Frankena, handel in luukse paerd

Ut waas in 1953. ‘Loup mich neet te wièd eweg huùr . . . ‘ zag mien mam wie ik met un bótteram op de voès wegleep. Moders veule det altièd presiès aan as kinder wat wiejer weg op struiptoch gaon in de buurt. D'r ware neet altièd jónges en maedjes boète um te speule, en sóms had ik d’r ouk effe genne zin in. De mós ouk ens de waereld wat wiejer um dich haer verkinne. Dus leet ik ut Lieuweriksveldje deze kièr gewoeën links ligge en sloog rechs aaf de Lieuwerikstraot oèt. Beej ós schuùns taegeneuver op nummer zes loog ut lager van d’n alde Kanjels. Eigelik waas ut ein gewoeën hoès met veurdeur en un groeëte dónkergreune paort. Maar binne waas ein groeëte aope muffe opslaagplaats, kómpleet volgestouwd met allemaol rotzooi. Taegeswäördig zuje ze zegge unne ‘dumpsjop’, maar toen waas ut eine groeëte puinzooi. D’n alde Kanjels koch van alles op. Ganse pertieje gaasmaskers, veldflesse, alde legerkisjes (schoon), boekshandschoon, schruùfkes en pette, de kós ut zoeë gek neet bedinke. Kanjels waas d’r zelf ouk, want zien ker stónd veur de deur. Ik rapde alle mood beejein en makde de deur aope. ‘Halloooh . . .’, reep ik, maar nemus goof d’r sjoege. Daen alden duffe sorteerde ónverstoorbaar unne hièle groeëte stapel muf ruùkende kleijer oèt en makde daor ein paar staepelkes van. Hae keek nog neet op of um. ‘Ziet ge aan ut opruume meneer?’, probeerde ik wiejer, maar nog steeds genne sjoege. Nou ja, dan neet, dóch ik en leep weer naor boète. ‘Hójje . . . . stómme boer!’, reep ik um nog nao en leet um in zien eige muffe zooi gaar smore.

Dan maar weer ein stökske wiejer, rechs loog de groeëten haof met greunte van de femilie van Heukelom en links de fietsestalling van de buùzefebriek. Ik leep door tot wao de Lieuwerikstraot euverging in dae hièle groeëte en ruùme vièfsprong. Slegter Giele rechs en vrouw Ammerlaan links ware in daen tièd de paortwachters naor ós Lieuwerikstraot. De Broekstraot leep as enige gans rechdoor van ut dörp wies aan ut spaor beej de Witte van Verberk. Eigelik ware d’r op de vièfsprong dreej aafsplitsinge van die Broekstraot.  Van ós oèt ein sträötje links naeve de noeëdwoeëninge nao de brök, en beej vrouw Ammerlaan scherp rechs de Smeliënstraot richting Drieka. En dan netuurlik ós Lieuwerikstraot. Maar wiejer weg mog ik neet van mam, dus ging ik zitte met gekruutsde beinkes op de lieëge vinsterbank van ut sigarewinkelke van vrouw Ammerlaan. In de vaerte hoorse die scherpe metaalgeluùde van de buùzefebriek, en aaf en toe wat harde knalle as d’r weer eine stapel buùze op de grónd veel. Nou ja, ouk al gen oètdaging veur unne kleine dreumes op struiptoch. Dan maar wat hange op de vinsterbank en de vièfsprong good in de gater halde. Vuùl was d’r trouwes neet te zeen, Blièrick waas toen nog ein röstig slaopdörp. Ein paar fietsers kóste zónder hand oètstaeke of op te lette gewoeën euverstaeke, unne man spoojde zich te voot um d’n trein te haole, ein jóngk meuderke leep richting dörp met de kinderwage en vrouw Jansse kwaam beej de slegter nao  boète. Alle vaders ware noow op ut werk, de moders ware drök in ut hoèshalde en unne einzame hangjóngere hóng vervaeld taege de vinsterbank van vrouw Ammerlaan. 

