Unne vergaete niejaorsbreef

Det waas mich vruùger wat: ut opzegge van un niejaors-gedichje. Op schoeël hadde we det netjes mótte euverschriève. We hadde d’r wat einvoudige teikeningskes beej gemak, d’n breef netjes opgevouwe en met nao hoès genaome. Ik weit nag det ik um ónder mien kösse had gelag, want ut vurrig jaor waas ik um gans vergaete. 

Det waas nag wat, ós mam vroog niejaorsdaag smorges aan taofel:

‘Höb geej genne niejaorsbreef?’. Mien zuske smetde verschrik nao baove en kwaam truuk met un verfroemeld pepeerke. Ut ging d’r ens good veur staon, streek ziene petticoat glad, vouwde det pepeerke aope en begós:

‘As klein maedje höb ik unne groeëte wins

al un tiedje veur óch klaor

leeve mama, leeve papa

ik wins óch un hièl fijn niejaor!’

En intösse zoot ik mich te verbiète ‘Wao höb ik potdomme det rot breefke gelaote?’. Maar wie langer ik naodóch, wie mièr ik in paniek rakde. Ik schravelde op en neer op miene stool as-of det holp met naodinke: ‘Ik wis ut ech neet mièr’. Pap en mam klapde veur mien zuske en det straolde geniepig van oèr wies oèr. Ózze pap pakde zien portemenee en schoof un döbbeltje nao mien zuske. En ik waas totaal de klöts kwièt, ik kós mich zelfs d’n ièrste zin neet ens mièr herinnere.

‘En noow dich’, zag ózze pap.

‘Ik weit neet mièr wao hae gebleve is . . ‘, zag ik beteuterd en mien ónderlip veel zoeë wat op mien kinke. Ik veulde zónder te bäöke dieke traone euver mien wange rolle.

‘Nou det is mich ouk wat’, zag ózze pap, ‘dan zal ik ut zelf maar weer mótte doon’. Hae stónd op, keek gruuëts um zich haer en zag met gedrage stum:

‘Zalig niejaor

De kat schiet haor

D’n hónd schiet wors

Zalig niejaor de braodwors’. 

Idderein meus d’r hertelik met lache behalve ikke, ut jaor waas veur mich hièl treurig begós. Wie kós ik det vergaete? Det zuuj mich neet mièr gebeure.

Ut jaor daonao had ik metein oèt schoëel miene niejaorsbreef ónder ut kösse van mien bed gelag. Idderen aovend en iddere morge cóntroleerde ik of hae d’r nag loog. Op niejaorsmorge had ik um alvas in de tes van mien sóndigse bóks gedaon. En dao zote we allemaol beejein aan taofel op d’n ièrste morge van ut nieje jaor. Nao un paar sneeje kluntjese- en krintemik met diek de gój bótter d’r op zag ós mam:

‘Nou, ik dink det ózze Jan ziene niejaorsbreef waal wilt veurlaeze’, en ze lachde nao mich. Ós mam had daen breef natuurlik al lang zeen ligge beej ut opmake van mien bed. God wat waas ik zenewechtig, ik greep in mien tes en gelökkig ‘Hae waas d’r nag’. Hièl gruuëts ging ik naeve de kersboum staon en begós in ut begin wat stotterend:

‘Le-le-leeve pap, leeve mam, leeve allemaol

De kè-kè-kersboum is moèij verlich

En straolt op mien bliej gezich

De ka-ka-kamer is hièl moèij versierd

Want d’r wuùrd ein fieës gevierd

Dao-dao-daorum staon ik heej en zeg hièl bliej

Ut jaor begint vandaag weer gans opniej

Ik bin nag maar unne kleine mins

Maar waal met unne groeëte wins

Det iddere niejen daag

Óch bliedschap gaeve maag

Met de tesse vol met gelök

Ut ganse jaor aan ein stök

Nag efkes en dan bin ik alweer klaor

Un zalig en hièl schoeën niejaor’.

Idderein klapde veur mich, wat deej det good, ik ging weer zitte en ózze pap greep royaal nao zien portemenee. Hae haolde d’r ein blinkend zilvere döbbeltje oèt en schoof det nao mich toe. Hièl lang heb ik det döbbeltje nag bewaard, ut jeukde mich gaar neet in de tes. Ik kós d’r mich nag niks veur koupe en heb ut döks tösse doèm- en wièsvinger opgewreve en weer truuk gedaon. 

Smiddigs kwaam de femielie zalig niejaor winse. Idderein zoot aan de kóffie en un groeëte schaal met dieke sneeje krintemik stónd midde oppe taofel. Later krege de kaerels unne niejaorsborrel van ózze pap en de vrouwluuj krege un eierlikeurtje met un möpke slaagroum d’r op en zón klein laepelke d’r beej.

‘Ózze Jan haet unne hièle moèije niejaorsbreef’, zag ózze pap. Ik schrók mich kepot, want zuuj ik det waal dörve, zuuj ik det waal doon?

‘Doot maar jóng, det kins dich good’, zag ós mam. Ik froemelde det breefke oèt mien tes, streek um glad en ging naeve de kersboum staon. Ik kós natuurlik neet beginne met ‘Leeve pap en leeve mam’ en pasde kevieps de oorsprónkelikke teks aan:

‘Leeve omes, leeve tantes, leeve allemaol

De kersboum is moèij verlich

En straolt op mien bliej gezich . . . . . . ’.

Idderein klapde en ome Michel zag met un traon in zien ouge: ‘Det höb se godverdommes moèij gedaon’. En ik vluchde mich nao boète veurdet se mich det nag ens woele laote opzegge.

Gaer wil ik aafsloète met de letste zin van miene niejaorsbreef en wins óch allemaol ‘Un zalig en hièl schoeën niejaor’.

D'n allermoèijste kersstal

As ik truuk dink aan vruùger, dan waas der toch genne moèijere kersstal as dae beej ós thoès. Minse make al haos ach ieuwe langk unne kersstal, d’n ièrste wuùrt geneump in 1223. Franciscus van Assisië luùt in det jaor unne laevende kersstal make in Greccio (Italië). Weej hadde thoès unne zelf gemakde stal en unne hièle moèije geverfde en gevernisde beeldegroep.

Ut is 1957, ik zeen ome Aatje met ziene Solex beej ós achterum kómme. Ónder zienen erm un ald broen gelak kasdeurke van óngevièr 60 beej 60 centimaeter.

‘Det mótte waere’, zaet hae taege ózze pap. Dae pak det deurke aan en leet ut oppe taofel:

‘Groeët zat’, zaet ózze pap. En effe later zit ik beej ózze pap op de stang en naeve Aatje ziene Solex aaf fietse we nao de Wassum. Ze zette fiets en brómmer taege det ge-pappendek huùske, haole un zaag oèt de fietsetas en loupe naeve de Wassum aaf.

‘Heej mótte we zièn Piet’, zaet Aatje. En hièl presiès zage ze veer rechte berke-takke en unnen boes van die dieke wilgetakke aaf.

‘Det hebbe we alvas’, zaet ózze pap, ‘noow nag unne zwiek reetstengels veur ut daak!’. Die twieë ware neet al te spraokzaam en ik dóch maar al daen tied:

‘Wao höbbe die twieë ut in Gods naam euver?’. Maar ja, ik vónd ut al spannend genóg det ik mei moch. Zwiègzaam lepe we truuk en Aatje zag:

‘Laote we maar gelièk in de Wielder mos gaon haole’. De spanning noom beej mich toe maar ik beet op mien lipkes. Ik woel ut geheim ouk weer efkes veur mich zelf koestere. Aatje haolde unne jutezak oèt zien tas en ónder de dennebuim van de Wielder woort zorgvuldig ut moèijste mos verzameld. En dan weer truuk nao de Lieuwerikstraot, wao de ganse zooi in de beejkeuke woort neergelag. Ik had ut neet mièr en vroog wat beteuterd aan ós mam:

‘Mam wat zien die twieë eigelik van plan? Wat gaon die make?’. Ós mam begós te lache:

‘Un kersstelke . . . ‘.

