maandag 24 juli 2017

’n Kenón van ’n klok [1594]


'die stadt sich mit kercken ende gewyde gueder berijckt'

De legende euver de Bliërickse parochie begint örges beej Sint Willibrord (658-739). Op ein van zien missietochte zuuj hae ouk ’t alde Blariacum hebbe aangedaon en hebbe toegewieèd aan d’n Heilige Lambertus (636-705). Det mót nao 717 zien gewaes, Lambertus waas in Luùk de marteldoèd gestorve en in 717 woorte zien relikwieje naor Mestreech gebrach. 
De legende verhaolt wiejer det ’t hièl gewoèn waas det heidense offerplaatse in daen tièd woorte aafgebraoke en op ut puin nieje kerke woorte gebouwd. Blariacum woord door Willibrord gezeèn as un vruueger bolwerk van de Romeine, en de plek van de iërste Lambertuskerk waas oèijt misschien waal un heidense offerplaats. Helaas blief ’t ein alde volkslegende, waorvan de bewièze neet mièr geleverd kinne waere. Maar gans ónwaarschienlik is ut ouk weer neet. Feit is waal det Lambertus patroènheilige waas van de textielwerkers, en in Bliërick zote hièl vruueger vuuel linnewevers.

Van 1560 wies 1597 waas unne zekere Franciscus van d’Oeybraken pastoèr van Bliërick, hae begós in 1575 met de alleriërste kerkregisters. Op 19 jannuwarie schrief hae ziene iërste duip in: ‘primus est Henricus filius Baltasarii Verinen susceptores Henricus Libelen Venlonensis et Beatrix Molitoris’. Veur 1578 makde hae zich oèt de veut naor Venlo, umdet de Calviniste beej um binne vele. Hae ging wiejer as kaplaon in Venlo en de Bliërickse kerkregisters bleve geslaote wies 1586. We zitte dan in de 80-jäörige oorlog, ouk in Bliërick heel de Calvinis Cakhosius zien hagepraeke ónder unne treurige boum, en de magistraat van Venlo krieg in 1579 met Reyner in de Betouw ziene iërste protestantse peyburgemeister. De Spanjaarde laote aaf en toe eur gezich zeen aan d’n Bliërickse kant. Misschien waal raeje veur un ‘bende Calvinistische knevelaars en vreijbuiters’ um Bliërick vanoèt Venlo te euvervalle. Ze ginge as bièste te kièr! Op un inkele oètzóndering nao woorte alle huùs platgebörd, ouk de kerk óntkwaam neet aan de alles um zich haer grièpende vlamme. De alden tore van de kerk veel in puin, en de groète klok woort as krijgsbuit mei genaome naor Venlo.

’t Waas unne óngeschreve regel det de kerkklokke beschouwd mochte waere as oorlogsbuit, en neet zoeë maar as gestaole goedere. Det gold dus ouk veur de Staatse troepe oèt ’t Venlose garnizoen, toen ze in 1579 de Spaanse veurloupers verjoge, die zich in Bliërick verschans heije. Dus aan ’t jatte van ós groète klok klaefde veurluipig genne smet of verwièt!? Maar unne volgende óngeschreve fatsoensregel waas ouk, det de oorlogsbuit later truuk gekoch kós waere. We mótte det zeen as unne vorm van aafpersing en dwangmiddel van oorlogsbelasting. En zoeë woort de Bliërickse klok dan ouk as oorlogsbuit met genaome naor Venlo en keurig in de Hertogenhaof opgeborge. Maar neet vuuel later daornao trok Parma met zien leger op en bedreigde de stad. De artillerie van Venlo mós waere oètgebreid, en oèt ós Bliërickse klok kóste waal twieëje dieke kenónne waere gegaote. De Venlose Magistraat lapde iddere fatsoensnorm aan eure laars en leet 1 augustus 1580 door Herman Potgieter ós moeëije klok umgete en verwerke tot twieëje neet mièr zoeë moeëj klinkende kenónne. Allein meuste ze d’r nog wat aan toevoege:
De kanons wogen te zamen 5775 ponden, en daar de specie der Blericksche klok niet toereikend was voor de vervaardiging der beide kanons, werden daarbij gekocht van Renier van Dalen 335 pond aan 6 gulden 1 oort de 100, van diens vrouw 47 pond aan 1 broodpenning het pond, 900 pond van den gieter aan 9 gulden de 100 pond en voor 8 gulden 19 stuiver of nagenoeg 255 pond lood. De klok heeft dus vermoedelijk een gewicht gehad van 4200 oude pond. Voor kosten van gietloon der kanons werden door Herman in rekening gebracht 6 gulden 5 stuiver per 100 pond, makende alzoo in het geheel ruim 360 Venlosche gulden.