Heej, noow geit d’r wat gebeure, Frankena krieg klante, altièd interessant. Frankena waas unne handelaer in luukse paerd. Ut waas unne harde mins, met zien pet op de kop, klómpe aan de puuët en leegbroène werkjas aan. Hae uigde meschiens as unne vrintelikke mins. Maar as dae zien moel aopetrok, schrók se dich stieëf rot. Frankena sprook noeits maar schrieëwde, idderein ings inboezemend as eine norse en keiharde mins. Ik had kómpassie met zien veer zeuns, die móste altièd nao de schoeël tösse de paerd werke, en det waas noeits good genóg. Ze hadde ouk nag ein klein döchterke. Zien vrouw waas ein klein tièr en leef vruiwke. Ouk met eur veulde ik kómpassie, maar det waas waarschiènlik hielemaol neet nuùdig. Met zónne mins aan dien ziej mós ze dich toch waal erg veilig veule. 

Twieë manne stappe oèt unnen dieke zwarte Ford, en Frankena löp d’r al naortoe. Ze gaeve mekaar ein hand en staon wat te klasjenere. Effe later verdwiène ze alledreej in de paerdestal. Un paar tergend lange minute later kómme ze met ein geweldig moeëj glimmend dónkerbroèn paerd naor boète. De twieë manne loupe d’r as luipse hundjes umhaer. Frankena hauwt ut erme bieës met zien vlaake hand keihard op de kónt. ‘Klatsj . . ‘. Ik schrók van ut geluùd, det duit potdomme pièn en ik roop ‘dierenbeul . . .’. Maar neemus reageert op mien steunbetuiging veur det erm paerd, Frankena mak ut paerd vas met zien leidsel aan un metale oug aan de moor. Hae löp weer de stal in en kump nao boète met ein twieëde paerd. En zónder det die twieë manne det kinne zeen, haolt hae ein buske paeper oèt ziene jassentès. Potverdomme, dae smaerlap, det heb ik dökker gezeen. En jaowaal huùr, hae höf de stert van det paerd op en struijt paeper in ut gaat van det erme bieës. Frankena paradeert vervolges op en neer met ut paerd langs die manne. Ut erme paerd zwiep zenuwechtig met ziene stert en dreijt hièl euverdreeve met zien kónt. Natuurlik verrek det paerd van de jeuk aan zien gaat, en haet ouk nag ens gen vingerkes um zich te kratse. Um mièr geluùd te kinne make, bring ik mien hendjes wie eine toeter nao de mónd, vleeg op van de vinsterbank en roop: ‘Hae haet paeper in zien kónt gestruijd . . . !’. Maar de dreej manne reagere neet, allein ut paerd knik bevestigend in mien richting en schöd met zien prachtige mane. Ein van die twieë manne sleit Frankena hièl hard op de binnekant van zien hand, maar dae sleit truuk. Maar dae man luuët ut d’r neet beej zitte en sleit nag harder truuk. Det geit zoeë waal tièn kièr op en neer. Dan schödde de twieë manne allebei met de köp, stappe weer resoluut in dae groeëte zwarte Ford en rieje weg. Vlookend en tierend bringk Frankena de twieë paerd truuk in de stal. De show is euver, ik roop nog maar ens ‘dierenbeul’ en sprint truuk nao hoès um ut aan mien mam te vertelle.

Sóms mós ein van de zeuns op de fiets met die paerd door de straot paradere. In de ein hand ut leidsel van ut paerd, de ander hand aan ut stuur van de fiets. En dan net op ut moment det ze vader Frankena passeerde, dan klapde dae met de zweep, waodoor ut paerd effe aanzat. Ut gebeurde ouk waal ens det ut paerd op de klater sloog. Ik zuuj det ouk gedaon hebbe, as ik paerd beej Frankena waas gewaes. Zien zeuns móste d’r dan achteraan met de fiets, zoeë flot wie meugelik det paerd inhaole, fiets veur de grónd goeëje en det paerd ónverschrokke met gespreide erm de waeg versperre. En verdomp, ut paerd heel dan in en ze kóste ut beej ut leidsel grièpe. Gossie, wat vónd ik det dapper, ik had groeët respek veur die jónges van Frankena. Maar det ware al van jóngs aaf harde werkers, en woorte ouk nag ens regelmatig door eure pap oètgescholde. Ik heb waal ens gedruimp det zeej ze ouk met de zweep d’r van langs krege, maar det zal toch waal neet. Erges waas Frankena ouk eine gojje mins. As ut ’s winters gesnieëjd had, dan spande hae ein paerd veur de snieëschuùver, en woort de ganse waeg nao de Lambertuskerk schoeën gevaeg. En ouk ut ganse kerkplein woort ontdaon van ós maagdelikke winterse speulgood. Jao, toen hadde we nag winters. 

