Niejaor in d'n iëstiëd

Hiël lang geléje waas d’r ens ein jungske dae Bernlef hoot, maar idderein neumde um gewoën Baerke. We môtte waal hiël wiëd truuk in d’n tiëd, bijna ônveurstelbaar wiëd truuk. Vuul minse weite daor hielemaol niks miër van, maar ik weit ut auk allein maar umdet Baerke ut mich zelf verteld haet. Ut is presies 15.000 jaor geléje. Bliërick, Holt-Bliërick en d’n Bookend bevônde zich op ut lets van de letste iëstiëd. Det speulde zich aaf tösse 100.000 en 10.000 jaor truuk. Of ze toen al niejaor vierde? We weite ut neet. Maar net wie noow woorte in de herfs de daag steeds korter, en de nachte alsmaar kalder. Ut waas iëstiëd, dus d’r ware toen hiële lange iëzige winters en vuuels te korte zomers. Auk toen waas d'r unne langste nach, en sloog det unne kiër um. En waas d'r ein punt det de daag weer begôste te lenge. In ut opkômmende veurjaor veranderde ut smiltwater de Maas in ein wild en breid struimende rivier met vuuel zietakke, die verwoestende spoare door ut landschap trokke en die ut zand en de veurstein hoëg opgoëijde in as halve maone gebaoge heuvelrögge. De zomers ware kort, en alles woord oëtbundig greun bezeijd met mos, allerlei krúje en liëge struuek. Op de druuegere en hoëger gelaege stökke bleuijde de hei prachtig paars. Wie ut water weer zakde bléve euveral groëte plasse water achter in die Maas-èrm, de Maas-meanders. Idyllisch gelaege ônder langs die gebaoge heuvelrögge, lóge van die röstige waterplasse met vuuel karpers en vaores. Zoeë ôntstônde d’r toen ut Brook, ut Saorbrook, de Wassum, de Bookender koèle en ut Dubbroek. Al det greun en stilstaond water trok hôngerige en dorstige biëster aan. Ge môt mich ech geluive, maar heej kraosde en struinde zoeë aaf en toe echte mammoete, bizons en langhäörige neushoorns rônd. Maar ut ware toch veural de paerd en hiël vuuel rendiere die me heej zoog. Op de hoëger gelaege heuvels woënde kleine gruupkes minse, de Neanderthalers. Sôms bléve ze heej ein paar jaor hange, sôms kwame d’r nieje femilies beej, sôms trokke ze in strenge winters naor ut zúje. Smeis ware det ein paar femilies die beejein bescherming zôchte, iddere femilie in zien eige tent. De minse laefde van wat ze in de natuur kôste jage, en van wat ze in de boëtelôch verzamelde aan neut, eppelkes, paddesteul en wörtelkes. 

Op ein van die heuvelrögge, um presies te ziën hoëg baove de Bookender koèle, woënde de femilie van Baerke. Ze hadde eur tent van rendierevèl goôd beschut tösse de hazelneut-struuek gezatte. In ut noorde loog de oëtgestrekde Bliërickse hei, die naor dreej oor laupe euverging in de Piël. Daor dörfde némus doorhaer, want daor spoëkde ut. Vanaaf de rand van d’n heuvel kôs me hiël wiëd kieke, zelfs tot aan de Maas. Aan de rand van de Maas veel unne opvallende machtige hoëge eikebaum op, baove aan de helling. Ze neumde die plek auk waal de Aal, de allerheiligste plek van Bliërick, Holt-Bliërick en d’n Bookend. De vader van Baerke dae hoot Ingram en zien moder Sarild, en same hadde ze veer kinder. Twieëje struise dochters, Dabbe en Grimhild, die moder met holpe met veurke staoke, aete klaor make en de rendiere-velle schoën en soepel te make. Det déje ze döks door d’r met de tand op te biëte. Dan waas d’r auk nog unne groëtere broor, ôzze Alf. Same met ziene pap ging dae op rendierejach, nou, en det waas unne echte draufgenger. Dae ging un rendier met bloëte hand te liëf. 