De veer berketakke woorte op gelièke lingte gezaag en in un veerkant rechop det deurke geschroèf. Met de wilgetakke woort un spits daak gecónstrueerd, aan de berke stäönderkes geschoord en met lange naegelkes veurzichtig door Aatje vasgenaegeld. Toen woort ut reet van de Wassum kersrech verdeild euver de twieë daakhelfte. Aatje sneej met zien zakmets hièl presiès un paar wilgetakke euver de volle lingte in twieë. Aatje waas unne sterke remmel, det kós se zoeë zeen. En met die helfte woort ut reet op ut daekske vasgetummerd.

‘Godverde godnondedjuu . . . ‘, zag ózze pap wie hae zich met d’n hamer op zien vingers houwde.

‘Det zal kiendje Jezus neet gaer huùre’, zag ós mam die met de erm euverein det ganse spektakel op veilige aafstand volgde. Aatje noom ut tummerwerk euver en ózze pap knipde ut reet kersrech op lingte aaf. En dao stónd ós niej kersstelke en wat waas ut verschrikkelik moèij! Puur natuur! Ózze pap zörgde nag veur de ‘finishing-touch’. D’r kwaam nag un wilge stanketselke umhaer en wat aafhangend reet aan de veur en achterkant. Ós mam meus wie gewuùnlik de rotzooi opruùme en Aatje zoot al wièdbeins aan de heite kóffie te slörpe. God, wat waas ik gruuëts op die twieë gebreurs, ózze pap en op miene ome Aatje.

Smiddigs woort ózze nieje stal in de kamer op un taofel naeve de schouw gezatte. Ózze pap had van un alde koplamp van unne fiets verleechting gefiespernöld baove in de stal. Twieë stroumdräödjes woorte verbónde met twieë kopere lipkes van zón groeëte platte ‘witte-kat’ batterie. Door un luske van ein van die dräödjes euver det groeëte kopere lipke te schuùve ging ut lempke aan en oèt. Meisterlik moèij! De jutezak met mos oèt de Wielder woort noow aopegemak:

‘Potverdomme, det is mièr zand as mos’, zag ós mam verschrik.

‘Det zal kiendje Jezus neet gaer huùre’, probeerde ik ouk maar wat.

Ózze pap verdeilde ut mos euver de taofel en in ut stelke. Ós mam pakde de kersgroep oèt de kertónne doeës. Ein veur ein kwame ze oèt ut alde krantepepeer: ut kribke met kiendje Jezus, Maria, Jozef, d’n os en d’n aezel, twieë herderkes met wat schäöpkes. Ein schäöpke huùrde d’r eigelik neet beej, ut waas wat groeëter, wat lómper, had wat minder vorm, waas neet ge-vernis maar woort met de groeëtste zörg oètgepak.

‘Det is nag van mien moder’, zag ós mam. En as letste verschene unne kemièl en dreej wièze oèt ut krantepepeer. Ózze pap plaatsde alles hièl presiès op en in det greune mos. Ièrs ut kribke en de kneelende Maria en Josef d'r veur en d’n os en d’n aezel d'r achter.

‘Waorum staon d’r eigelik unnen os en unnen aezel beej ut kribke pap?’.

‘Nou jóng, det zal ik dich vertelle. Hièl lang geleje waas d’r un volkstelling in Blièrick. En Maria leep op ut lets en toen zat Josef zien ónbevlekde broèd op d’n aezel um van Tegele nao Blièrick te gaon. En toen brook ut water en kóste ze saoves neet mièr truuk nao Tegele. Ze kóste nerges un plaetske vinde veur de nach en toen höbbe Aatje en dien vader unne stal veur eur gemak. En dae stómmen os steit in de stal um wat wermte aaf te gaeve’.

‘En wat duit daen ingel baove d’n ingangk?’, vroog ik wiejer.

‘Nou jóng, taegeswäördig hebbe ze ooievaars die de kiendjes bringe. Maar in daen tièd gebeurde det door maedjes met un blauw kleid en hièle groeëte vleugels. Wie zwaorder ut kindje, wie groeëter de vleugels ware’.

Ik hoord ós mam nag zegge: ‘Piet, astebleef, vertel dae jóng gen droosjes’, en intösse zat ze zelf det ónuiglikke schäöpke van eur moder hièl doeën en hièl good zichbaar beej de kersstal. Nao de herderkes en de schäöpkes krege de kemièl en de dreej wièze un plaetske op de taofel.

‘Pap, waaorum zet ge die achter de kersstal?’

‘Nou jóng, det zal ik dich vertelle. Die dreej mótte ièrs nag 500 kilomaeter loupe, hielemaol oèt ut oeëste nao ut kribke en dao doon ze twellef daàg euver. Maar met dreej keuninge kriège ze un plaats doeën beej de stal. En daags dao nao ruùme we de kersstal weer op’. 

Ózze pap mak twieë stepkes achteroèt, stik zich un sigretje aan en kiek hièl tevreje nao zien allermoèijste kers-kreasie.

‘Pap, waorum haole de minse zich zoeë vuùl werk op d’n hals en det veur maar twellef daàg?’. Ózze pap kiek mich aan, ik zeen um effe naodinke en dan zaet-e gans langsaam:

‘Dees 12 daàg zien de kortste en smeis ut kaldste van ut ganse jaor. De minse zitte vuùl binne, doeën beejein en zeuke de wermte van d'n haard. Doeën beej ut kribke en dinke nao euver de zin van ut laeve. Ze mièmere euver vrede en wermte, euver leefde en gelök. Euver wie ut laeve begós met det kwetsbare kindje. Euver gaeve en neme, euver wie dreej wièze 500 kilomaeter loupe um det kiendje kedootjes te kómme bringe. Euver det minse mekaar ónderdaak en steun mótte gaeve, al is ut maar in unne einvoudige stal’.

‘Nou, ik vind det geej dae hièl moèij gemak höb’, fluùster ik en kièk miene pap gruuëts aan. Ik zeen un traon in zien ouge.

‘Altièd good zien veur de minse en de mós noeits wat truuk verwachte’, fluusterde ós mam die alles goodkeurend van unnen aafstand had aangehuùrd.

Zalig kersfieës veur óch allemaol . . . .

Mess-tins

Idderein dae in militaire deens is gewaes, kint se waal. Zón ónuiglik aluminium veerkentig pannesetje met die inklapbare draodstaole handvetjes. De grutste waas presiès 18*14*6 cm, de kleinste pasde dao umgekièrd in en waas 16*13*6 cm. In al zièn einvoud en lómpe vormgaeving toch hièl prakties. In mien herinnering ware ut van die óndinger, die akelig presiès in ós gevechsoètrösting pasde. As ik allein al truuk dink aan det kratse van de verket euver daen baom, mich loupe nag de rillinge euver de rök. Nao un paar kièr gebroèke kwame d’r alsmaar mièr van die ónsmakelikke kretskes beej. Ik weit neet wie ut kwaam, maar inens smakde alles nao die rot-kretskes. En al douwsde ze die penkes vol met good dempend legergreun óndergood! Met marsjeere bleve die rotkringe oervervaelend rammele op diene rök.

As ik truuk dink aan die ièrste maonde van mienen deenstièd, aan de velddeens en mien commando opleiding. Die aluminium mess-tins nome un  hièl veurname plaats in. In de schaemele pauzes stónde we allemaol in de riej veur unne scheut pislauwe, slappe, nao speulwater smakende kóffie. Neet te pruime, maar ja, d’r waas niks anders. Nao aafloup meuste we allemaol in éín tón met lauw water ós grei umspeule. Euver hygiëne gespraoke! As ik noow beelde zeen van die vluchtelingekampe op de televisie, dan mót ik dao aan truukdinke.  

Geregeld ginge we ouk ‘op bivak’, vruùger beej de verkenners neumde we det ‘op hike’ gaon. Lekker met de ganse bubs veer of vièf daag erges op de Drunense duine. Ièrs un gaat grave van 30 centimaeter deep wao se met dien gewaer en al in mós slaope, dao baove un half en gans aope puptentje, eigelik neet mièr as un aafdaekske. Hièl anders as beej de verkenners deej de ‘kampleiding’, in deens ouk waal ‘kader’ geneump, eur uùterste bes um de sfeer duchtig te verzeike. Wat un zootje lamzék en etterbèk. Det begós al smorges veur zes oor, met de slaop nag in de ouge woor se oèt diene slaopzak gejas. In dien te wieje ónderbóks in d’n boètehelm kald water haole um dich te wasse en dien tand te poetse. En det woord vergezeld door gespooj, geschrièw en gescheld van ut kader, ut kós neet flot genóg gaon. Ut ketje waas um dich dao genne reet van aan te trekke en gewoèn dien dink te doon. Nao hap-sloek wat broeëd en slappen thee waas d’r appèl en begós de velddeens. Want de altièd ónzichbare vijand wachde noeits.