Saoves aan taofel vertelde ik ut verhaol van dae paeper aan miene pap. Dae mós d’r hertelik um lache en vertelde mich det ziene opa ouk paerd had gehad. Ziene opa hoot Levrinze Kuèb en waas un bekinde verschièning in Blièrick. Hae waas voerman en koch in de have stóf en hoèshaldelikke spulle, die hae dan weer met paerd en ker verkoch op de dörpe. Ouk trok hae as lièndrièver de schepe door de Maas. Det paerd hat unne hièle moeëje haam met glinsterende en rinkelende kopere belkes. As Levrinze Kuèb saoves thoèskwaam kós zien vrouw metein huùre of hae gojje zake gedaon had. As de belkes hièl hard rinkelde, dan had hae hièl slech verkoch. Want opa hóng dan zwaor gefrustreerd die moeëje haam aan de moor. Klónke de belkes zachjes, dan had opa gojje zake gedaon. Want dan vierde opa det erges aan de rand van Blièrick met ein paar dröpkes (borreltjes). Zien paerd wachde dao neet op, leet opa achter in de kroeg en leep hièl zutjes en gans allein nao hoès. ‘En sloóg opa det paerd dan noeits . . ‘, woel ik niejsgierig weite. ‘Nae huùr, miene opa sloog allein vleege van zich aaf . . .’.

Effe later loog ik in bed, hendjes gekruuts onder miene kop op ut kösse. Ik dóch nao euver Frankena en euver miene euver-groeëtvader Levrinze Kuèb. As ik later groeët bin zal ik noeits paeper in de kónt van ein paerd struie. En as ik dan wat dichter in de buurt van die prachtige bieëster dörf te kómme, dan zal ik ze aaie en neet op de kónt klatse . . . . 

(verhäölke oèt 'Kóm heej vetkedee' - 2016)

Unne nachmerrie

Vannach woord ik kletsnaat bezweit wakker, ik had weer ens gedruimp. Wie unne gek vloog ik rechop in bed en reep hièl hard ‘Naehae . . .’. Marijke is natuurlijk ouk wakker gewaore en rup verschrik: ‘Wat is d’r noow weer?’. Maar de adrenaline giert door mien ald lièf en unne verwarden druim dreit mich door de kop: ‘Det vertel ik dich morge waal, we gaon weer slaope, truste’.

Ik kin effe neet mièr slaope en dink aan mienen druim. Óngeluiflik wao se dae kwats sóms vanaaf haols, allein deze kièr wis ik ut waal. Gisteraovend had ik nao Eva Jinek gekeke, ze hadden ut euver dae zoon van Femke Halsema. Ónveurstelbaar wie dae Telegraaf det verhaol had opgeblaoze. Want bin noow ièrlik, ouk weej hebbe vruùger van alles oètgevraete. Zelfs noow doon Marijke en ik nag waal ens dinger die eigelik neet door d’n beugel kinne. Maar wat had ik noow eigelik gedruimp? Ik zal ut óch vertelle en aansloètend wuùrd ut waal duùdelik.

Op Facebook waas d’r verwarring of dae Scheetkelder in de Wielder d’r noow nag waal of neet mièr loog. Sómmige zagte det dae waas opgeruump en andere wiste det hae d’r nag loog. Ik had met emus aafgespraoke det we um ens zuuje gaon opzeuke, maar ik bin nagal wat óngedöldig van aard.
‘Marijke, hebs dich genne zin um vanmiddig wat door de bös te struine?’.

‘Wie zoeë, wil se dae Scheetkelder gaon zeuke’, vroog Marijke det mich altièd metein in de smièze haet. We trokke ós de alde schoon en kleier aan en ginge op waeg nao de Blièrickse bös.

