’.
‘Ik bin Jan Tietelaer oèt de Lieuwerikstraot nummer 13, mevrouw’, zeg ik netjes.
‘Zoeë zoeë, dan bis dich van dae óngeluivige mins dae noeëts nao de kerk geit’, zag ze. Dao beej schödde ze met de kop en priemde met eure wièsvinger rech tösse mien uigskes. En as of det neet genóg waas, keek ze d’r nag ens hièl kwaod beej. Ik woord hièl klein naeve det groeëte fernuùs en veulde mich inens hièl erg boète geslaote. Ut leet mich de res van d’n daag neet mièr los, en saoves aan de taofel meus ut d’r oèt:
‘Maham, vanmiddig deej un vrouw hièl nut taege mich umdet ózze pap neet nao de kerk geit’. 
Oei, det sloog in as ein bóm, ut woort hièl stil aan taofel. Ózze pap lag ziene soeplaepel op taofel en ik zoog det ’t um wat deej. Ziene kop leep roeëd aan, en ós mam bespaarde um ein oètbarsting:
‘Maar jóng toch, dien vader is d’n allerbeste en allerleefste mins van de ganse waereld, dae haet ut neet nuuëdig um nao de kerk te gaon. En die vrouw wet blièkbaar ut verschil neet tösse good-en-kwaod, anders had ze det noeëts gezag’. Ózze pap slörpde en genoot alweer van zien suupke. Maar ik zoog um naodinke. Wie hae d’n telder laeg hei, lag hae zien hand op miene kop en zag hièl euvertuùgend:
‘Tosse mich noeëts minse oètsluuts! En zeker neet veur dinger die ze zelf neet gedaon hebbe of niks aan kinne doon . . .’.
‘Det begrièp ik neet good, pap’.
‘Nou, hièl gewoèn, iddere mins is in ièrste aanleg gelièk. Ze kinne d’r niks aan doen as ze roeëje haor hebbe, eur vader beej de NSB waar, det ze lispele of nag in bed pisse. Pas as se dich in de waeg ligge, dan zaes se dao wat van.  En as se dich wat aandoon, dan houw se ze rech tösse de ouge’. Idderein aan taofel leet geschrókke zien ouge neerslaon op ziene eige telder en waas stil, ózze altièd grapjes-makende pap waas inens hièl meines. Ós mam had intösse de petatte op taofel gezatte:
‘Wie vuùl petatte wil se Piet . . ‘.

Un tiedje later gebeurde ut mich detzelfde nag ens, alweer door un moder van unne andere vrind van mich:
‘Bis dich d’r eine van dae mins dae lever nao de Wassum as nao de kerk geit?’.
‘Jao mevrouw, maar ózze pap dae meug det want det is d’n allerbeste mins van de ganse waereld. En as geej ut verschil wós tösse good-en-kwaod, dan had ge det geweite!’. Nou, die keek mich met aope moèl aan wie un kis wortele en ik veulde mich hièl gruuëts.

Ouk alweer wat jaore geleje, ik had un book geschreve euver mien femielie. Maar ze móste det waal beej mich thoès ophaole, dan wis ik metein wae det waas. En as ik dan nag vraoge hei euver daen tak van de femielie, kós ik det metein regele. Want in de archieve vónd ik allein gegaeves van veur 1900. D’r wuùrt aangebeld en ik doon aope. Steit unne aardige mins veur de deur, ik staek mien hand oèt en zeg: ‘Jan Tietelaer, kóm binne’. De man lach en zaet: ‘ouk Tietelaer’. Marijke beejt un tas kóffie aan, maar hae wilt neet. Want hae kin neet lang bliève en steit wat zenewechtig dreiend midde in de kamer. Ik gaef um det book en vraog: ‘Van welke Tietelaer bis tich as ik vraoge meug?’. De man vertelt det wat twièfelend wae zien vader en moder ware. Ik kièk op en zeg: ‘Ik dóch det die twieë kinder heie, eine zoon en un dochter?’. En de man löp alweer in de richting van de deur en zaet: ‘Ik mót gaon, miene vrind zit in d’n auto’. Toen pas veel beej mich ’t kwartje, dus ik zeg: ‘Potnondedjuu, gank um haole, d’r heuf beej ós nemus veur de deur in d’n auto te bliève wachte’. Wat bleek, de gooje mins veel op manne, en det woord neet geaksepteerd. Zien femielie had um boète geslaote, en gewoèn taege mich verzwege. 

Wie hae weg waas heb ik effe un träönke mótte laote, wie zoeë neet oètsloète. Zeg taege mich noeëts det weej gen andere minse oètsloète. Ik heb ’t te dök ervare, te dök mótte zeen en noeëts geaksepteerd. Ik maak d’r mich neet drök euver, ut luùt mich neet los. 

Rahaf Mohammed al-Qunun, ik dink aan dich en haop det ‘t dich good geit.