Volgehange met gevechsbepakking begóste de oefeninge. Behalve ut kader, die ware luchtig gekleid in leechgreune hobbiepekskes. En maar schrièwe um det zootje óngeregeld in ut gareel te kriège. As ze noow gewoèn van te veure hadde oètgelag wat de bedoeling waas, wat ut plan waas, wao dae ónzichbare vijand zich had verschaole. Gewoèn netjes euverlegge wat de te volge taktiek waas! Niks dao van! We woorte as unne troep schäöp euver de hei en euver de kling gejaag. En wat doon opgejaagde schäöpkes? Die loupe allemaol de verkièrde kante op! En dan woorte we stampvotend met roeëd aangeloupe botköp oètgescholde veur óntzettende kloeëtzek. En net wie ik de leiding maar zelf woel euverneme, greep de sergeant-mejoèr ‘rücksichtsloos’ in. Hae schrièwde ós toe, as hae op zien fluitje blees meuste we nao um kièke. Bewoog hae dan met rech-opstaonde ónder-erm en gebalde voès op en neer? Dan meuste we as de sodemieter gaon renne! Maar deej hae det met gestrekde erm en gestrekde hand? Dan meuste we aan de kant van de waeg dekking zeuke! Ik woel nag opmerke det ik nag noeits un oorlogsfilm gezeen had waorin unne cómmandant in luchtig zomers pekske róndleep en loeihard met un fluitje veur de vijand verraojende signale had zeen gaeve.

Maar ózze sergeant-mejoèr joog ós alweer in de richting van unne plas water. We hoorte un vinnig fluitsignaal en zoge un gestrekte hand ónder unne vreselik geniepige rotkop. Dae klojo verwachde det weej dekking zuuje zeuke in dae plas módder, maar idderein makde un paar extra peskes en vleide zich in ut druuëge graas. Maar dét waas neet de bedoeling! Dus hae bleef ós op en neer jage euver dae plas met módderwater. We woorte oètgescholde veur mietjes, druuëgkloeëte en nag vuùl erger. En woorte net zoeë lang euver dae plas gejaag wies idderein d’r oètzoog as módderverkes. En hae ziene zin had. We lepe wiejer euver ut zoeë geneumde ‘eeuwige laantje’ keurig achterein, ikke as langste veurop! Ós böswandeling woort bruut verstoord door det rot fluitje. Ik keek um en zoog unnen erm op en neer gaon. Ik begós te renne, dae zwaore rot-helm boemelde scheif op mienen bums. Die kloeëte mess-tins rammelde in de gevechsbepakking, ut leek net of un ganse cómpagnie achter mich aanzoot. Maar ut volgende fluitsignaal leet maar op zich wachte, op det ieuwige laantje leek det waal un nieuwigheid te deure. Ik begós te twièfele en keek um! Gen trouwe volgelinge mièr te zeen! Waas ik noow zoeë flot, of . . . ? Ouk ut leweit van die rot mess-tins verstómde! Ik dreide mich um en zoog hièl wièd in de vaerte un piepklein kut-sergaent-mejuùrke staon. De res van de manschappe loog oèt te röste in dekking naeve de paad. Wat noow, dóch ik. Maar de sergeant mejoèr losde det keurig veur mich op. 

 ‘Oehoe . . .’, reep hae, ‘halloooo . . . heej zièn we!!’. Röstig wandelde ik ut ieuwige laantje truuk maar det vónd ózze sergeant-mejoèr gen good idee. As unne idioot begós dae te fluite, te stampvote en met die voès op en neer te ramme. Op ut ritme van dae rot-helm en die kloeëte mess-tins dribbelde ik truuk, mien kammeräöj lachde zich ut schómpes. En miene sergeant-mejoèr schold mich verrot, wat waas dae gojje mins laaiend, ik had haos met um te doon. Op zón moment hölp altièd wat mien moder mich gelièrd haet.

‘Schelde duit gen pièn, dae schöld haet d’r mièr las van as dich!’.

‘Ze kinne baeter um dich lache as um dich bäöke’. Dao mós ik toen aan dinke, maar neet al te lang want ut volgende fluitsignaal ging alweer.

Op ut ind van d’n daag stónd wat lekkers op ós te wachte, eindelik wat te bikke, unne dampende bak lekker ruùkende erwtesoep! Ut water leep in sträölkes oèt de vermeujde hóngerige muulkes, we stónde in de riej met ós mess-tins en ózze laepel oètgehóngerd in d’n aanslaag. Maar de kapitein besloot anders, hae ging met kers-rechte rök veur ós dampende soep staon. De rechter flap van zien roeëje baret hièl vinnig gans euver zien rechter-oèr getrokke. Kers-rech wie allein kapiteins det kinne. Ik dörf te verwedde det zien keurig geploèjde bóks tösse ziene strak aangespanne reet zoot geknepe. Ik zoog det hae zich stónd op te riète en hae leet zien ouge vernietigend op ós neerdale. Hae had zich kepot geschaamp vandaag, ut waas dramatisch wat hae vandaan had mótte aanschouwe, we hadde um wies ut uùterste geterg. Die soep hadde we neet verdeend, want zelfs snert waas nag ein te hoeëge waardering veur ós wangedrag. Zes man woorte aangeweze um ónder ós ouge un gaat van twieë-beej-ein te grave en unne halve maeter deep. En twieë andere meuste de soep daorin kiepere.

‘Dao gaon de deure belasting-cente van miene pap nao de kloeëte’, mómpelde van Voorst naeve mich. 

‘Wat zaes se dao van Voorst’, bulderde de kapitein. Van Voorst springk in de halding en wilt groete maar vergit det hae ziene mess-tin in zien hand haet. Hae houwt zich dao mei taege zienen bums en zaet:

‘Miene pap zuuj gezag hebbe det de kiendjes in Afrika dao hièl bliej met gewaes ware’, loog hae. De kapitein löp roeëd aan, óndertösse klettert dae lekkere snert in det gaat en steurt unne letste vleug van die dampende soep naeve ós hóngerige neusgaetjes. Van Voorst luùt demonstratief ziene mess-tin valle en klap ritmisch de ‘last-post’.

‘Van Voorst, vrièdigmorge op rapport CC’, schrièwt de kapitein en kiek neer op de sergeant-mejoèr, dae nederig knik.

Nou, det wuùrt weer noeëdrantsoene knauwele, vrees ik. Maar de sergeant-mejoèr juuëg ós naeve un paar veilingkisjes met petatte en wortele. We meuge de man un paar petatte en twieë wortele pakke. Eine met un wit jeske guuëf idderein ouk nag un braodwors, un stök bótter en wat zalt.

‘Zoeë, noow zörg zelf maar det ge wat te aete krièg’, reep de sergeant-mejoèr dae zich ech stónd te verknotere van de lol en leet ós aan ós lot euver.

‘Noow is ut, geluif ik, de bedoeling det we die mess-tins gebroèke um zelf wat te kaoke’, zuk van Voorst mich weer op. We kièke um ós haer en zeen idderein wat wazig en totaal verslage um zich haer klotse. Van Voorst en ik besloète same te werke. Ik maak un mess-tin breie sleuf in de grónd, keurig zoeë det de wind d’r doorhaer kin blaoze. Ik verzamel wat druùg holt en maak un veurke. Kleine tekskes ónderop, de groeëtere baovenop en wat dieke veur as ut straks good bört. Intösse zeen ik det van Voorst ós petatte en wortele met zien smaerige klevieëters fièn sniet en in ós groeëtste mess-tins flikkert. De braodworste waere met diezelfde hand in kleine stökskes oètein gerök en same met de bótter en ut zalt in dae mess-tin gekieperd. Mien veurke duit ut good, presiès wie ik det beej de verkenners gelièrd had.

‘Noow let op, want dit heb ik van mien broor gelièrd’, zaet van Voorst. Hae pak zien veldfles en schöd wat water euver ós ónuiglik aovendaete. En dan douwt hae dae kleine mess-tin op en in zien groeëter breurke.

‘Zoeë, noow hebbe we un echte hoeëge-drök-pan’, zaet-e gruuëts.