‘As ut maar un bietje begaonbaar is, anders dreij ik mich metein weer um’, zag Marijke. Maar ik wis waal baeter, det struint ouk hièl gaer door de bös. Effe later lepe we dan ouk naeve de Everlosebaek aaf en ik schatde in wao dae kelder zoeë wat meus ligge. Ik had unne stok in de hand en Marijke droog un gaelwit tasje met twieë fleskes water en ut fototoestel.

‘Wat is ut heej moeëj, det had ik noeits gedóch’, zag Marijke maar ik heel de moel, want ik wis det dit zoeë veurbeej waas. Op de plaats wao ik dóch det ut óngevièr meus zièn schravelde we umhoeëg richting autowaeg.

‘Mótte we heej euverhaer, det is mich vuùls te link en det meug toch neet’, zag Marijke neet erg euvertuùgend. Want ik wis det ut det spannend vónd en nao un hekwerk én un döbbele vangrail euver geklómme te zièn, stónde we aan de rand van de autowaeg. Unne vrachwage oèt Estland kwaam veurbeej. Ik zweide met miene stok en de chauffeur zweide truuk. Maar aan d’n andere kant van de waeg woord ut pas ech un haos óndoordringbaar oerwoud. Al mièr as 40 jaor had de natuur heej ziene vreeje gangk kinne gaon en dan weit ge ut waal. Dich struùkgewas en nag vuùl erger, dieke begreuing met braomelestruùk makde ut haos óntoegankelik. De kós genne stap zette zónder de takke aan de kant te mótte schuùve of die scherpe braomelescheute veurzichtig plat te trappe.

‘Had se dich noow maar un lang bóks aangedaon’, zag Marijke wie de ièrste bloodspaore euver mien bein lepe. Maar we zatte door in de richting det ik vermoedde wao dae Scheetkelder meus zièn. D’r kwaam haos gen ind aan en we ware allebei kletsnaat bezweit.

‘As d’r maar gen téke zitte’, zag Marijke. Kepot muùg kwame we beej unne greppel, waovan ik metein dóch det ut waal ens de vruùgere Mièrsbaek kós zièn. Ik kroop umhoeëg en un stökske wiejer zoog ik un veerkentig betónne gaat: ‘We zien d’r’, reep ik hièl gruuëts en bliej, maar ik kreeg gen antwaord. In paniek worstelde ik mich weer truuk en zoog det Marijke zich mopperend óntdeej van un tièntal venijnige braomelescheute. Maar deze scheetkelder had maar einen toegang en maar ein veerkentig gaat, dan mót d'r dus nag eine zièn.

‘Dan zièn d’r dus toch twieë’, reep ik hièl bliej. En jaowaal huùr, zón vieftig maeter wiejer loog de gezóchte groeëte scheetkelder wao ik 60 jaor geleje zoeë dök had gespeuld. Ik herkinde daen toegang en die dreej veerkentige gater wao ze vruùger in d'n oorlog de scheetschiève umhoeëg hele. Ein nostalgisch geveul euverveel mich, en det deej good.

Maar op det zelfde moment hoorte we euveral um ós haer leweit en in de lóch 'wakkewakkewak' ut geluùd van unne helikopter.

‘D’r is weer ens wat gebeurd op de A73’, verzuchde mien vrouw. Maar we hoorte ouk auto’s stoppe en doeënbeej minse hardop praote. Ik hoord zelfs unnen hónd blaffe. En dae helikopter bleef maar rech baove ós hange. Inens lete zich twieë pliessies aan twieë touwe nao ónder zakke:

‘Ze zeuke ós, die mótte ós hebbe’, zag mien vrouw hièl ingstig.