En ikke bin de jôngste, ik bin tiën jaor ald en ik heit Baerke. Ik röls un bietje van d’n berg aaf, en ik help mien zuskes met hazelneut rape en ut zeuke van krúje en holt um te staoke. De res van d’n tiëd probeer ik ônder in de 'Bookender koèle' te visse en un väörke te vange. Ik heb mich zelf un speer gemak van unne rechte wiets. De punt heb ik wat spitser gemak met un veursteine voësbiëlke, dae ik van pap gekrége heb. En dan de punt van die speer laote schreuije in ut veur en dan heb se ein scherpe stevige zwarte punt. De kuns is dan um doëdstil en met vuuel gedöld baove ut water te bliëve hange, wies d’r unne vis stil steit ônder dien neus. En dan hiël flot probére det viske aan dien speer te spiëze. En eindelik had ik beet, naor un paar oor mis gestaoke te hebbe spartelde d'r noow unne dieke vaor aan mien speer. Ik goëijde um flot aan de kant en sloog um met unne ronde stein op ziene bums. Hiël gruuets ging ik d’r met naor mam. 

Ik waas ut bijna vergaete, ôs mam die waas krank. Ze loog al ein paar daag te razele ônder alle rendierevelle, die we euver hadde. Ze had koorts en Grimhild verzörgde eur. Ik woel laote zeen det ik unne schoëne vis had gevange, maar mien zuske zag:

‘Sssst, hald de moel, ut geit neet goôd met mam. Gangk dich ens wat fris water haole’. En met un toegeneijd vel rende ik ein stök wiejer op naor ein helder baekske, det nog neet dich gevraore waas umdet ut flot struimde. Ein paar daag truuk had de ganse femilie ôzze pap en Alf geholpe um ein groët rendier te vange. Mien vader en ôzze Alf hadde d’r eine van de groep aafgezônderd. Mien zuskes, ôs mam en ik meuste d’r veur zörge det hae neet miër weg kôs. Daorbeej waas ôs mam in ut iëskalde water terech gekômme. Maar ze woel neet direk truuk naor de werme tent, bleef te lang boëte in de kelt, en noow waas ze krank. Jao, want ein extra rendier veur de winter goôf unne extra veurraod aan vleis, alweer un niej werm vel d’r beej en van de dieke knäök makde ôzze pap gereidschap.

‘Ut geit ech neet goôd met dich, Sarild’, had ôzze pap gezag, ‘we hadde unne tiëd truuk wat wiejer naor ut zúje môtte trekke’.  Maar ôs mam die goôf gen sjoege, ze hoosde en razelde zich te verrèkke. En vannach had ze hardop ligge druime en kwats ligge te verkaupe. Grimhild loog de hiële tiëd naeve eur en probeerde ze werm te halde en te laote drinke. Maar alles kwaam d’r weer oët. Det kôs neet lang zoeë door gaon!

Miene pap, Alf en Dabbe hadde vanmorge det rendier geslach. Ze hadde de ingewande d’r oët gehaold, en de kop d’r aaf gesnéje. En toen opgevuld en verzwaord met rivierstein um vervolges ut rendier in ut iëskalde water te laote zakke. Zoeë blief ut vleis hiël lang goôd.

‘De ingewande en de kop bringe we as ôs offer naor de Aal, beej d'n alde eik op de helling in Bliërick aan de Maas’, had ôzze pap hiël bedreuf gezag, want hae makde zich vuul zörg um ôs mam. En same met Dabbe en Alf waas hae al unne hiële tiëd weg.

‘Gangk ens kiëke of pap nog neet kump’, zaet Grimhild,’ ôs mam haolt hiël nuuetelijk aom’. En ik goeijde miene gevange vaor naeve ut veur en rende d’n berg aaf naeve de Bookender koèle aaf richting de Aal. In de vaerte zoog ik dreej kleine figuurkes in dieke velle verzônke kômme aansjouwe.

‘Paahap . . paahap . . spooj ôch wat, ut geit neet goôd met mam’, maar ze hoorte mich nog neet, dus ik rende nog un stök wiejer.

‘Paahap . . paahap . . kôm op, spooj ôch ens wat, ôs mam krieg gen lôch . . .’, en ik zoog det ôzze pap zich kepot schrôk. Same rende we wie ein truupke rendiere truuk naor de tent. Ôs bure ware intösse auk kômme kiëke en hadde ôs veur, wat bijna oët ging, nog ens opgestaok. Idderein zoot um ôs mam haer. De buurvrouwe makde rare bäökende gelúde en zweijde met krúje-tekskes baove ôs mam. Ze woord d’r waal hiël röstig van, maar haolde hiël raar en pièpend aom.

