Ut rômmelt aan de grens

De grens tösse de Heerlijkheden Grubbevors en Bliërick is lang ônderwerp van diskussie gewaes. Erges in 1588 woord die grens nog ens goôd vasgelag en aafgepäöld. De zuidgrens van Grubbevors en de noordgrens van Bliërick volgde destiëds zôn bietje de Ubroeker baek vanaaf de Maas wies baove de Echtenraijer haof. Dan strak naor ut weste ônder langs de Sondert (Songert), en heej volgde de grens weer de baek noordwaerts. Op de kaart heej ônder aangegaeve as unne roëije liën. Ter oriëntasie, links ônder leet de Wassum.

De minse oët Bliërick en oët Grubbevors léte eur vieje gráze op de Ubroeker weije. Det mochte ze vreej doôn, want de grens bestônd neet veur die losloupende kuuj. En noow schiënt ut zoeë te ziën det unne Bliërickse de grenspäöl erges in 1686 stiekem haet verzatte. Die van Grubbevors kwame daor in november 1686 achter, en makde daor natuurlik trammelant euver. Maar ja, auk in daen tiëd maalde de amptelikke meules hiël langzaam, want op 15 juli 1692 laes ik pas de officiële aanklach van die van Grubbevors taege die van Bliërick. Op 12 februarie 1693 duit de Kanselarie van ut Hof van Gelre in Remund ein verrassende oëtspraok. De klach van die van Grubbevors wuuerd neet gegrônd en neet ontvankelik verklaord. Probeer ut maar ens te laeze:

’t Hoff doende recht in naeme ende van wegen sijne Maj(estei)t als Hertogh van Gelre, verklaart de supplten (supplianten, indieners; die van Grubbenvorst) in de conclusie met hunne venue en court (rechtsingang) van den 8-en november 1686 genomen, niet gefundeert nochte ontfanckbaar ende dijenvolgens opheftende d’interdictie (rechterlijk verbod) op de selve verleent, permitteert de rescribenten (gedaagden; die van Blerick) met hunne begonste vercoopinge van den hoeck opt Oeijerbroeck unde g: in de Caerte figuratijft ten processe vintbaer geteeckent mitte letter C. vorts te vaeren, ordonnerende tot dijen dat sal worden naergeleeft de linie der lijmijten bij de res(cri)benten ten opsichte van dese questie gedesigneert (aangeduid) ende in de voorss caerte figuratijf geteeckent mit swarte tittulkens, beginnende van No.10 onder aen de Mase aen d’Oijerbeke en(de) alsoo in volgende den cours (loop) der selve Beke tot No. 11 ende 12, ende soo voorts door Aeler oft Duijkers baendt in de gemelte caerte getekent is van num.13 tot 7, 6 ende 5 incluijs, ende dat aldaer sullen worden gestelt bequaeme limijtpaelen (grenspalen) waer mede alle voordere debatten, sustinuen (beweringen) ende versoecken, hier inde gedaen commen te cesseren (vervallen), condemnerende (veroordelen) de suppl(ian)ten in de costen in desen geresen ter taxatie ende moderatie (matiging) van Hove actum in de Cancellarije tot Ruremonde den 12. Februarij 1693.

Accordeert bij Extract uijt het vonnissen Boeck van den Ed: Hove van Gelderlands tot Ruremonde, bij mij, J.M.Schreurs (bij absentie van Heere Grefier).

Nieje grenspäöl
Die van Grubbevors môste zelfs opdreije veur de koste! De grens wuuerd nog ens op ein figuratieve kaart (hadde we die nog maar) aangegaeve. En de grôndstökskes met zwarte titelkes ingeteikend. Auk de grenspäöl waere opniej in de grônd gehouwd. Ik had die gezichte van die van Grubbevors waal ens gaer gezeen, ut zal de vrindschap tösse de Heerlijkheden neet verbaeterd hebbe.

Bestevader wet ut nog presies

Wiel Aerts (1882-1970) schreef ônder ut pseudoniem Bestevader stökskes met de titel ‘Oët d’n alden tiëd’ in ut Bliërickse Ons Blad. Ze zien ôntzettend moëij geschréve, maar gaeve auk unne gôjje inkiëk in Bliërick  van miër as unne iëuw geléje. Daor môs ik weer aan dinke wie ik op Feesboek de diskussie zoog van ‘waor loog de Paerdkoel’. Bestevader leet ut ôs nog ens goôd oët, en nump dan auk nog ens miene euver-groëtvader Levrinze Kuëb. Laes ut ens röstig door, laot ôch metnéme truuk in d’n tiëd en geneet. Misschien môtte ze de verhaole nog ens opniej oëtgaeve!?