‘Stilstaon en hand umhoeëg’, schrièwde unne pliessie nao mich, nag bungelend aan zien touw. En toen ging ut inens allemaol hièl flot. We krege handboeie aan en unne blinddook veur. Ein-veur-ein woorte we de helikopter in gehese. Det waas wat, ik deej ut zoeëwat in de bóks. Ik snapde d’r gen snars van. Met loeiende sirene woorte we aafgevoerd met ónbekinde bestumming. De aafgeloupe nach hebbe we same in ein cel dich taegenein aan gezaete. In ut óngewisse, zoeë schoow wie twieë wezels, we hebbe toch niks misdaon, wat geit d’r met ós gebeure? Zoeë net ging de deur aope en goeijde unne pliessie de krant nao binne en zag hièl kortaaf:

‘Heej laes maar ens wat ge heb aangerich, stelletje criminele!’. We hoofde de krant neet ens aope te slaon want op de veurpagina loze we met aope mónd:

Blerick, 15 aug.: Gisteravond moesten de A73 en A67 urenlang worden afgesloten. De Estlandse vrachtwagen-chauffeur Kirill U. zag omstreeks 15:15 uur een bejaard echtpaar de autobaan oversteken. De grijsbebaarde man zwaaide vervaarlijk met een kapmes en de vrouw droeg een geelwit tasje met onbekende inhoud. Onmiddellijk nam Kirill U. contact met de politie, die met maximale inzet actie ondernam. Alle in- en uitvalwegen van klaverblad Zaarderheike werden afgesloten en vanwege de moeilijke toegankelijkheid werd een helikopter ingezet. Door het zéér dichte struikgewas en de weelderig overwoekerende braamstruiken wisten ze uiteindelijk de 72-jarige J.T uit B. te arresteren in de voormalige ‘Scheetkelder’ uit de Tweede Wereldoorlog. Zijn 71-jarige echtgenote M.V. hield zich schuil in de voormalige bedding van de Mièrsbeek. Beide zijn overgebracht naar het politiebureau waar ze de nacht hebben moeten doorbrengen in de cel. Morgen worden ze voorgeleid aan de officier van Justitie. Ze kunnen een forse straf en korting op hun pensioen tegemoet zien.

En presiès op det moment woord ik kletsnaat bezweit wakker. Hèhè, ik had gedruimp, gelökkig det ut allemaol neet ech gebeurd is. Alhoewel? Dae zoon van Femke Halsema zal dao anders euver dinke? En met ós twieë had det zoeë maar ens waor kinne zièn. Ik zit op de rand van mien bed en kièk ens nao mien bein en tel óntelbare kratse van braomelestruùk.

Die media blaoze alles op. Behalve de scheetkelders, die ligge d'r nag!?

Nao de kerk

We kómme allemaol op unne laeftièd det luustere nao pap en mam neet mièr zoeë vanzelf spraekend is. Ut is 1961, ik zit op ut Blariacum en kóm steeds mièr in de knuip um mienen tièd te verdeile tösse schoeël, studere, sporte beej Festina, slaope en speule op ut Lieuweriksveldje. Die 24 oor zièn te langk en te kort tegelièk. Smorges oèt d’n bölt kómme kós steeds mièr meujte. Kin ik waal boète gaon speule of mót ik binne mien hoèswerk make is un ónmeugelik dilemma.
‘Heb se dien hoèswerk noow al aaf, det kin haos neet’, zaet ós mam. 
‘Maar jao mam, we hebbe morge neet vuùl lièrvakke’, leeg ik.
‘Kin se mich effe beej Drika petatte haole en unne bloomkoèl as ut dae haet?’, vruuëg ós mam.
‘Strakkes mam, want die jónge wachte boète op mich’, leeg ik opniej en striets mich wie unne alden deef de deur oèt.

Leège en mich aafzette taege mien elders velt mich ech zwaor. Ik worstel dao met in miene kop. Maar as ik boète aan ut speule bin of smorges lig te luime in bed, dan vergaet ik alles. En as ik zit te lière of ónderoèt gezak in de schoeëlbanke hang dan euvervelt mich un ónverzettelijk geveul van: ‘Ze kinne mich allemaol un eike nao de baan rolle, wie kóm ik heej zoeë flot meugelik weg’. 