‘Gangk maar allemaol truuk naor ôch eige tent’, zag miene pap, ‘Grimhild blief waal beej eur’. Maar mich bekroop inens ein hiel raar geveul. Ut leek waal ein aafschiëd veur altiëd. Ut vurrig jaor waas mien oma auk zoeë gestôrve, die had auk ein paar daag pièpend aom ligge te haole. En toen waas ze gestôrve. Mich lépe weer de traone euver de wange as ik daor aan dôch. De volgende daag hadde ze eur hielemaol poelekenèks oët getrokke, en in ein groët vel weggedrage de hei op. In ein liëge koel hadde we oma plechtig begrave, alle femilies oët de ganse buurt stônde d’r in ein kringske umhaer. Ze hadde allemaol moëije paarse hei-struukskes geplokke en baove op oma gelag. Ut woort mich allemaol te vuuel, ik begôs hiël hard te bäöke en zag taege miene pap:

‘Kump ôs mam noow naeve oma te ligge?’. Maar ôzze pap keek mich strak aan en zag taege mich:

‘Kôm op Baerke, gedraag dich as unne groëte vent, hald dich kedoek en gangk slaope’. Ik zoog veur ut iërs in mien jônge laeve ein traon euver ôzze pap zien wang rolle. En dôch, laot ik maar neet wiejer näöle, ik pakde mich ein vel en rolde mich taege ôs mam aan. Op ut ritme van ut piëpe van ôs mam veel ik in slaop. 

De volgende morge schrôk ik wakker, en veulde mich metein hiël schöldig.

‘Goôje morge Baerke’, zag Grimhild taege mich. Ik vloog rechop en zoog ôs mam taege Grimhild aan leune. Grimhild voorde ôs mam veurgekauwd aete en leet eur drinke. Ôs mam lachde naor mich en zag hiël zachjes:

‘Ik had dich waal gehuuerd gisteraovend vlaegel, maar oma blief nog maar efkes allein ligge op de hei’. En ze hoosde d’r achter aan, maar neet miër zoeë erg as gister.

‘Röstig aan mam, we ziën d’r nog lang neet’, zag Grimhild.

Ik sprông op en rende naor boëte naor ut veur, kiëke of d’r wat te bikkesemente waas. Ôzze pap en Alf zóte same miene gegrilde vaor op te aete, en ik moch unne euvergebléve rendierpoët aafknage. Maar det makde niks miër oët. 

‘Morge is de jaorwende’, zag miene pap en keek umhoëg naor de iëzige griëze lôch.

‘Dan wuuerd d’r vandaag zeker neet gejaag, pap’, vroog Alf.

‘Nae jông, de Aal haet ôs gister verhuurd, we môtte um op de kneen danke, kômmende nach make we ein groët veur. Vanaaf noow lenge zich de daag weer, ein niej jaor deent zich aan’.

‘En same met ôs mam wuurd ut zeker ein hiël zalig niejaor’, floep d’r mich zoeë maar oët.

Ôzze pap lachde zich de rotte tand bloët, goëijde zien vel um de breije schouwers en reep: 

‘Kôm op jônges, we gaon holt zeuke. En veural vuuel denneholt, det knettert goôd. Det ze ôs dao baove maar goôd húre’.

 

 

Kôm heej vetkedee . . ut gedich

Zoeë maar ein gedich, det in hiële lange zinne hiël in ut kort vertelt wie ut vruueger ging:

 

‘Kôm heej vetkedee’, zag mien mam en vaegde mien snôtneus aaf aan eure bônte scholk en hup, ik waas alweer op de klater.

Zoeë ging det 60 jaor geleje, al die jaore vlóge veurbeej, maar staon weer vliemscherp veur de geis, wie helder water. 

Ik surf op internet, haej, ein sajt euver de Liëuwerikstraot, ik laes de verhaole van Annet van Zus van ut winkelke, beej ôs wiejer op de straot.

Ik dink weer aan mien jeug op ut Liëuweriksveldje, aan mien vriendjes, ut koele grave en al det kattekwaod. 