De Spanjaarde kwame, en beej ’t beleg van Venlo in 1586 woorte de twieëje kenónne ingezatte. Helaas veur die van Venlo scheurde ein van de kenónne beej ’t aafschete, de ander bleef jaomer veur die van Bliërick intak. Nao de flotte capitulatie van 28 juni 1586 kwaam Venlo in Spaanse hand, en ouk in Bliërick kièrde geleidelik de relatieve rös truuk. Alles meus weer van de grónd aaf waere opgebouwd in Bliërick, de gevluchde minse kièrde deils truuk naor eur gehavende gebaortedörp. Ouk de kerk woort zoeë good en zoeë kwaod meugelik opgeknap, en op Sint Jacobusdaag 1594 woort alweer de nieje groète klok geduip. En beschouwde de Bliërickse eur alde klok as verlaore? Natuurlik neet, want de Bliërickse schepene hadde al verschillende kière aan de Venlose Magistraat eur groète klok truuk gevorderd. Want ze hadde mótte capitulere, dus die klok meus weer truuk. Maar toen waas ’t presiès al wie det noow ouk geit, d’r kwaam gen antwaord van de andere kant van de Majjem. Dus zóchte de Bliërickse ’t gedwónge hoëger op. Laes maar ens: ‘ende want het niet redelick off billick en is, dat die stadt sich mit ander luijden vuel weniger mit kercken geystlicken ende gewyde gueder berijckt, ende der supplianten onsientie opliedt der kercken gueder, soe verdunckert ende verloeren syn, so vuel ihnen doenlick is tho recouvrieren ende wyderumb in esse tho bringen, soe ist dat de supplianten (aengesien sy op haer vorich mennichfaldich aengheven gheen seker antwordt vernoemen en hebben, nyt wetende off de saeck vuir sulcx gehalden wordt, dat sij nyt weerdt en is om schriefftelick antwordt te verkriegen) noch eens, alleer sij sich irgent anderss klechlich aen hebben willen gheven, eynen Ersamen Raedt dyser stadt Venlo inder fruntschoppen om restitutie offte reparatie der vors. klocken hebben willen requireren’.

Misschien hièl lastig te laeze, maar geluif mich, kort same gevat steit d’r gewoèn ‘die klok mót as de sodemieter truuk’. Maar ouk op deze breef kwaam gen inkele reaksie. De kerkmeisters van Bliërick beslote die van Venlo beej de Bisschop aan te klage, in ein uuterste poging det die groète klok truuk kwaam óf ein redelikke vergoeding woord gegaeve. Bisschop Jacobus a Castro schreef 9 april 1612 aan de Magistraat van Venlo un bisschoppelik verzeuk, waorin hae voorsloog: ‘te stellen int seggen van goede verstandige mans of aan die van Blerick eene redelijke som gelds aan te bieden al en quamen sij niet tot hun uterste pretensien’. Maar achter die dieke more van Venlo bleve ze muuskestil en gedroge ze zich doufstóm. Waal hebbe nog lang twieëje kenónne met de moel aope richting Bliërick gerich gestaon. Die kenónne bleve stóm, en de nieje Bliërickse klok bingelde weer löstig euver ’t water. 

Allein de sfeer tösse deze en d’n andere kant van de Maas is d’r met det gedeuns met die klok neet baeter op gewaore.

vrijdag 14 juli 2017

Blierick en ut Fort kleurde dónker roeëd [1702]

daerenboven twee en seventich schepen tot transport van de siecken gequetste

Wat zien we toch trots det de kóntoere van ut fort Sint Michiel eindelik weer baove de grónd oèt kómme. Idderein is bliej det ut Fort weer ein stökske van zien alde glorie truuk krièg. Maar detzelfde Fort druueg ouk un dónker roèje historie met zich mei en die is neet altièd roeëskleurig. As me wis det dae grónd, dae ze noow veurzichtig aafgrave, doordrenk is met ut blood van hónderde aafgeslachte soldaote! Dink dao ouk ens aan as ge nao die more kièk! 