Sinds ik van de lieëgere schoeël aaf bin, hoof ik neet mièr persé nao de kerk. Mien vriendjes van ‘streng-katholieken-huize’ die mótte waal nag. Die gaon nag döks iddere morge en zelfs sóndigs nao ut lof! Ikke neet mièr gelökkig! Ouk van det biechte en det vaste bin ik aaf. Ik snapde dae kwats zoeë-wie-zoeë al lang neet mièr. Ózze pap, dae zelf noeits nao de kerk ging, had altièd gezag:
‘Zoeë lang as ge nao de lieëgere schoeël gót, wil ik hebbe det ge nao de kerk gót. Dao nao meug ge det zelf bepaole’. Ik vónd det waal redelijk, allein ós Fien had dao meujte met, det had unne godsgruwelikken haekel aan die kerk. Ós mam die ging saoterdigs altièd nao de Mis van zeve oor. En waorum weit ik eigelik neet, maar ik heb ut nag lang volgehalde um met eur mei te gaon. As de klokke luujde um kwart veur zeve dan leet ik alles valle: ‘Ik gaon met ós mam nao de kerk’. Ós mam zat eur hudje op en same lepe we door de Lieuwerikstraot, de Smeliënstraot, stoke ut kerkplein euver, de vièf trappe op aan de linkerkant de kerk in. Links achter ut veurpertaol zoot unne grièze natuursteine wiejwatersbak ingemetseld. Unne leechgriès oètgeslage rand goof aan wie wièd ut wiejwater op waas. We sopde de wiès- en middelvinger in det water en sloge un kruutske. Ik leep keurig achter ós mam aan, naeve de biechsteul euver die groeëte gaele tegels en we ginge altièd naeve d’n derde pilaor zitte. Ut klökske net boète de sacristie tringelde, keplaon en twieë misdeeners loupe plechtig nao d’n altaar. Idderein steit op wies keplaon d’n altaar haet beklómme, en we gaon ós zitte. Ós mam pak de portemenee en guuëf mich twieë heitjes, ein veur ut plaatsegeld, ein veur de collecte van de waek. Metein schuut mich te binne wat un vriendje mich gezag haet:

‘De kins ouk gewoèn tikke met dien heitje op de collecte-schaal! Haet nemus in de gater en de hebs weer un heitje verdeend!’, maar det heb ik noeits euver mien hert kinne verkriège. De mis begint met wat gepraevel euver Kyrië Eleïson, keplaon löp nao de praekstool um ut Evangelie veur te laeze. Ik huùr nag net ‘Johannes 14 vers nummer huppeldepup’ en ik doon efkes de uigskes toe. Nao ut Evangelie geit idderein zich zitte, keplaon stik zich waers de hand ónder de kazuifel oèt en leunt veureuver op de praekstool. Hae wach effe en zaet plechtig: 
‘Dierbare parochianen . . .’, en wach dan weer efkes um indrök te make.
‘Dierbare gelovigen, afgelopen week keek ik naar de televisie enne . . . ‘. Godnondedju dao begint dae weer, det had ik dökker gehuuërd, noow kump d’r ein verhaol euver de egoïstische hebzuch van de mins. En euver de gierigheid as ut aankump um good te doon veur de erme minse. De dierbare parochiane kriège ze duchtig euver eur klungels met priemend opgestaoke wièsvinger. As hae wat oètgefoeterd is waere we euverdreve herinnerd um royaal te gaeve aan de waekelikse collecte. En zeker neet ós vrijwillige beejdrage aan de kerk te vergaete. Ut is doeëdstil in de kerk en ik zeen euveral gebaoge köpkes van de dierbare gelovige makke schäöpkes. Noow hadde weej net de aafgeloupe waek de Nederlandse Gróndwet behandeld op schoeël. Ik had waal wille schrieèwe nao dae prieëmer:
‘Dörf se waal? Minse op eur gemood werke en ze de les te laeze? Laes maar ens artikel 1-23 van de Gróndwet! Geej zaegent óch altièd zelf ut beste en niks hebzuchtigers as die kerk van dich’. De mis geit wiejer. 