En efkes later staon twieë pruttelende mess-tins gebroederlijk naeven-ein op ein oètbundig knetterend holtveurke. En twieë Limburgse soldäötjes zitte as twieë kleine kleutertjes gebroederlijk naeven-ein te genete van de invallende kalde herfsnach. De mess-tins doon um beurte 'puffff'. Um ós haer zeen we poginge um ós te imitere. Petetjes waere veurzichtig gescheld, wörtelkes waere geschrap. Sómmige aete ze zelfs rauw! 

‘Snap ik neet, ut kump toch allemaol beejein in d’n boèk’, zeg ik taege van Voorst. En veur ut ièrs sinds un paar daag rolle we achtereuver van ut lache.

‘Det is waal lang zat’, stelt van Voorst effe later hièl professioneel vas. Hae haolt ziene mess-tin van ut veur, ik volg zien veurbeeld. We haole de deksels d’r aaf en potverdomme wat rook det lekker! Hièl sociaal stelle we ós veur ter beschikking aan twieë van die plarende sukkels naeve ós. 

‘Ik heb nag noeits zónne lekkere stamppot gehad’, zeg ik met de moel vol hièl trots taege van Voorst. 

‘Maar van dae snert zeg ik toch waal taege miene pap, det stelletje verrekkelinge, det pik ik neet’, vlook van Voorst. En ik wis det ziene pap un hoeëge pief waas beej de provincie, det wuùrt nag ‘grensoverschrijdende’ kritiek op defensie.

Ózze sergeant-mejoèr kump de troep inspektere en aanschouwt de verschrikkelik taegevallende kaokkunste van zien vertrouwelinge. Wat un eelènd. Maar dan blief hae ietskes té langk en té akelig doeënbeej ós twieë staon. Idderein waas aan het stuntele! En dao zote zien twieë stómme Limbo’s lekker te smulle oèt twieë dampende lekker ruùkende mess-tins met wortelestamp. Wat mót hae dao noow mei? Hae haet ut effe neet mièr!

‘Wilt ge ouk ens preuve sergeant-mejoèr, vuùl lekkerder as dae kloeëte snert’, sneert dae onverbaeterlikke van Voorst. Sergeant-mejoèr Houtekamer duit d’r ut zwiège toe, schöd met ziene kop en dreit zich um. 

‘Vólges mich duit Houtekamer ziene naam ièr aan en haet dae allein maar holtsplinters in zien boavekamer, want met verstand oètdeile stónd dae gegarandeerd wièd achteraan . . . ‘, zeg ik zachjes taege miene kaokmaat. 

En zoeë woord ut later, kalder maar zeker neet vervaelender.

En weej dan

We zitte un paar maond gedwónge in Spanje umdet we nag neet in ós appartement in Blièrick kinne. Noow huùr ik d’r un paar van óch dinke:
‘Uij dao spuit ellef, un bietje stróntse en dao baoven-op ouk nag un bietje zielig zitte te doòn’.  Nouw, ik zal óch ièrlik vertelle, we kóste niks baeterkoups vinde. En heej is ut laeve good veur ós alde luuj, ut bars d’r heej van! Lekker zunke, lekker windje, lekker waerke. Gister hebbe we beej unne Chinees gegaete. We woorte hertelik óntvange met un apperetiefje en un mendje kroepoek. Op de oètgebreide menukaart stónde genóg herkinbare Blièricks-Chinese gerechte.
‘Wat wille mevrouw en meneer aete’, vroog un vrintelik Chinees maedje.
‘Doot mich maar un Wan-Tan-suupke en dan gaon ik veur de Babi-Pangang’, zaet mien maedje.
‘Veur mich ut zellefde suupke en ik waog mich aan de Roasted-Duck. En we drinke daobeej unne druùge witte wièn astebleef’.
En ik zal óch vertelle, we hebbe toch lekker gegaete en die fles witte wièn ging gans kepot. As toetje koze we veur un ‘Ile flottante’, aafgerónd met un köpke kóffie met ‘dos blendies van ut hoès’. En toen kwaam de raekening, schrik neet:
’16,80 euro’.
‘Dao kin ik ut zelf neet veur klaormake’, zag mien maedje, ‘maak d’r maar 20 euro van!’. Det leef Chinees maedje waas hièl bliej en weej twieë hadde weer un paar eurkes geweldig doorgebrach. Gezellig met zien twieë klasjenere euver van alles en nag wat.

Want via de ‘sociale media’ volge we heej toch stiekem ut Blièrickse niejs op de voot. We hoorte det ós book ‘Blerick 75 jaar bevrijd’ beej de Bruna haos oètverkóch is. Maar we volge ouk wie Trump, Erdogan, Rutte en die andere klojo’s ózze moeëje waereld nao de verdómmenis helpe. En tuurlik praote weej dao same euver aan de taofel.

‘Hads dich waal ens van Pfas gehuùrd?’, vruùg mien maedje. Jao, toevallig had ik ut opgezóch met Google, ut is de aafkorting veur poly- en perfluoralkylstoffen. Allemaol door hiel gelièrde minse samegestelde chemische stufkes. Ze weite waal nag neet wie schaajlik ze zièn, maar d’r is alvas beslaote det d’r niks van in de grónd terèg meug kómme. Dus legge diegene die ut-veur-ut-zegge-hebbe gewoèn alles plat. D’r meug vanaaf noow neet mièr gebouwd waere, zelfs d’n bölt van Baerde meug neet mièr verplaats waere. 
‘Belachelik, dae rotzooi make ze al tig jaor, laot ze noow ens ièrs good oètzeuke wie schaajlik ut is en wie we det kinne oplosse’. Nae, die goeëje 18.000 bouwprojekte plat, de gansen bouw kump ut Malieveld vermuibele en d’r hingk Rutte un miljarde-claim baove de kop. Nou, zoeë kump d’r van die 1000 euro die we nag allemaol van um te good hebbe noeits wat. Snap geej ut nag??

‘Wis dich det stikstof zoeë gevaorlik waas veur ut miljeu?’, vroog ik op mien beurt. Nae, det wiste weej allebei neet, waal det ut ein bestaond chemisch element is en det 80% van ós lóch besteit oèt stikstof. Al mièr as 72 jaor aome weej stikstof in, en haopelik doon we det nag efkes! Maar noow inens as dónderslaag beej heldere stikstofhemel mótte we ónder de ‘0,05 mol per hectare depositie’ bliève. In Pruusses is det euveriges bepaold op 20 mol per hectare, det is 400 kièr zoeë vuùl. Maar ja, Nederland is waal un behuùrlik stök kleiner zaet Rutte dan. Raekene kind hae dus ouk al neet, want wit dae klojo neet dat Nederland nag gen 10 kièr kleiner is as Pruusses? Dus wat ós betref meuge ze kappe met daen handel en eín gemiddelde hantere veur gans Europa!! Hebbe ze ièrs die boere met lieëge prièze gedwónge um eure viejestapel oèt te breide um eur kiendjes nag ein bietje aete te kinne gaeve. Toen woorte ze gedwónge um diek te investere in met-ut-jaor veranderende miljeuregels en noow mótte ze leefs vandaag nag de helf van eur vieje nao ut slachhoès bringe. Snap geej ut nag??

‘Verschrikkelik wat d’r in den Bosch is gebeurd met daen dónkere voetballer’, zaet mien maedje.
‘Det zal se met un wedstrijdje kogelslingere neet flot met make’, probeer ik. Maar we zièn ut d’r einsgezind euver ins, ze mótte die lapzwens knaokehard aanpakke. We hebbe det toch duùdelik vasgelag in artikel 1 van ós gróndwet?
‘Handhave mótte ze . . ’, zaet mien maedje. Zwaor straffe, noeits mièr in un stadion toelaote. En ut haet gelièk, met det gesodemieter met Zwarte Piet waere euver en waer beschöldiginge nao mekaar gegoeëid. Idderein vind ut verschrikkelik, neemus duit wat en minse kómme mièr-en-mièr liènrech taegeneuver ein te staon. Gen nieje regels make, gen nieje wette nuùdig, gewoèn keihard handhave met ós artikel 1 in de hand. En zeker neet oètvechte euver die rökskes van die kleine kiendjes die Sinterklaos wille viere, ouk zeker neet euver die breijere rögge van die voetballers. 
‘Wat dóch se as ze straks ut sókkerfiès wille verbeeje um obesietas oèt te banne? Dan zal se Rutte waal inens huùre!’. Want dan is ut gen racisme mièr maar discriminasie! Snap geej ut nag??