Ik help óch ein bietje op waeg en neem óch mei nao 18 september 1702, toen zón 700 Franse en 260 Staatse soldaote ut laeve lete op ut Fort. Laes ut veural ens röstig door oèt respek veur die jónge manne. Iers kump ut verslaag te velde, dan hoe ein nunke ut belaefde vanaf de Venlose kant en tenslotte wie miene veurvader ut militaire transport euver de Maas regelde.
’t Waas zoe-wie-zoeë al ein verschrikkelik rot jaor in 1702, d’r heersde dysenterie. Ein zoeë geneumde amoebendysenterie, diarree met bloòd, en hièl gevrees as de roèje loup. In Blierick woorte normaal gemiddeld nog gen 10 minse begrave, in 1702 ware det d’r 53. In Venlo waas ut nog erger, 10% van de minse (518 zièn geregistreerd) euverleje aan dae roèje loup. De epidemie had twieë oorzake. In 1701 had eine körkdruuege zomer en brach dus weinig opbrings van ut langk. Met as gevolg in de winter weinig te bikkesemente, wat de minse hièl erg bevattelik en zwaak makde. Dao kwaam nog ens beej die groeëte troepe-verplaatsinge met allemaol die vraemde soldaote, die beej de minse woorte ingekwartierd. En de roèje loup stónd ouk bekind as de reizigersdiarree, dus dan weit ge ut waal.

Ut beleg van Venlo in 1702 met de stellinge
Maar d’n élend begós allemaol in 1701, d’r waas genne erfopvolger, de Spaanse Successieoorlog brook oèt. Keuning Karel II van Spanje had Filips van Anjou tot troonopvolger beneump en neet idderein waas ut daormei ins. De taegestanders reurde zich. De Franse troepe verstevigde eure greep op de staej Remund, Geldere en Venlo. Ein alliantie van Ingeland, de Republiek der Verenigde Nederlanden en de keizer van ut Heilige Romeinse rièk verklaorde de Frans-Spaanse keuning d’n oorlog. Dees alliantie veroverde, onder leiding van John Churchill, de hertog van Marlborough, iers ut Land van Kessel, daonao Wiert en toen waas Venlo aan de beurt. Den hertog van Marlborough waas gevrees en gehaat, hae woort gewoèn Malbroek geneump, bleef op aafstand en de Prins van Nassau-Saarbruk goof de commando’s beej ut kómmende beleg van Venlo.
De Spaanse aanvoerder Domingo Fernandino de Amensaga waas in 1695 gouverneur van ‘t Fort Royal van Sint-Michiel bi Venle. Binne Venlo en ut fort Sint Michiel loge in 1701 zes battaljons vootknechte en twieë eskadrons ruiters te paerd ónder de Graaf van Varo en de Majoor Generaal de l’Abadie. D’r stónde in totaal 160 kenónne en 30 mortiere opgesteld.
De Prins van Nassau-Saarbruk belegerde op 29 augustus 1702 met un vleegend leger Venlo met 32 battaljons vootknechten en 36 eskadrons te paerd. Aan d’n Blierickse kant gebeurde det ónder leiding van Jacob van Wassenaar baron van Obdam, en aan de andere kant van de Maas door Johan Diederik baron van Heiden met zien Pruusse ruiters. Un bietje veurzichtig geschat stónde zón schaemele 3000 man taegeneuver ein euvermach van 20.000 man. Malbroek haolde 4 september veldeuverste en artillerist Menno van Coehoorn nao Blierick um un aanvalsplan te make. Dae brach ouk nog ens 64 groeëte kenonne, 24 mortiere of hauwitzers mei oèt Grave en nog hièl vuùl van die kleine mortiere. Die vormde metein twieë bruggehoofde in Blierick en begóste met takkebosse verschansinge te make. Dae zelfde nach woort Blierick gebómbardeerd met brandbómme en granate. Veural de huùs aan de rand van ut dörp ginge gans op in de vlamme. Ouk de kerk waas de pineut. En as of det neet genóg waas, jadde Ingelse soldaote bijna alle muibels en ornamente weg oèt de kerk. De Blierickse minse meuste zich weer ens oèt de veut make. Alhoewel Venlo 29 augustus al waas umsingeld, begós van Coehoorn pas op 11 september met de loupgrave en ut opstelle van de batterieje. Hae deej det hièl slum, zónder óntdek te waere en zónder det d’r ouk maar eine gewónde veel. 