Ein van die misdeeners tringelt idderein wakker met zón altaarschel met van die dreej belkes, de offerande begint. Idderein mót met zien geveulige kneenkes op die knoèrharde knielbenkskes gaon zitte. Maar ik heb ut effe gehad, ik blièf zitte en schuùf un bietske nao veure zoeëdet mien dierbare kneenkes net det knielbenkse rake en mien zalige kónt lekker rös op de bank.
‘Neemt en eet, dit is Mijn lichaam’, zaet keplaon en stik de hostie umhoeëg, de kerk praevelt d’r wat achteraan. Ik krièg intösse dae praek maar neet oèt miene kop en dink nao euver good en kwaod.
‘Is det waal good te neume wat keplaon dao zoeë juus vertelde beej dae praek? Volges mich richde hae beej zien dierbare parochiane en zichzelf mièr kwaod en wrevel aan as det um leef is!’. 
Volges mich sleit dae met zien ge-alde-täöt de plank cómpleet mis en mien waekelikse bezeuk aan de kerk kreeg inens un depere beteikenis. Det oor in de kerk naeve ós mam zit ik nao te dinke euver wat good en wat neet good is. 
‘Verbaeter de waereld en begin beej dich zelf! En as se baejs doot det noeits veur dich zelf maar altièd veur emus anders dae det nuuëdig haet’, haet ós mam mich altièd veurgehalde. En daorum heb ik ut nag un paar jaor volgehalde in de kerk. Idder waek un eurke filosofere euver good en kwaod. D’r veel genóg um euver te dinke want ik heb vuùl verkièrd gedaon in mien laeve, ik bin d’r noeits veur weggeloupe en probeer ut noow nag steeds ietskes baeter te doon. En baeje doon ik stiekem nag waal ens, maar nag noeits veur mich zelf.

Ónder de kemunie loupe de ièrste dierbare parochiane alweer de kerk oèt. Un bietje ónbeschoef maar begrièpelik. Ós mam wach netjes nao de zaegen wies keplaon in de sacristie is verdwene. We loupe same de kerk oèt. Veur ós löp un hièl ald vruiwke stepke-veur-stepke de traptraeje aaf. Ze is gans in ut zwart gekleid, rónd zwart hudje met un fuùlke op d’n bums. Wieje zwarte jas wies baove de zwake inkelkes. Weej halde netjes in. Beej de ónderste traej velt inens wie dónderslaag-beej-helderen-hemel eur snieëwitte ónderbóks op de zwarte lakscheunkes. We schrikke, ós mam en ik zeen ut gebeure:
‘Die is letterlik de bóks oètgevalle van dae kwats van keplaon’, zaet ós mam alleszeggend. En ik schater ut oèt van ut lache:
‘Pssst, hald dich in, det vruiwke is d’n elastiek gesprónge’.
Maar det vruiwke stap röstig oèt eur snieëwit óngelökske, froemelt de zooi beejein, stop ut in eur zwart tasje en löp parmantig wiejer.

De kerk is oèt, de minse bliève weg. Ut gelouf is gebleve in die tièn gebaoje, ut fundament van ós westerse beschaving. Nou ja, behalve det twieëde gebod. Keplaon zwieg, de minse gluiven um neet mièr. Maar ós mam klink nag helder in miene kop:

‘Verbaeter de waereld maar begin beej dich zelf. Dink neet allein aan dich zelf maar ouk aan unne andere dae ut nuuëdig haet’.

Blaricge en Walaren: Blerick en de Wielder?

Ene Albericus schonk tussen 780 en 784 goederen in Blerick aan de Bonifatius-abdij van het Duitse Fulda. De schenking staat vermeld op een lijst Friese giften uit die tijd, die in de archieven van het klooster wordt bewaard. Het is de eerste schriftelijke vermelding van Blerick na de Romeinse tijd. Ze luidt (vertaald) als volgt: Ik, Albericus van de Maasgouw, schenk aan Bonifatius goederen uit ons erfdeel , gelegen in de Maasgouw, langs de rivier de Maas in het domein Blaricge (Blerick): een landgoed met boerderijen en de grote vroenhof met al wat daar bij hoort. In het andere domein Walaren een boomgaard en een weide en 11 boerderijen en een halve (boerderij) met de daarop wonende horigen en anderen (horigen) ten getale van 46.[1]

De vraag rijst meteen waar ligt dat andere domein Walaren? Het woord walare[2] zou een latijnse vorm zijn van wilere[3]. Van oorsprong mogelijk een mengvorm van Romaans en Germaans voor villari ‘boerderij’. In het grensgebied van het Germaans en Romaans zijn ook nu nog veel meer plaatsnamen met weiler / wieler. Opsplitsing naar wil-e-re doet denken aan plaatsaanduidingen als Wieler / Wielder.