Aan de Klaagmoor

Op enne moeëjen daag in 't veurjaor is 't in de alde paerdskoel aan de klaagmoor (net vur de brök) lekker zitte. Onger op det benkske veult me in 't zunke de noordewink, dae nag 'n bietje fris is, neet. Oeëme Baerke, dae dao zit, bekiek zich 't gewemel op de Maas ens, de op- en aafvarende schepe, 't gerammel van de treine op de brök, de auto's van de Venlose have aaf ónger de brök op d'n holtschop van Van Gasselt aan. De zón blink in de roète van de Nedinsco. Hae vergeliek det gezich van noow met det doe drek nao d'n oorlog. 't Begint d'r wir op te stale. Drek nao d'n oorlog waas 't net, aste nao de Venlose kank keeks, ofste 'n ald wièf in de mónk keeks. 't Is toch werm. Oeëme Baerke wuurt d'r lui van. 't Rouke wuurt hae ouk al muùg en daorum stik hae zien pièp maar in de tes. Hae geit zich nag ens gemekkelik zitte, duit de ouge zoeë half toe en geit 'n bietje moetse. En zoeë langzaam zuùt hae allerhangde gezichte in zienen droum. Hae zuùt de Pruùse det pontonbrökske inein fiesternölle, met eur lang pionierschöppe make ze de opvaart gelièk. Zien alde kammeräöj van doe - die noow al wir vuuël op Haoreskempke (ut alde kerkhaof) ligge te röste en 't mótte stelle zónger de schaduw van de alde Sint-Antoniuskerk - zitte beej um te boume. Wet höbbe ze die Pruùse verwins, wet krege ze zwens van eur wie ze nag aan 't winne ware. De wins is de vader van de gedachte en haop duit laeve. Jaomer genóg hóbbe de meiste d'rvan zien straf neet mièr meuge belaeve. Det hei eur nag ens good gedaon. Wir zuùt oeëme Baerke anger gezichte, de alde paerdskoel met zien gate en koele, det ald Maeske met zien vaerpónt, d'n Tegelsewaeg met zien buim toet aan de Havestraot, zoeëwet zónger huùs.

De kieks wies aan Staeveshuuske[1]. Op d'n Hamel taegeneuver de Blièrickse kerk steit zo'n ronk gebouwke, woeëveur 't deende en wie 't hoot is hae vergaete, det zónne rare naam hei. Op de Maas taegeneuver de kerk lik 't puntje van de kuùper, ennen alde visser, hoeëgerop zoeëwet taege de pasterie de zielverkuiper van Peskes Graad en nag 'n bietje hoeëgerop dae van Peusen Toeën, enne schipper. De Maas is lieëg en hae en dao zuùt hae 'n eilendje of kezelköpke oètstaeke. Det waas vruujer alle scheepvaart, behalve det d’raaf en toe ens enne stoumboeët van P.J.Berger oèt de stad door voor. Det waas zónnen alde raderboeët, dae zoeëwet baove euver 't water voor en flinke golve makde. Wet rende hae vruujer, wie hae nag klein waas, altièd herd nao de wal, want door d'n oploupende golfslaag bleve d'rbeej 't truukloupe wal ens klein viskes achter. Hae zuùt nag mièr wet ziene bestevader um vertelde van de Maas in zienen tièd, zoeëwet 'n hóngerd jaor truuk. Doe waas de Maas bevaarbaar, teminste vur de platte kaole-ake oèt Luik. Die kaole woorte vuuël heej gelos, d'r loge doe huip van de paerdskoel toet aan de Nak, en per ker wiejer 't lank ingewerk. Die ake of spitsbekke woorte met paerd nao Luik gesleip, stroumaaf góng 't van zelf, dök nag vuuël te hel, want in de Maas zoot vruujer, vur de kanalisatie, aardig stroum in. De alde lièn-drièvers kóste dao aardig van vertelle. Van aafrasteringe heie ze doe genne las, puntdraod waas d'r nag neet, de waeg naeve de Maas mós aope bliève.

 