De kriègsraod besloot um d’n 18de september um zes oor saoves ut fort Sint Michiel aan twieë kante aan te valle. Ut aanstaeke van un vaetje buskroèt waas ut sein toet d’n aanval en gelièk äöpende de batterieje ut veur op ut Fort. Den ingelse generaal-majoèr Lord John Cutts zóch zich vanaaf de Blierickse kant unne waeg tösse un punt van ein bastion en ein ravelijn (boètewerk van ut Fort). En ónder aanvoering van de Prins Leopold I van Anhalt vele ze gelièk aan de andere kant aan. Der ontstónd ein verschrikkelijk gevech. Bómme, loèje keugel en granate vlooge haer en truuk euver de more van ut Fort. En wie d’r ein gaat waas klauterde de soldaote euver de palissades, de more en un vreselijke slachting begós. Ein-op-ein gevechte met pieke en sabels. Van de 900 Franse soldaote weite zich volges euverlevering tösse de 12 en 80 manschappe met buuetjes de Venlose kant te bereike. Nog ens 30 woorte krijgsgevange gemak. De res störf op ’t Fort. Aan de kant van de alliantie valle 260 doèje en 70 gewónde. Ut gekerm en geschrièf waas kilomaeters wièd te hure.
De Prins van Nassau-Saarbruk hergroepeert zien troepe ónder eur vaandels, en rich de trómpe van de kenonne op Venlo. De res van de nach wachte ze de reaksie aaf oèt de stad. Maar dao zit de schrik d’r ouk good in. Menno van Coehoorn verdöbbelt ut aantal kenonne op de stad en schuut aanhaldend de nuuedige salvo’s af. Maar door ein toeval velt de stad al hièl flot de 23ste september. Eigelik waas det neet zoeë geplend. Maar de Prins van Nassau-Saarbruk woel allein maar de euverwinning van de geallieerde in Landau (Elzas) viere. Hae leet zien manschappe in slagorde dreej kièr eur gewaere losbrande. Ouk alle geschut en mortiere móchte eur keugel en granate dreej kièr op de stad oètbrake. Die van Venlo dóchte det de definitieve storm op de stad begós! De graaf van Varo en l’Abadie leete op de Venlose stadsmoor de tróm reure, as teiken van euvergave. Maar de vierende geallieerde hadde det neet door en gove ein volgend salvo op de stad. Die van Venlo leete de trómme nog harder reure en stoke de witte vaandels op. De stad goof zich euver, en de Franse vertrokke met de stert tösse de bein en óntrolde vaandelen de stad oèt.