Bij het zoeken op internet vinden we binnen een straal van 100 km vijf mogelijke locaties aangegeven die zouden kunnen matchen met Walaren:

1.     Wijlre (spreek uit: wiel-re) is een kerkdorp in de gemeente Gulpen-Wittem, in het zuiden van de Nederlandse provincie Limburg, 85 km ten zuiden van Blerick. Door het dorp stroomt het riviertje de Geul. De kern Wijlre telde in 2015 circa 1960 inwoners.

2.    Well (ligt ruim 30 kilometer ten noorden van Blerick aan de Maas); woonkern van de Nederlands-Limburgse gemeente Bergen. Het kerkdorp telt 2.484 inwoners (2019). Het ontbreken van de –re doet vermoeden dat Well eerder afgeleid is van wal / oever / aanlegplaats aan een rivier.

3.    Wielder (buurtschap ten noorden van Blerick); ligt in het noordwesten van Blerick en wordt aan westzijde begrensd door de A73, aan noordzijde door Venlo Trade Port, aan oostzijde door de Groot-Bollerweg, aan zuidoostzijde door de buurtschap Wassum en aan zuidzijde door de wijk Klingerberg.

4.    Wielder (klein buurtschapje en straatnaam ten ZW van Lottum);

5.     Wieler (buurtschap ten noorden van Swalmen, minder dan 20 kilometer ten zuiden van Blerick). Door Wieler lopen twee straten, die allebei de naam Wieler dragen. Vanuit deze wegen zijn het gehucht Einde en het dorp Swalmen te bereiken. De buurtschap ligt direct aan het riviertje de Swalm.

Zonder de andere vier opties tekort te willen doen, zou ik graag enkele argumenten willen noemen die pleiten voor de Wielder bij Blerick:

1.     Het wordt meteen aansluitend genoemd in de schenking van Albericus van de Maasgouw.

2.    Blerick wordt omringd door de buurtschappen Hout-Blerick, Overkoren, de Boekend, de Wielder en ‘t Ubroek. Verplaatsen we ons naar de Middeleeuwen, dan lag de Wielder ingeklemd tussen de Maasmeanders Koelbroek in het westen en Ubroek in het oosten. Verder ’t Saorbrook (water in het zuiden) en de Blerickse Hei (in het noorden). De grens tussen de Blerickse Hei en de Wielder werd vroeger de Germaanse wal genoemd, een kunstmatige wal van 2 meter hoog, 9 meter breed en 700 meter lang[4].

3.    Midden in de Wielder lag zeker vanaf de Middeleeuwen hoeve Boerlo[5], omringd door landerijen. De van Boerlo’s woonden al in het begin van de 14de eeuw in Blerick.

Tenslotte: ik wil niet claimen dat het Walaren uit de achtste eeuw de Wielder is in Blerick. Dat zou ook niet netjes zijn ten opzichte van de andere opties. Maar het zou zo maar kunnen en dan zou het de historie van Blerick alweer een beetje meer inkleuren.

---

[1] Ego Albericus de pago Mosao trado sco Bonifacio res quas dedit fr(ater) m(eu)s Rudinc. Id est portione(m) dni mei Helgrici et d(omi)na mea Agnes suam mihi tradidit portionem. Hoc est q(uo)d trado sco Bon. in pago Masao iuxta flumen More, in villa no(min)e Blaricge domu(m) scilicet una(m) bona(m) cu(m) casis et curte magna ac suis adiacentiis, et in alia villa Walaren pomerium, et pratum, et XI mansos et dimidium cum mancipiis supra sedentibus, et aliis numero XLVI.

[2] http://gtb.ivdnt.org/iWDB/search?actie=article&wdb=ONW&id=ID4801

[3] Zie ook: wilere; http://gtb.ivdnt.org/search/ Historisch woordenboek

[4] J.A.Ort; Jaarboek van het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (Volume 19 – 1882, blz.451-462)

[5] https://www.heemkundekringblariacum.nl/documenten/publicaties/Boerlo.pdf