Ik schriëf ein verhäölke veur op de websajt van Annet Schreurs, hèhè, mien iërste jeugherinneringe heb ik opgeschréve.

Maar ut luuet mich neet miër los, alle gewoëne en biezôndere verhaole van vruueger kômme neet-miër-taege-te-halde baove gedréve. 

Neet allein euver de Liëuwerikstraot, maar auk euver ut Brook, de Wienkelder, de Kaolentip, de Wielder en de Scheetberg.

We ginge op de joets naeve de Wassum, de Bookender Koele, kielpe in de Kôckerse baek, en rölse van de Spekberg. 

Verhaole euver mien elders, ôs mam die mich liërde um te knoevele en netjes met minse um te gaon.

Euver ôzze pap die mich liërde wat moch, maar veural wat neet moch, en det ik altiëd oprech en iërlik in ut laeve meus staon. 

Maedjes lépe toen keurig in gestréke kledjes, en dróge allemaol vlechjes in de haor. Opgetrokke kuiskes met praopere kneenkes daorbaove.

De jônges dróge korte bôkse met helpkes, versléte schoon en aafgezakde kouse. Altiëd kepotte kneen met van die dieke raove. 

Joëste de melkboer met Max zien paerd kwaam met melk naeve de deur, en probeerde met alle moders te dolle.

Veur de vriëdig kwaam Arie Verbaan met zien viskèr door de straot en dae reep al van ver: Haring, verse haring, haring als scholluhh. 

Nao de schoël flot naor hoës, bôtteram op de voës, de alde schoon en de alde kleijer aan en roeps naor boëte.

Swinters waas ut nog ech steinkald, met slaope krége we ein werme kroëk in bed, en smorges stônde nog de blóme op de roëte.

Eine kiër per jaor kwaam pestuurke op hoësbezeuk, um miene afvallige vader de kerk in te loekse tösse daen borrel en dieke sigaar door.

En ik zoot ônder de taofel, luusterde stiekem mei, en waas getúge det de kerk de greep op eur neet miër makke schäöpkes verloor. 

Beej ôs taegen-euver woënde eine hiele dieke kater, en dae had wat met die poes van ôs, gos det waas un heftige affaire.

Die kôste neet van mekaar aafbliëve en pôngelde te vuuel met ein, en nao twiëje kiër jônge ketjes môs ôs puuske van miene pap emigrere. 

Met de jaorlikse kermis en met mien iërste kemúnie kwaam beej ôs de ganse koedeljach van twieëje groëte femilies op d’n bak.

Det waas ein fiës met al die tantes, oëmes en eur gezôks d’r beej. En d’r woord flink gebuis en volgedouwd met vlaaie, bônbunkes en gebak. 

Met de vastelaovend kwame de alde kleijer oët de kas, krége we van alles aangedoedeld en unne roëije zakdook vasgezatte met un zwaevelduueske um de nek.

Ut gezich gesmienk met unne verbrande körk, en dan ginge we zinge naeve de deur van: Vastelaovesgek met d’n bessemstek. 

Met kersmis kwaam d’r unne echte baum met slingers, staekelig ingelehaor, echte kerskes en unne moëije piek d’r op geprik.

Same naor de nachmis en nao de letste zaegen zóte we midde in de kersnach te bikkesemènte aan de bloodwors, kerboët en verse klöntjesemik. 

Al die verhaole spoëkde mich door de kop, ze meuste d’r oët en woorte zorgvuldig in de kompjoeter opgeslage.

Miene kop is noow laeg, ‘Kôm heej vetkedee’ haet d’r zich euver ôntfermp! Un ech book is ut gewaore, aan ôch allemaol opgedrage. 

Neum ut nostalgie of verhaole oët de goôje alde tiëd, ôzze Heemkundekring Blariacum zuuet ut auk as kultureel erfgood.

Vuuel plezeer met laeze, hald de zakdook beej de hand veur dae lach en aaf en toe un traon. En geneet d’r net zoeë van as ik d’r van met schriëve genoot. 

‘Kôm heej vetkedee’, zag mien mam en vaegde mich de snoët.

En toen kwaam dae aolifant en bloôs ut gedichje oët.

 

'Kôm heej vetkedee' leet noow beej de BRUNA op de Kloësterstraot in Bliërick en beej KOOPS op de Klaosstraot in Venlo.