‘Wat vinds dich det de zörg en ut ónderwiès ouk massaal aan ut stake is’, waog ik ut d’r op. Ut blief effe stil, we schöppe d’n bamie op.
‘Straks gaon de pliessies, de ambtenare, de geistelikke en de putjesschöppers ouk de straot op um te stake veur mièr poen . . . ‘, probeer ik wiejer. Maar ut blief nag altièd doeëdsstil.
‘Ze hebbe waal gelièk en ze hebbe ut rech in ós land um te stake en te demonstreere . . . ‘, zaet mien maedje. De Babi-Pangang en de Roasted-Duck verdwiènt zwiègzaam van ut sudderplaetje op d'n telder. En dan zuch mien wederhelf hièl deep:
‘En weej dan . . . . ?’. 
Weer is ut effe stil, de letsten bamie smak inens nao verlepde spagetti. Verdomp det is waor, we zièn intösse al 14 jaor (vervruùg) met pensioen. In al daen tièd hebbe we noeits wat d’r beej gekrege, idder jaor un ander boutsmoesje waorum neet. Ózze pensioenpot greujt maar aan en die Europese aasgiere aoze d’r op. Nae, we hebbe zelfs al twieë kièr wat mótte inlevere. Eine kièr vièf en eine kièr iets mièr as twieë procent. Neemus dae zich um ós bekummert. Snap geej ut nag? Neume ze det solidariteit? Maar weej klage, stake en demonstrere neet!

We pakke nag un köpke ‘café americano’ nao en nippe wat zuùnig aan ózze ‘blendie van ut hoès’ veur nop. Op waeg nao ós tièdelikke behoèzing kómme we naeve un tenkstation.
‘Uij span herres, de benzièn is heej maar eine euro negentièn’.
‘Tja, Spanje is groeëter as Nederland zal Rutte waal zegge. Minder schaajlik veur ut miljeu . . . ‘.

En lachend loupe we d’n berg op. Geweldig heej in Benijófar, de kómmenden tièd meschiens wat minder de sociale media volge . . . . 

Vreej zièn

Ut is 16 fibbrewarie 1956, ut vruus al unne maond det ’t kraak boète. Ik zit in de derde klas van de lieëgere schoeël. Ózze pap zag gisteraovend nag: ‘Ik kin mich neet heuge det ut oeits zoeë kalt is gewaes’. Ós mam haet mich un mutske en unne sjaal gebreid veur d’n ozel. D’r leet al twieë waeke un dieke laog stuùfsnieë. De hebs d’r niks aan, dae plek neet, dus we kinne gen snieëbèl goeëje of snieëmèn make. We kinne ós waal door dae opgeweide snieë unne waeg bane en met de handschoon umhoeëg goeëje. Door de gebreide handschoon en de zök haer duuëjt dae rot snieë en d’n ièskalde wind mak un ièsläögske aan d’n boètekant. De keld juuëg ós nao binne doeën beej ut fernuùs. 

Ik waer smorges wakker met un kalde vóchtige neus, miene aosem haet ièskristelkes gemak op de häörkes van de daeke. De slaopkamerroèt is toe gevraore, de kins neet nao boète kièke. Veurzichtig aom ik taege de roèt en maak kringskes met miene wièsvinger. Ik kièk nao boète door det kièkgaetje, Blièrick liek waal un kièkduuëske met un kerslandschap. De klokke van de Lambertuskerk luje. Ós mam räökelt ónder d’n kaolehaard op, nag effe truuk nao bed want ut deurt noow nag un keteerke wies ut werm is in de hoèskamer. Ik veul mich door dae keld en dae snieë opgeslaote in ós hoès. Ik mót dinke aan ózze pap wie dae vertelde det ze in d’n oorlog ouk opgeslaote zote in de kelder. Tuurlik waas det anders, maar toch! Flot trek ik mich de zök en de schoon aan, stap in de bóks en doot mich d’n dieke trui aan. Roebedoep de trap aaf, de heite melk steit op de gedekde taofel:
‘Gojje morge mam’.
‘Gojje morge jóng, doot dich ens ut haemp in de bóks’.
Ik gaon mich veur d’n haard op de cocosmat zitte um op te werme, staek mich un paar bóttramme in miene meles en spooj mich nao schoeël. We meuge metein doorloupe de klas in wao meister Hurkmans ós in ut gareel probeert te halde. Ut is verekkes kald in de klas, meister Hurkmans haet ziene winterjas aangehalde en ziene hood opgehalde. En weej zitte neet met de ermkes euverein, maar keurig met de hendjes ónder de werme oksels geklemp. Dao kump de Siem, ut hoofd der school, de klas in en smiespelt wat taege Hurkmans. Hae klap in de hand en nimp ut waord:
‘Effe allemaol luustere jónges, ut haet vannach mièr as 25 grade gevraore. De schoeël is neet werm te kriëge en d’r is beslaote det we vandaag ièsvreej gaeve. Maondig begint de schoeël weer’.
De ganse klas spróng op met de ermkes in de lóch: ‘Hoj hoj hoj . . . ‘. En idderein sprint door d’n opvlegende stuùfsnieë oètgelaote nao hoès:
‘Maham, we hebbe ièsvreej . . . ‘.
‘Nou maar röstig aan, de duis net of d’n oorlog veurbeej is . . . ‘
Jaomer genóg waas ut geveul van vreejheid flot veurbeej, want de ièzige keld sloot ós op doeënbeej de kachel. Ut gemis van de schoeël woort goodgemak door met un paar buurjónges schuùlke te speule. Ós mam verwinde ós op unne baeker heite chocomel dae we zelf meuste opkloppe met un laepelke. 

De volgenden daag, zaoterdigmiddig, waas ózze pap ouk vreej van zien werk. Normaal ging hae dan altièd visse, maar ja met dit waer. 
‘Kóm jóng’, zag hae naodet we un paar telders erretesoep nao binnen hadde gesloeberd, ‘we gaon ens kièke wie de Maas d’r beej leet’. Met de muts euver de oère, d’n dieke sjaal strak ónder de kin en ózze pap stevig beej de hand schravelde weej same door dae opweiende stuùfsnieë nao de Maas. We lepe door de sniejende wind de Lieuwerikstraot oèt, naeve de noeëdwoèninge aaf beej de Buùzefebriek, euver ut Excelsiorspleintje en naeve dokter Vos aaf.
‘Pap, wao is de Maas gebleve’, vroog ik verschrik. Want ik zoog dan waal links de brök ligge, maar genne majjem te bekinne. Allein wat stökker dónkergriès wao oeits de Maas struimde, ingeslaote door hièl vuùl beejein geweide stuùfsnieë. Ózze pap lachde:
‘De Maas is met iès jóng, we kinne d’r zoeë euver haer loupe’. En inderdaad zoog ik unne sliert minse euverstaeke tösse de wal in Blièrick en de Meulesingel in Venlo.
‘Kóm maar jóng’, zag ózze pap en vutje-veur-vutje schuvelde we nao d’n euverkant. Ut hertje boenkde mich in de kael en ik spróng ózze pap in de erm wie halverwaege ut iès inens begós te krake.
‘Good iès mót krake’, zag ózze pap. Maar dae kós mich wat, ik meus dinke aan wie pestuurke in de klas vertelde det Christus euver water kós loupe, det gluifde ik ouk neet. Maar det ik met miene pap euver de bevraore Maas kós loupe brach gen gemoodsrös. Ik klampde mich zoeë schoow wie unne wezel aan ózze pap vas. En waas zoeë bliej wie unne gek wie ik weer thoès achter d’n haard zoot.
‘Mam, ik bin met pap euver de Maas nao de stad geloupe’. Ik zoog ós mam verschrikke:
‘Maar Piet astebleef, det duis se noeëts mièr, det is vuuls te gevaorlik’, kreunde ze.
‘Jaohao’, zag ik, ‘ut góng net good want halverwaege kraakde ut hièl hard’. En ózze pap zag niks maar lachde wie unnen boer dae tandpièn haet, wie unne vlaegel dae hièl óndeugend is gewaes. 

