woensdag 7 augustus 2019

Blaricge en Walaren: Blerick en de Wielder?

Ene Albericus schonk tussen 780 en 784 goederen in Blerick aan de Bonifatius-abdij van het Duitse Fulda. De schenking staat vermeld op een lijst Friese giften uit die tijd, die in de archieven van het klooster wordt bewaard. Het is de eerste schriftelijke vermelding van Blerick na de Romeinse tijd. Ze luidt (vertaald) als volgt: Ik, Albericus van de Maasgouw, schenk aan Bonifatius goederen uit ons erfdeel , gelegen in de Maasgouw, langs de rivier de Maas in het domein Blaricge (Blerick): een landgoed met boerderijen en de grote vroenhof met al wat daar bij hoort. In het andere domein Walaren een boomgaard en een weide en 11 boerderijen en een halve (boerderij) met de daarop wonende horigen en anderen (horigen) ten getale van 46.[1]

De vraag rijst meteen waar ligt dat andere domein Walaren? Het woord walare[2] zou een latijnse vorm zijn van wilere[3]. Van oorsprong mogelijk een mengvorm van Romaans en Germaans voor villari ‘boerderij’. In het grensgebied van het Germaans en Romaans zijn ook nu nog veel meer plaatsnamen met weiler / wieler. Opsplitsing naar wil-e-re doet denken aan plaatsaanduidingen als Wieler / Wielder.

Bij het zoeken op internet vinden we binnen een straal van 100 km vijf mogelijke locaties aangegeven die zouden kunnen matchen met Walaren:
1.     Wijlre (spreek uit: wiel-re) is een kerkdorp in de gemeente Gulpen-Wittem, in het zuiden van de Nederlandse provincie Limburg, 85 km ten zuiden van Blerick. Door het dorp stroomt het riviertje de Geul. De kern Wijlre telde in 2015 circa 1960 inwoners.
2.    Well (ligt ruim 30 kilometer ten noorden van Blerick aan de Maas); woonkern van de Nederlands-Limburgse gemeente Bergen. Het kerkdorp telt 2.484 inwoners (2019). Het ontbreken van de –re doet vermoeden dat Well eerder afgeleid is van wal / oever / aanlegplaats aan een rivier.
3.    Wielder (buurtschap ten noorden van Blerick); ligt in het noordwesten van Blerick en wordt aan westzijde begrensd door de A73, aan noordzijde door Venlo Trade Port, aan oostzijde door de Groot-Bollerweg, aan zuidoostzijde door de buurtschap Wassum en aan zuidzijde door de wijk Klingerberg.
4.    Wielder (klein buurtschapje en straatnaam ten ZW van Lottum);
5.     Wieler (buurtschap ten noorden van Swalmen, minder dan 20 kilometer ten zuiden van Blerick). Door Wieler lopen twee straten, die allebei de naam Wieler dragen. Vanuit deze wegen zijn het gehucht Einde en het dorp Swalmen te bereiken. De buurtschap ligt direct aan het riviertje de Swalm.

Zonder de andere vier opties tekort te willen doen, zou ik graag enkele argumenten willen noemen die pleiten voor de Wielder bij Blerick:
1.     Het wordt meteen aansluitend genoemd in de schenking van Albericus van de Maasgouw.
2.    Blerick wordt omringd door de buurtschappen Hout-Blerick, Overkoren, de Boekend, de Wielder en ‘t Ubroek. Verplaatsen we ons naar de Middeleeuwen, dan lag de Wielder ingeklemd tussen de Maasmeanders Koelbroek in het westen en Ubroek in het oosten. Verder ’t Saorbrook (water in het zuiden) en de Blerickse Hei (in het noorden). De grens tussen de Blerickse Hei en de Wielder werd vroeger de Germaanse wal genoemd, een kunstmatige wal van 2 meter hoog, 9 meter breed en 700 meter lang[4].
3.    Midden in de Wielder lag zeker vanaf de Middeleeuwen hoeve Boerlo[5], omringd door landerijen. De van Boerlo’s woonden al in het begin van de 14de eeuw in Blerick.

Tenslotte: ik wil niet claimen dat het Walaren uit de achtste eeuw de Wielder is in Blerick. Dat zou ook niet netjes zijn ten opzichte van de andere opties. Maar het zou zo maar kunnen en dan zou het de historie van Blerick alweer een beetje meer inkleuren.



[1] Ego Albericus de pago Mosao trado sco Bonifacio res quas dedit fr(ater) m(eu)s Rudinc. Id est portione(m) dni mei Helgrici et d(omi)na mea Agnes suam mihi tradidit portionem. Hoc est q(uo)d trado sco Bon. in pago Masao iuxta flumen More, in villa no(min)e Blaricge domu(m) scilicet una(m) bona(m) cu(m) casis et curte magna ac suis adiacentiis, et in alia villa Walaren pomerium, et pratum, et XI mansos et dimidium cum mancipiis supra sedentibus, et aliis numero XLVI.
[2] http://gtb.ivdnt.org/iWDB/search?actie=article&wdb=ONW&id=ID4801
[3] Zie ook: wilere; http://gtb.ivdnt.org/search/ Historisch woordenboek
[4] J.A.Ort; Jaarboek van het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (Volume 19 – 1882, blz.451-462)
[5] https://www.heemkundekringblariacum.nl/documenten/publicaties/Boerlo.pdf