Trans-Cedron kloëster met links de Remundse paort

Ut twieëde verhaol is van ein ónbekind gebleve zuster van ‘t kloeëster Trans-Cedron, zeej schrief ein ouggetuige-verslaag. Ut kloeëster van de zusters Annunciaten waas ein omvangrièk complex, dat met de achterkant grensde aan de zuidelijke vestingwal en stónd haoks op de Niejstraot, tösse de latere Spaorstraot en de Remundsepaort. Trans-Cedron beteikent euveriges letterlik vertaald euver-de-baek. Ik heb ut un bietje laesbaar gemak, maar neem óch röstig d’n tièd en laef mei met det nunke. Wie dao in ’t kloeëster de veurraod woord opgebouwd, d’n inbreuk op ut slot-laeve, de vallende bómme van de Blierickse kant, ut gekerm van d’n euverkant van de Maas en ut aafbrande van ut kloeëster. De zuster vertelt:
Int Jaer 1701 syn de franse garnisoenen in Brabant gecomen en voorts in Gelderlant; den 20 April is eenen commissaris van de fransen gecomen en heeft onse zolders gesien om die met meel en graenen te belasten, waer wy seer bedroeft om waeren om het gedurich slodt brecken (’t waas un geslaote kloeëster); daeren tusschen waeren de bedienders van des conninx magecijn gecomen tot ons groot gevoelen, en brochten eenen grooten last van graen in ons capittelhuijs (gebedsruimte) soo dat dien pant daer voor oock vol was dat wij geen processie oft cruijswegh gaen en costden en dat wiert alle 14 dagh oft 3 weeken gekeert (blièkbaar lepe de nunkes iddere 2-3 waeke de kruutswaeg). Als wanneer wij dan saegen den heelen schoonen pant soo bedorven en die costelijcke glasen van het stof soo bedorven bedroefden ons seer, och arm en voorsaghden nidt watter volgen souwe; weynigen tijd daer naer quaem dan den commiss(arius) en brochten menichte saecken (zakken) met meel 2 panden vol en dat was gedurig uijt en in te loopen soo dat men heel dagh aen het kerckslodt mochte wesen, dat dien commissarius qualijck wilde lijden en seijde dat wij onsen tijt bij hem nidt en behoefden te verslijten, daernaer quaemen dan noch en leijden het werckhuijs oock vol terwe (tarwe) soo dat de h. gemeijnten (kloëstergemeinschap) het werckhuijs inde naijcamer moste gaen houden. Voor wenige daghen doen gongen al de heele h.gemeijnten boven op dormter (kloeëstervertrek, slaopzaal) die men het welfsel (gewelf) noemden boven het sieckhuijs, daer naer hebben se het graen comen bringen onder inde kerck daer wij seer droef om waeren to meer datse eerst gewit was met onsen choor, ende alse dat quamen om keeren was den stof soo groot dat al was het oock met plancken afgemaeckt en costen nidt duren van den stof en al watter was bedierf en als wij 's nachtst to mettenen (nachtelik gebed) quaemen waer om te versticken van stanck en reuck van al het cooren dat hier verdoft was, het welcken soo bleve continuieren tot naer paeschen int iaer 1702. Als het dan inden Maij begonst den roep to comen dat de stadt belegert soude worden ende men wiste nidt wij, dan quaemen nu en dan al eenige niuule maaren (nieje berichte), dat het de Hollanders en Brandeborgers (Pruissen) souden doen gelyck geschieden; doen de Francen dat vernomen hadden, hebben alle de saecken met meel comen uijthaelen ende noch weijnig in de kerck laeten liggen, daer wij oock noch wat van. Int leste van Augusti van dat iaer hebben se eerst de schans belegert van welcke wij de bollen en bommen saghen vliegen dat durde soo 3 weeken, doen wirt de schans stormender hant ingenomen dat dan schrickelijck schreeuwen en lamenteeren (kermen, weeklagen) was, dat de susters het hert beefden van schrick en vreese. Naer dat dan de schans over was (’t Fort waas verlaore) hebben sij de canons geset tusschen Blerick ende schans recht op ons clooster, doen hebben wij al wat men coste af bringen in den kelder gedraghen en oock den parteijen refter (aetzaal) opgegraven ende alles midt kisten daer in gedaen, eenige ornamenten af gehalden die het beste waren ende het silverwerck van de kerck. Ende onder den steenen trap aenden choor hadden wij de witte mantels der droeve moeder Godts met de reliquien de choorboecken en ander dingen gesalveert (in veiligheid gebrach) ende noch veel ander dingen inden kelder bewaert, ende doen veel ander dingen inden kelder bewaert, ende doen hebben se den refter gevult met schansen (verdedigingswerken) en aerde soo hoogh als de banken sijn en doen gongen wij inden pant aende krankhuise ten ende de buijten susters quaemen alle daghen mit eten. 