Un paar waeke later, de ièzige wind waas gaon ligge, de stuùfsnieë waas geduuëjd. We hadde neet ens d’n tièd gehad um snieëbèl te goeëje, meschiens ware we ouk waal bliej det we eindelik bevrijd ware van die keld en dae rotzooi. De waereld waas inens vuùl groeëter, d’r stónde smorges gen dieke blome mièr op de roète. Ózze pap kump saoves thoès van zien werk en schuuf aan taofel achter zienen telder dampende soep:
‘De Maas is ièsvreej’, zag hae. Ik twièfelde of hae det waal zoeë leuk vónd, want ut klónk wat benepe. Ik meus dinke aan de Siem wie dae zag dat we ièsvreej krege van schoeël. Mót ik net as toen opspringe en ‘Hoj, hoj, hoj’ rope. 

De veurbeeje zomer, 25 juli 2019, waas d’n heitsten daag oeits. Boète is ut mièr as 40 grade, de flótse valle van ut daàk, we hebbe ós binne opgeslaote. De rolloèke zien nao ónder en we zitte in ós ónderhaempje te nippe aan water oèt d’n ièskas met un citroensmaekske.
‘Ik zal bliej zien as we weer bevrijd waere van daen hets, det we weer eindelik nao boète kinne’, zaet Marijke. En ik hald mich kedoek en dink truuk aan daen ozel van 63 jaor geleje, wie ik met ózze pap euver de Maas waas geloupe. Maar ouk nag wiejer truuk aan de bevrijding van Blièrick van 75 jaor geleje, wao mam en pap ós waal ens euver vertelde.  

Vreej zièn is neet zoeë maar iets wao we sterk nao verlange as we ós opgeslaote en beperk veule. Vreejheid is ut waerd um veur te vechte, um dich veur in te zette. Zoeë maar vergaete is de groeëtste bedreiging van ós vreejheid.

(Un verkorte versie steit in Platbook 22)

Reuping

Ut waas örges in de viefde of zesde klas. Pestoeër Janssen goof aaf en toe beej ós in de klas kattechiem. Ik herinner mich nag det hae begós euver ‘reuping’. Pestoeër stelde ós de vraog ‘wae d’r in zien femièlie émus kós dae geistelik waas’. Ièrs veel d’r ein doeëdse stilte, we keke mekaar aan. En toen bleek det haos idderein waal émus in de femièlie unne ‘geistelijke’ d’r tösse had zitte. Sómmige unne pater, andere unne broeder, un nón of unne keplaon. Gelökkig waas ik neet d’n enige, maar ik kós toch ech némus bedinke. Beej ós in de femièlie ware ze, op unne inkele vreejgezel nao, allemaol mièr of minder gelökkig getrouwd. Jao, zag pestoeër, op de zesde klas móste weej gaon naodinke euver wat we later woele waere. En weej meuste ens met ós elders gaon praote, maar ouk goód in ós zellef gaon kièke. Want meschiens klónk waal örges deep-in-ós de stum van d’n Hièr dae ós reep um nao ut seminarie te gaon. Meschiens ware d’r waal ein paar van ós oètverkaore um zien wiejere laeve aan d’n Hièr te gaeve? Ut waas muuskestil in de klas, némus dörfde unne andere aan te kièke. Ut veulde haos of pestoeër mich un ónièrbaar veurstel had gedaon. Wie de Pruusse zegke: ‘unheimisch en unheimlich’.

Zwiègend leep idderein nao hoès, en ónder ut aete waogde ik ut um d’r euver te beginne: 
‘Pahap, hebbe weej unne geistelikke in de femièlie?’.
‘Beej ós zeker weite van neet’, zag mien mam, ‘mich hoof se neet wiejer te vraoge’.
‘Jaohao . . .’, zag miene pap nao lang naodinke, ‘ein naef van mien vader dae waas rektor van ut Antoniuskloeëster. Dae waas innigs kind en wie dae storf hebbe we nag un paar flesse gojje wièn georve. Weej móste dao hièroeëm Koen taege zegge’. Ik houwde mich op de kneen, metein dóch ik, potdomme det had ik vanmorge mótte weite. Had ik det pestoeër kinne zegge. Had ik nag ens kinne stróntse det weej unne echte rektor in de femièlie hadde, en ouk nag ens in ut dörp, in ós eige Blièrick. Dao meus ik mièr van weite:
‘En waas det unne belangrièke geistelikke, pap?’.
‘Nou ja, die prieëmers veule zich allemaol belangrièk. Maar hièroeëm Koen waas unne gójje mins en d’n baas van ut kloeëster en natuurlik euver al die begiène. Zeg maar zón bietje wie unnen haan in ut kiepehok, maar de begiène meuste waal van de eier aafbliève’.
‘Nou, jessus Piet . . . zoeë is ut waal goód gewaes, wat mótte die kinder waal neet dinke’, zag ós mam en ózze pap lachde zich kepot. En ik wis veur noow waal genóg, en die vraog euver die reuping mós nag maar effe röste.

Maar pestoeër had mich met zien ‘reuping’ toch ein bietje de pis lauw gemak. Wis ik maar wat det waord presiès beteikende. En wie duis se det, goód in dich zellef kièke? Noow ware d’r waal twieë jónges beej ós in de straot, die woele noeits mèt voetballe, maar altièd de mis doón. Wil en Huub zanikde ós altièd aan de kop of we met déje. En met slech waer hebbe weej det ouk waal ens gedaon. Woorte beej Wil thoès un paar veilingkisjes opein gestapeld, un paar jutezèk d’r euver haer en klaor waas ut altaor. En die twieë lépe allebei in un wit lake dao veur haer-en-truuk te patere en te praevele van ‘pater et filioes et spiritoes sanktoes’. Ze drónke water oèt ein viès wiènglaas en weej krege ein stökske verdruuëg zwart broëd. Maar as ut boète dan weer druùg waas begóste weej te neetnekke. En dan woorte die twieë poepie link, en begóste óngezjeneerd te godverre. Det kins se toch gen ‘reuping’ neume? Hièl vuùl later heb ik trouwes gehuùrd det die waal allebei toevallig op jónges véle. Maar dao is niks mis mei, mien zusters vele ouk op andere jónges, det mót kinne. Ik weit neet wat ze d’r aan vinde, ik zuuj nag genne vent wille! Maar of det gedeuns toen al un bietje te make had met ‘reuping’, ut kin toeval gewaes zièn. Of meschiens toch weer neet, wae zal ut zegge. Want weej hadde ouk unne knappe keplaon (zag mien mam) in de Lambertusparochie. En ik had waal ens stiekem opgevange det ós mam ut d’r met vrouw Backus euver had, det dae wat had met ein getrouwde vrouw. Zeg noow zelf, dae ganse getoemel is veur ein menke van tièn, ellef jaor behuùrlik verwarrend.