In de stadt regneerde (heerste) seer den loop (epidemie de roeëije loup) ende int clooster waeren oock verscheijden daer aen vast en besmet, maer den 6 7ber (6 september) stierf daer een suster af en dan wasser een leeke suster onder den h.olie noch seer sieck van, daer en tusschen quamter een groote dierte (schaarste), dat men voor een ei eenen schillingh moeste betaelen dat ons armoede nidt toe en liet, en wij en hadden geen bier meer ende en costen oock nidt gemaelen crijgen, mits de stadt al geblockeert was, soo dat de Eerw(aarde) moeder ons seijde dat wij water souden moeten drinken dat ons al seer droef was om hooren, want er al veel qualijck van de gemelde sieckte waeren, men vont dan gelegentheijt om 3 malder gemaelen to crijgen op den rosmeulen (molen aangedreven door paarden) waer men wel 2 Rixdaelder van betaelen moeste, ende daer brouwden sij 18 tonnen bier af, het is to dincken wat cracht daer in was. Om dat se dan somtijts al een canon schooten soo quaem een vliegen door het backhuijs tot aan het ganctken van de keucken, die den raem van de d(e)ure en de mure een stuck weg naem, daer een suster seer naer bij was int perijckel (gevaarlijke toestand), doen quaemen noch oock al van het doeven berghsken eenen canon door het glas boven op den choor omtrent het oxael (balkón veur ‘t zangkoèr) over het hooft van een suster tot den h. cas van de reliquien nidt sonder perijckel, waer van sij well gealtereert (ontsteld) was, soo dat wij doen alles af deden ende in het capittelhuijs onse Lieve vrouwe indt alle die schoon schilderijen droeghen, en gerst en malt ende het weerdig hooft van Sr. Agnes Mari van Amstenradt was daer oock, ende het cooren ende een goede provicie van terwe hadden wij op het werckhuijs door den zolder ende door den ( . . . . . ) laeten af loopen, onsen pachter had het sijn daer oock bij, soo datter wel samen over hondert malder verbrant waeren. De h. gemeijnte dan begonsten oock to vreesen, mits de batterijen altemael recht op ons clooster en kerck van de viant to Blerick gemaeckt wierden hebben altemael hun bedden soo inden pant voor het capittelhuijs gedragen een deel int werckhuijs, en hebben daer gebleven tot den 21 September als wanneer sij quaemen seggen dat de stadt belegert soude worden, waarom wij dan des snachts 2 uren altemael int sieckhuijs gongen misse hooren en communiceeren, maer den 22sten September als de belegeringe geschieden soude, waeren wael 9 susters savonts bij hun ouders ende vrinden uijt het slot gegaen uijt groote vreese en ancx, want het was geseijt dat se te ses uren souden beginnen te schieten, maer daer was eenen soo dicken nevel gecomen datse de stadt niet sien en costen en oversulcx moesten wachten wel tot 10 uren inden dagh, en doen onder het pretext (veurwindsel) van de victorie van Landouw (Landau) so begoesten doen soo vehement (heftig) te schieten met gloijende kogels en overvlodige bommen tot dri reijsen toe, t' is te noteeren dat de Eerw(aarde) pater Marcus Ingelwegh bichtvader quaem de heel gemeijnten uijt het slodt haelen het welck met soo ( . . . . ) ind droefheijt geschiede dat niet en is te beschrijven, soo dat den Eerw(aarde) pater het op de gehoorsaemheijt moeste gebieden altemael naer het convent (klooster) van de Eerw(aarde) paters te gaen, en doen waerender noch hier en daer inden kelder, soo als men bij een quaem al de susters ( . . . . ) noch altemael int clooster waeren, ende de leeke susters waeren ook seer trouw om al toe te sien, maer och arm het was al te vergeefs, soo dat se quaemen seggen, dat de Eerw(aarde) moeder liet gebieden dat wij altemael souden naar convent comen. De werelijcke menschen (burgers) waeren in de kerck om hun te salveren, maer doense hoorde dat al de batterie op ons clooster waeren gekeert gongen van selver weeh (weg), men schoodt dan soo overvloedige bommen en gloijende bollen dattet int cleijn sieck huijs boven int brant quaem, soo wasser een suster noch int sieckhuijs seer miserabel van de florecijn (jicht) dat niet ( . . . . ) gebruijck en hadde; het vier (vuur) dan al comende boven op het sieckhuus heeft de suster, die de siecken diende, die suster op beijde haer arme opgenomen en inden kelder gedragen, alwaer noch een leeke suster oock was te vooren gebracht die den h.olie hadde, doen sijn der 2 mans gecomen die die siecke suster naer het convent hebben gedraegen ende de leeke suster is naer wenige daghen daer gestorven ende inde paterskerck begraven; doen quaemen die mans een suster tegen op de straet en seijde wij hebben de siecke susters naer het clooster gedragen, wij gaen oock de simpele haelen, ende eijlas en sij en costen daer nidt bij comen, want den brant was alsoo sterck en den damp soo groot dat de