Op unne gójje zaoterdaag middaag zoot ózze pap boète paoling schoeën te make. Hae had un schoeëne pan paolinge in de Majjum gevange. En ik zoot d’r beej te koekeloere. Ózze pap deej det hièl geraffineerd met un scherp petattemetske en unne krant. Ièrs makde hae ein snitje achter det köpke van dae paoling. In ut nekske makde hae det velke ein bietje los. Hae pakde twieë stökskes krant, ein um de kop en ein beej ut nekske, net achter det zielig köpke. En roetsj, deej hae de twieë hand vanein en struipde hae um in eine kièr de jas oèt. Akelig waas waal det dae paoling zich bleef krölle. Det had natuurlik gen fluit met ‘reuping’ te make, maar ik had toen ózze pap waal effe veur mich allein, en hae waas un bietje aafgeleid met dae paoling schoeën maken.
‘Paahapp, pestoeër vroog of ik reuping had, en ik mós det maar ens met mien vader bespraeke’, waogde ik ut d’r op.
‘Zoeë zoeë’, zag miene pap en ging gewoèn door as of zien neus bloojde.
‘Maar ik weit neet wat det is, wie veul se det? Hae zag ouk det ik ens goód in mich zellef meus kièke’. Ózze pap schaterde van ut lache, en det waas altièd linke soep. Nao welke kant velt zoeë metein ut kwartje, wuùrt hae serieus of geit hae mich in de zeik zette.
‘Gangk dich maar ‘ns gebuk staon en laot die bóks maar us zakke, dan kièk ik dich waal ‘ns efkes nao binne. Maar ik heb zón dónkerbroèn vermoede, det d’r niks te kièke velt. Huùgstes un paar remspaore in de bóks’, en hae snudde zich de volgende paoling zónder mich aan te kièke.
‘Pap, effe serieus astebleef, wao merk se aan of se reuping haes?’. Nag presièzer as de vurrige kièr makde hae ein snitje achter de kop van dae paoling en zag hièl langzaam:
‘As se wat alder wuùrs dan krieg se óf jeuk óf reuping. As se inens de maedjes neet mièr vervaelende sneuzels vins? En as die wat róndere vorme kriège en as se die inens toch waal hièl erg leuk begins te vinde! En as se dan met ein van die waal ens stiekem gaer örges allein in ein of ander heukske wils zièn . . . . ?’ 
Hae struipde hendig ut vel van dae paoling en keek mich un bietje vraogend, en neet mièr zoeë op zien gemaak aan. Hae ging op de zellefde röstigen toeën wiejer:
‘. . . . . dan heb se jeuk. Maar blief se lever allein, bis se bang um ein gezin te stichte en wil se in zón langk zwart kleid loupe, of bisse te lamlendig um te werke, dan heb se reuping’. 
Ik snapde d’r hielemaol niks van, maar ut reep waal weer de volgende klemmende vraog beej mich op:
‘Haet ome Aatje dan ouk reuping?’ , tenslotte waas dae ummers vreejgezel en werke deej dae ouk al neet gaer.
‘Nae, want dae haet altièd jeuk aan de kóntetes! En zuùs se dae in ein langk zwart kleid laupe?’, stelde pap mich gerös. Ik zuchde ens deep, want vuùl wièzer waas ik neet gewaore. Ózze pap dae zoog det ouk, hae vaegde zien smaerige hand aaf aan zien smaerige visbóks. Pakde mich beej de hendjes, ik zoog ein traon in zien ouge opkómme en hae sprook de vaderlikke wäörd:
‘Luùster neet nao wat die prieëmers dich wiès wille make, luùster nao dien hert. Weej weite ut gewoeën allebei nag neet. Maar geneet van dien jónge laeve, roepzak zoeë vuùl meugelik op ut Lieuweriksveldje. En as ut zoeë wièd is zulle we ut allebei waal merke. Wat ut ouk meuge zièn, ut is altièd good’.

Hèhè, det luchde op, dao waas ik veurluipig van aaf. Ik veulde plotseling jeuk op miene kop. Waas det un ièrste veurteiken? Of begint dae jeuk örges anders en neet op de kop? De buim in, ut kós mich niks mièr bómme.
‘En as pestoeër de volgende kièr op hoèsbezeuk kump zal ik dae waal ens duchtig d’n toog oètvaege’, hoord ik ózze pap nag mómpele, maar ik waas al ónderwaeg nao ut Lieuweriksveldje.

De volgende kièr wie pestoeër in de klas waas, dóch ik nag van zal ik um det vertelle det weej unne beroemde rektor magniefiekoes in de femièlie hebbe? Maar pestoeër sprook deze kièr euver de missie en de ónbegrensde meugelikhede die dao loge um zwarte kiendjes te duipe en spégelkes oèt te deile. Maar ik dóch aan wat miene pap gezag had. Ik druimde wat veur-mich-oèt. Euver die havergeite beej ós in de straot. As die knäökerige breinaolde ens róndere vorme gaon aanneme? Welk zuuj ik dan waal ens leuk kinne gaon vinde? En beej ut de klas oètloupe vroog pestoeër aan mich:
‘En Jantje, wets dich al was se later wils waere?’.
‘Nae, meneer pestoeër, ik heb ut d’r waal met miene pap euver gehad. Maar we weite ut allebei nag neet. Maar as ge weer beej ós op hoèsbezeuk kómp, wilt hae óch waal d’n toog oètvaege’.

(oèt: Kóm heej vetkedee - 2016)

Zingk Rowwen Hèze waal Limburgs?

Neet as ut aan de Stiechting Limbörgse Academie leet. Toch is ut allang gen kwestie van gedöld mièr, Rowwen Hèze oèt Haors-America is de meis waereldberoemde Limburgse bènd. Ze staon ouk met vièf prachtige leedjes in de Limbo top-100.

Bezwièges det ze ouk nag ens twieë kièr in de Nederlandse top 100 allertieje staon met ‘Limburg’ as hoeëgste geplaats!!?? Van de waek dook ik in de website van de Stiechting Limbörgse Academie. Ónder ut laeze veel ik van de ein verbazing in ‘t andere óngelouf. Det guuëf ut toch neet! Wat steit d’r beej veurbeeld ónder ut köpke ‘Limbörgs’: 

'Es Limbörgs weure gezeen alle dialekte die taolkundig bij de Limbörgse sjpraok gerekend weure. (. . . ) Deboete valle de dialekgróppe van ’t Rippuarisch (mèt Kirchröadsj en Vols), die taolkundig bij de Duitse dialeke gerekend weure en ‘t Kleverlands (mèt Venray en Gennep), die bij de Hollandse dialekte getèld weure'.

Nou, dao zakde mich toch ech de bóks beej aaf. As un Academie det dörf te schriève? Die zuuje toch baeter mótte weite, maar of ze d’r ech veur doorgelièrd höbbe? Wetenschappers vooge normaal iets toe! As die mich wille wiès make det in mien deerbare stökker van ós geleefde Limburg gen ‘Limbörgs’ gespraoke wuùrd? Det Rowwen Hèze in un Hollands dialek zingk. Dan mót ik waal protestere. 
Maar ièrs laes ik nag effe wiejer ónder ut köpke ‘Sjpelling’:

'De Spelling 2003 voor de Limbörgse Dialecten van de Raod veur ’t Limbörgs is es basis gepak en, mèt twie oetzunderinge, op ’t dialek van Mesjtreech touwgepas gewore. ‘t Mesjtreechs is gekoze umreie tot de mieste gesjreve bronne van ein inkel Limbörgs dialek op ze Mesjtreechs zien. Van alle Limbörgse dialekte heet ’t Mesjtreechs ouch ’t groetste aontal kallers. Wijer ligk ’t Mesjtreechs es sjarneerpunt tösse de dialekte van Nederlands- en Belsj-Limbörg in'.

Minsekinder, dit is toch ech neet mièr te gluive!? Mestreech, Mestreech, Mestreech in ut centrum van ut universum? Det meug, maar idder zien eige gebaorteplaetske / dörpke is toch idders ‘sjarneerpunt’! En d’r woeëne maar klamp 10% van de Limburgers in Mestreech. Nou ja Limburgers, ut zièn waal grensgevalle, want ze woeëne zjuus op ut rendje van ós provincie. Zjuus wie Eysde en Moèk, en 90% woeënt nag altièd in de res van Limburg. Beste minse, ge hoof ut neet met mich ins te zièn, worstel óch zelf die website maar ens door. Maar in un paar zinne zoeë vuùl kwats aan ós probere te verkoupe. Dan mót ik waal protestere.

Laot óch neet ver-eppele! Limburgs wuùrt gespraoke van Eysde wies Moèk, van Wieërt wies Vaols. En ze spraeke allemaol kleurrièke dialekte, allemaol un bietje verschillend, allemaol aeve moeëj, allemaol met eur eige klankkleure, sómmige rekke de wäördjes wat ‘laànger’, andere wat ‘viet-viet’. Wat weej un maedje neume, zegke ze un stökske wiejer meschiens waal megje of zoeëmaar mokkel. Natuurlik loupe d’r taalgrenze dwars door ós brónsgreun eikeholt en euver de malse kaorevelder. Maar die taalgrenze verbinde ós en verdeile zeker neet! En zjuus wie de meiste Limburgers herkin ik al die verschillende dialekte oèt doèzende. En bringk det unne breie glimlach op mien snoèt as ik op un Spaans terrasje Wieërtsj huùr praote.

Astebleef Stiechting Limbörgse Academie, we höbbe un Raod veur ’t Limburgs, we höbbe unne Streektaalfunctionaris. Praot dao ens ièrs met of verander ógge naam in Stiechting Kwazel Academie.