suster van de eene onnosele meijnden haer suster te gaen helpen maer was selver int perijckel van te versmachten door den geweldighen damp, soo dat die 2 arme schaepen daer onnosel verschmacht ende verbrant soo datter weijnige gebeente gevonden sijn die inde grasplain (kerkhaof) behoorlijck begraven sijn. Doen liet de Eerw(aarde) Mo(eder) bevelen dat wij altemael uijt het clooster naer het convent souden comen die noch int slodt waeren, en doen d'een en d'ander op de straet was en wisten geenen weg waer het convent te vinden was, ende de heele straet was sonder menschen om het perijkel van bommen en het clooster branden al, soo dat seer droevich om sien was, en doen quaemen die borgers van alle kanten om te helpen datse oock al haest vermoijt waeren, waerom de heeren moesten laeten om roepen tot hulpen en bystandt want door ons ongeluck bleve de stadt behouden, anders soude de heel stadt wel bedorven syn worden. Al het clooster ende kerck is dan altemael verbrant; het buijten sustersquartir met het spreekhuijs ( . . . . ) backhuijs en brauwhuijs en stallinge sijn blijven staen, daer hebben hun dan noch eenige religieusen gelogeert soo nonnekens als wercksusters buijten en binnen, en die int convent waeren sijn daer gebleven tot dat pater provincial is comen omtrent 14 daghen, denwelcken doen quaem ordonneeren soo datter 15 sijn gesonden inde cloosters van ons orden in Brabant en die tot Thinnen was is met haer suster naert verloop van 2 jaeren tot Bruggen in Vlaanderen gegaen, die hun daer begeeren to houden voor hun leven lanck, ende daer sijnder 4 naer Hollant gegaen om almosse; den sesden October en 2 quaemen 8 dagh naer alderheijligen wederom en d'ander twee op onse Li(eve) vrouwe conceptio, watse gecregen hebben sal op sijn order stellen.
Ut derde verhaol is kort en blief in de femilie. Binne det oorlogsgeweld verzörgde miene stamvader Franciscus Wiliquine Titulaer met gevaor veur eige laeve ut transport euver de Maas. Ónder andere ouk met 72 schepe met gewónde soldaote van de alliantie. In ein akte van 21 december 1702 in Mestreech probeert hae nog vergoeding te kriège:
Op heden compareerde voor mij notaris binnen Maestricht residerende in presentie der geloofwaerdige getuijge naergecompt den eersamen Francis Tutteler borger en schipper tot Venlo, Thomas van Laven, Gille l'Archiducq borgers ende schippers alhier, dewelck same derhant en jeder int particulier op hunne manne waerheit in plaetse van eede ter requisitie van sr Matthij du Bien borger en coopman deser stadt hebben verclaert en geattesteert gelijck sij sijn doende crachte deses waer ende waerachtig te wesen.
Hoe dat den requirant heeft gelevert tot slants dienste vijfthien schepen met broot van de Grave tot Venlo mitsgaders twee schepen met broot vant gebroke slot tot Buggenum vier, van Venlo tot Buggenum vier, van de Graaf tot Luyck één, van Venlo tot Luyck oock een schep met broot, maekende t'saemen ses en twintich schepen, daer beneffens acht schepen met fascijnen (takkebosse), soo vant gebroke slot tot Asselt, van Blerick tot Asselt als van Tegelen tot Asselt, daerenboven twee en seventich schepen tot transport van de siecken gequetste der geallieerde trouppen met hunne bagagie alsmeede Franse gevangene met hunne bagagie als andersins, te weten van Venlo totte Grave thien schepen, van Venlo tot Sint Andries seve schepen, van Venlo tot den Bosch twee, vant gebroke slot tot de Graeff twee, van Remond tot Sint Andries vier, van Venlo tot Mook één, van Buggenum tot de Graeff twee, van Luyck tot Maestricht negen, van Luyck tot de Graeff vijf, van Luyck tot Ruremonde twee, van Luyck tot Sint Andries thien, van Luyck tot Vaemens, van Maestricht tot Mook één, en tot Dordrecht één, van de Graeff tot Venlo drij, van de Grave tot Ruremonde één, en van Maestricht totte Graeff één, sesentwintich schepen tot de brugge van Mook op welcke sijn geweest seventhien mannen ten tijde van een en dertig daegen, voorders verclaeren de voornoemde attestanten oock bij een present te sijn geweest boven het gene voorschreven is gespecifieert dat tot het afbreng der voorse brugponten te sijn geweest ende gebruyck achttien koppele peerden daerbij sijnde negen peerde drijvers dewelcke vier dagen met de brugponten ende de voornoemde seventien mannen onderwegen sijn geweest van Mook tot Venlo, presenterende voornoemde attestanten dese hunne verclaringhe vant gene voorschreven is als bij ende present te sijn geweest, onder solemnele ede toties quoties ende principalick des versocht sijnde voor alle heren richteren en hoven.

Nao ut schriève van dit verhaol bin ik zelf nog ens nao ’t Fort gefiets en effe gaon zitte op det meurke aan de Maas. Ik deej de ouge toe en huurde die hónderde bómme en granate op-en-neer euver de Maas, ut gekerm van zón 1000 kreperende soldaote. Ik deej de ouge aop en zoog ut brandende kloeëster aan d’n euverkant en in de vaerte waas van ós Blierick neet mier euver as ein paar huipkes roukende as. En Malbroek trok wiejer richting Remund, alles wat hae neet kós mei neme woort plat gebrand. Nog altièd wuuerd op plaatse langs de Maas dae zelfde Malbroek idder jaor in de vorm van ein stroèje póp veur ein plaatselik gerech veroordeild en verbrand!! In Blierick verbörde ze tot veur 100 jaor Bacchus op aswoensdig! Of det ouk wat te make had met dae Malbroek? Jaomer det we det neet mièr gedinke.

Ik fiets truuk naor hoès en dóch aan wat ze mich vurrige waek nog zeije: ‘Gek, tot in Blierick zoeë weinig historische pande zien bewaard!’. Nou, det is nogal klook, en geej weit noow ouk waorum . . . 

woensdag 5 juli 2017

Miene ome Sjang [1940]

Heb geej det ouk? Det ge van sómmige in de femilie stiekem vuuel heb gehuurd, maar ze in laevende-liève noeëijt heb gekind? Ik waal! 
Eine daorvan is miene ome Sjang, gebaore op 29 augustus 1907 en vuuels te jóngk met 32 jaor euverleje op 17 maart 1940. Dus maar hièl kort veur d’n oorlog begós. Hae waas de zesde zoon in un ruig manne-gezin van miene opa en oma. Die woeënde op de Broekstraot 129 in Bliërick, ut groët-elderlik hoës is weg en noow is det Pepijnstraot 151. D’r woorte maar leefs elf kinder gebaore, ach jónges en dreej maedjes. Twieëje maedjes storve in ut kinderbedje. Wie me zaet, ein aan de begaovinge en ein stikde in unne knoup. Zoeë greuijde achteraan in die Broekstraot maar leefs ach staatse kaerels op, allemaol aeve bezörg um ut jôngste, ut innigste maedje, mien tante Mientje.

Ózze pap waas twieëje jaor jónger as ome Sjang en daordoor trokke ze same vuuel op. Same met zien aldere broor naor de liëgere schoel in ut dörp, en same met ome Sjang te voot naor de ambachschoel in de stad. Ózze pap woort werkmeister beej de Nedinsco, en trouwde al flot met ós mam. Ome Sjang volgde de spaore van hièl vuuel kaerels beej ós in de femilie, en ging aan ut spaor. As se mich vruueger waal ens vroge: ‘Van welke Tietelèr bis dich eigelik?’. Dan meus ik van miene pap zegge: ‘Die van ut spaor!’.
Miene ome Sjang verhoësde naor Haerle en trok in beej ein leeve hospita. En det vónd hae prima zoeë. As zien breurs um waal ens probeerde op te neije en vroge: ‘Waorum zuk se dich gen vrouw?’, dan goof hae met un breij smoel antwaord: ‘Ik heb ein gooj kosvrouw, baeter krièg ik ut neet!’. Op de foto steit miene ome Sjang, same met zien leeve kosvrouw (met ut tasje) en mien tante Mientje. En as ik det zoeë hièl good beklots, dan zeen ik unne echte Tietelèr dae zien zuske onder d’n erm pak en zien kosvrouw leefdevol beej de hand. Ein leuk stel, det good beejein pas. Ik zeen d’r mièr in as eine kosgenger met zien kosvrouw!
Maar 17 maart 1940 kump ein verschrikkelik ind aan ut laeve van miene ome Sjang. Maar leefs 22 krante berichte van ein noëdlottig óngeval. In de nach van zaoterdig op zóndig rak hae met de schöp of met zien spaorpet de stroumdraod!
Ózze pap haet döks verteld euver zien aldere broor, en van-de-waek had mien aldste zuske ut ouk nog euver um. Ik vónd det ik ut veur óch meus opschriève. Zoeë maar as herinnering aan ein van die femilie-leeje die we noeëijts gekind hebbe, maar toch mei drage in ós hert. 
Heb geej det ouk?

Leerling-machinist geëlectrocuteerd
EINDHOVEN, 18 Maart. Bij het opstapelen van steenkolen op een tender van een losse locomotief is vannacht de 33-jarige leerling-machinist W. Titulaer uit Heerlen op het stationsemplacement te Eindhoven in aanraking gekomen met de hoogspanningsleiding voor de electrische treinen. De man was op slag dood. [Nieuwsblad van het Noorden; Nieuwe Tilburgsche Courant; Zutphense Courant; De Maasbode; Rotterdamsch nieuwsblad en nog 16 andere kranten]
Leerling-machinist door electrischen stroom gedood
Slachtoffer woonachtig te Heerlen. Op het emplacement Eindhoven der N.S. is in den nacht van Zaterdag op Zondag een ongeluk gebeurd, waarvan de 33-jarige leerling machinist W. J. Titulaer, woonachtig te Heerlen, Vorstenstraat, het slachtoffer is geworden. T. die dienst deed op de locomotief van een goederentrein had juist kolen geladen en de machinist T. H. eveneens uit Heerlen miste hem daarna. Hij ging kijken en trof hem dood aan op den tender. De leerling machinist is vermoedelijk in aanraking gekomen met de stroomdraad van het electrisch bovennet en tengevolge daarvan overleden. T. was ongehuwd en geboren te Venlo. [Limburgsch dagblad 18-03-1940]