Toet daen tièd blièf ik mien dialek schriève en praote wie mien elders mich det gelièrd höbbe. En respekteer ik idder dialek binne ós provincie, wao de breie stroum van moder Maas zieëwaerts struimp. En blièf ik fèn van ós Limburgse bènd Rowwen Hèze en galder ik keihard met:

Denke denke denke ik begreep ’t neet,
mar ik wièt nou woar 't an leet
't Is een kwestie van gedöld
rustig wachten op d’n daàg,
dat hièl Holland Limburgs lult,
dat hièl Holland Limburgs lult.

Haorster kermis

Ut is erges begin mei 1963, we hebbe met ós vrinde aafgespraoke det we morge nao Haorster kermis gaon. We hebbe toch niks anders te doon en ut wuùrt hièl moeëj waer, zagte ze.
‘Maham, we gaon morge met de fiets nao Haors’, zeg ik saoves aan taofel.
‘Wie zoeë, is d’r wat biezónders te doon dan’, vroog mien vader niejsgierig.
‘Haorster kermis’, zeg ik hièl gruùts.
‘Zoel se det waal doon jóng. Met Haorster kermis wuùrt d’r dök met metser gestaoke. Veural as d’r kaerels oèt un ander dörp achter eur ‘megjes’ aanzitte. Dan is ut metein hómmeles’, zaet ózze pap. 
‘Och-te-God’, zaet ós mam, ‘dan heb ik leever neet det se geis. Dao heb ik aevel gen rös euver’.
‘Maak dich gen dieke bein Tuut. Ik had ut euver kaerels en neet euver van-die-sneuzels’. Maar ós mam die heij gen rös mièr, die zoog mich al aan un mets hange.
‘Heb se waal leech op diene fiets?’, zaet ós mam as letste haop um mich thoès te halde.
‘Jao mam, veur- en achterleech’.
‘Hes se daors, gank nao Haors. Dao löp unnen hóngk, dae pies dich in de móngk’, hoord’ik ózze pap op d’n achtergrónd mómpele.

De volgenden daag vertrekke we met vièf man met de fiets nao Haors. Ós mam haet mich wat langer as normaal geknoèveld en tig kièr ‘bis-se-mich ouk veurzichtig jóng’ gezag. In Haors zette we de fietse naeve kafee-zaal de Sport op ut Wilhelminaplein en loupe de kermis op. Un stelletje boere met opgestruipde mouwe houwt zich ut schómpes op ut Kop-van-Jut. Gruupkes elders staon gezellig met-ein te kletse róndum de carrousel wao eur kiendjes rundjes dreie. Op d’n hook van de Schoeëlstraot steit ouk un danstent, maedjes met kleurige korte petticoat-rökskes staon te huppele op de mezièk van Chubby Checker. Ut is de bedoeling det jónges oèt ut publiek zich melde um met die vrouwluuj te swinge en te twiste. Maar nemus meld zich. Meschiens hadde ze baeter un tent metske staeke kinne opzette, dóch ik beej mich-zelf. Maar dao stik ózze Jo zien hand op en ik dink metein ‘hae waal, wie dörf dae det zoeë maar’. Hae wuùrt nao baove gerope, duit kevieps zien jeske oèt en begint metein met ein van die bleumkes te twiste. De show geit beginne. Weej meuste kaertjes koupe en dae schalevaeger stónd ós al binne op te wachte.

We loupe wiejer de Schoeëlstraot op en aaf, en um d’n tièd te verdriève nag maar ‘ns unne kièr. Ik heb ut zoeë langzamerhand waal gehad en krièg dors:
‘Zulle we nao de Sport gaon’, stel ik veur. En de ganse bubs löp achterein de kroeg in. Potverdómme wat un kónsternatie, allemaol bezaope kaerels hange aan de bar of staon in gruupkes d’r veur. Met schoeëm op de moel en verschaald beer in de hand liek ut waal of ze ruzie met-ein hebbe. Toch waal un bietje be-ingstigend. We schravele ós tösse die zwaore stumme en dae roukwalm door nao de zaal. Ein van die Haorster boere duit van zattigheid unne stap achteroèt en ik boets taege um aan. ‘Sorry’, zeg ik hièl benépe en hae kiek mich wie unne verzaope vis in lieëg water aan en dreit zich gelökkig weer um. In de zaal bliek de toeënhuuëgte wat fièner, de luch wat klaorder en haos allein maar ‘Haorster megjes’ zitte aan täöfelkes naeve de dansvloer. We besloète zoeë örges tösse de zaal en ut kafee in te gaon staon. We lappe wat beej en effe later staon we zuùnig te nippe aan ós pilske. De mezièk begint te speule: ‘Love me warm and tender dear . . .’. 
‘Det is van Paul Anka’, zaet Pruumke dae alles van de top-40 aaf wet. De ‘megjes’ kómme in bewaeging, kièke richting kafee wao gen bewaeging kump en gaon met-ein danse. Un bietje un mismeutig gezich.
‘Zulle we die aaftikke’, stel ik veur en we loupe op twieë maedjes aaf. Maar die schödde allebei hièl vinnig van nae. Op ózze stert getrap loupe we truuk wao d’r dreej ós keihard lachend staon op te wachte. Maar dao waere we zachjes beej d’n erm gepak: ‘Zulle weej same danse . . . ?’. Ein vrintelik maedje kiek mich aan, mien hert mak un sprungske. En efkes later slièpe we same euver de holtere vloer en emus zingk ós vanaaf de buun toe: ‘Love me warm and tender, dear. I'm in heaven in your embrace. See the glow of your angel face. Heaven sings, heaven rings. On your wings, we will fly away’. Un vrintelik ingele-gezichje kiek mich lachend aan en vruùg: ‘Halven dans?’. Ik knik allein maar en stap binne in d’n Haorster druimwaereld.

Die Haorster megjes weite van wante want al keuvelend waer ik effe boète ut dörp meigeloeks in zón verwermingshuuske naeve unne groeëte tuinderskas. We kösse en knoevele en praote euver van alles en nag wat. Ik vertelde det van ózze pap det ruzies op Haorster kermis woorte oètgevochte met getrokke metser. Corry schatert van ut lache: ‘Det heb ik nag noeits gehuùrd’. Ik gaon wat wiejer en zeg det ik gehuùrd heb det jónges van boète van de Haorster megjes mótte aafbliève, anders zweit d’r wat? 
‘Maar det beteikent neet det weej megjes van jónges oèt un ander dörp mótte aafbliève’, zaet Corry en pak mich nag ens good vas en drök zien lipkes taege de mien.
‘Maarrr . . die megjes die geej as ièrste woeld aaftikke? Die vreejde waal al maar die knöppels stónde in de kroeg’.

Ut woord weer vuùls te laat en ut waas tièd um mien Haorster megje nao hoès te bringe. Maar det heufde neet want zien breurs zote in un kafee op de Schoeëlstraot doeënbeej zien elderlik hoès. Ik meus effe met nao binne en wat bleek? Het waas innigs maedje en had maar leefs elf breurs. D’r ware d’r gelökkig maar un paar in die kroeg maar ik kreeg ut waal inens Spaans benauwd. Door die Haorster vlinders in miene boèk en nao ut zoeë vuulste glaas beer en de zoeë vuulste klap op mien schouwers van zien zoeë vuulste broor dóch ik: ‘Noow mót ik ech nao hoès’.

Beej de Sport loog unnen einzame fiets op de grónd en un paar Haorster kèls strómpelde nao boète. Ik spróng op miene fiets en ging op waeg. Idderein dink det d’n truukwaeg nao hoès altièd flotter geit. Maar det gelt neet veur de waeg van Haors nao Blièrick. Eine lange rechte waeg wao maar gen ind aan kump. Hièl in de vaerte zoog ik un klein slingerend lempke. Nao unnen hièle langen tièd kwame we mekaar veurbeej. Unne andere einzame fietser ónderwaeges van Blièrick nao Haors. Wie ik nao un ièwigheid eindelik mien vertrouwde Lieuwerikstraot inreej, waas ut benauwend zakkeduùster en doeëdstil. Op nummer dertien hóng un verschrikkelik leve vrouw baove oèt de raam op mich te wachte. Ik wis det ze noow hièl bliej en gelökkig waas det eure zoon óngeschónde thoès waas. En ik loog effe later in mien werme bedje. Bliej det ik thoès waas. Schöldig det ik ós mam zoeë lang in ónrös had laote wachte. 

En Haorster megjes zien erg leef maar met de fiets vuùls te wièd weg.