Bestevader vertelde um van Toeëntje van Laar en Haores Pauw, det die um allemaol nag al lösde en det kós ouk neet angers. Waer of gen waer, ze móste d'rdoor, dök 'n naat pekske, daag en nach neet oèt de kleijer, gen gekaok aete, 't waas niks angers as broeëd, spek en jenever. Sterke kos, maar de mós 't kinne butte. Hae vertelde det Toeëntje de 'S' neet kós oètspraeke. Hae praotde altièd van flekke, flekke in de tek. Enne kièr woort Toeëntje van de wal in de Maas geslingerd. Enne kammeraod, dae dóch det Toeëntje um zeip góng en bezorg waas um zien zeel, 't waas enne rouwe klant, reep um verschrik nao:
‘Toeëntje, Toeëntje, dink aan God.’ Maar Toeëntje hei zich aan enne stroèk gegrepe en reep truuk:
‘Dink aan dien moder, ik hald mich aan de wietse vas.’ Met de stoumbuuët en de spaorwaeg is det allemaol verdwene, maar de aafstammelinge van die werkers en kaolelossers, met schöp en schörker, laeve nag in Blièrick. Bestevader praotde dao van broeëd, spek en jenever. Dao waas d'r enne, Kónraad hoot hae, femièliename woorte neet genump, dae mós ens 's nachs op zó'n scheep wach halde. De schipper brach um vur d'n aovend wet proviand vur de nach, 'n roggebroeëd van ach pónk, 'n pónk bótter en enne liter sjebouw. Kónraad waakde toet twelf oor, sneej zich 'n paar snitjes, smaerde ze en oot 't broeëd op toet aan de naam, dae d'r midden op stóng, en preufde d'r enne gas dröpkes baovenop. Zoeë waakde hae door en wie de schipper 's morges um 'n oor of ach truukkwaam en zag:
‘Kónraad, zulle we maar ens 'n snitje aete?’, antwaordde Kónraad:
‘Ut broeëd is op.’
‘En de bótter?’ Kónraad, hièl druuëg, want hae zag noeëit vuuël:
‘Op.’
‘Den laot ós maar ens ennen borrel drinke’, zag de schipper.
‘Ouk op.’ Of dae schipper, det ware vuuël Wale, ouk van sakkerju gedaon haet en of hae Kónraad nag dökker haet laote wake?

Opens woort oeëme Baerke wakker, doordet um emus aansteet en weg ware die alde veterane: Gröbbes Lewie, Haores Pauw, Levrinse Koeëb[2], Lange Graten Doeërus, de schippersherberge en de kaolesjouwers. Hae zoog wir de lange sleipe van noow euver de Maas vare, huùrde 't klökske oèt de noeëdkerk en de Mariakerk aan d'n euverkank klimpe. Febrieke toète. 't Is middig! Hae staokde zich ièrs 'n piepke aan en góng doe nao moder. Smakelik aete!

---

[1] Ein verdwene herberg en boerderie, in de buurt van de Wylrehaof beej d’n Tegelsewaeg. Iërs hoot ut herberg De Roskam, rösplaats veur de poskoetse tösse Nijmege en Mestreech. Miene euvergroëtvader is d’r gebaore.

[2] Louis Grubben, Paul Horris, Jacobus Hubertus Titulaer (1837-1923)

Ut Nieborgs

We kinne allemaol waal de Niejborgstraot, die löp vanoët ut dörp in Bliërick naeve ut Tuindorp aaf. En as we lang genôg rechdoor loupe kômme we oët beej de Eindhovensewaeg, waor we noow links aaf môtte buige de Diependijkstraot in. Taegeswäördig zegge die Bliërickse die d’r zich thoës veule: ‘ik woën in de Niejborgstraot’. Vruueger was det hiël anders, toen zagte ze: ‘ik woën op ut Nieborgs’.  Op un hiele alde Tranchotkaart (ca.1810) zeen we ut ligge, net boëte ut dörp leet ein breijer stök waeg met wat boerderiekes. Oët ut dörp kômmend, net veur de huidige kruutsing van Haeffstraot – Niejborgstraot. Keurig steit d’r op de kaart beej geschréve ‘Nieborg’. Ut liek waal ein klein pleintje waor zes boerderieje carré-vörmig umhaer ligge. En un bietje wiejer weg, nog twieëje huues, efkes veurbeej de taegeswäördige van Haefstraot. Ik vraog mich aaf, waorum die keurig in ein veerkèntje staon. Waas ut hiël vruueger misschien waal unne groëtere boerenhaof?

Beej naospeure op ut internet (Wikipedia) kinne we iets fantasties laeze: ‘De Nieuwborg is een verdwenen kasteel in Blerick, tegenwoordig een stadsdeel van de Nederlandse gemeente Venlo’. Effe wiejer laeze we, ut zuuj vanaaf de 13de iëuw horige goederen en misschien waal unne laathaof van ut Hoës Baolder zien gewaes. Ik kin d’r (totnogtoe) niks van truuk vinde, dus gluif d’r (veurluipig) niks van!! Te vuuel fantasie?

Wat we waal weite is det de Romeine zôn 2000 jaor geléje euver ut Niejborgs zien getrôkke. Zoeë wuuerd de heirbaan al in 1870 beschréve: ‘Deze heerbaan doet zich nog over de geheele oppervlakte van het Blericksch grondgebied tastbaar voor. Van af de Baarloosche grenzen, nabij het kasteel Berkt, en verder over het Laerbroek en den Watermolen tot vijf minuten afstands van het tegenwoordige dorp, is die weg duidelijk aangewezen, deels door een zijdwal of kleef (clivus), deels door eenen kiezelvloer, hier en daar nog onaangeroerd gebleven, doch op de meeste punten geruimd of met den ontgonnen grond gemengd. Waar de kiezel van besproken weg niet is uitgedolven of de vloer niet is gebroken, kwijnen de daar op staande vruchten en geven ons door haar verschil met het overige, zelfs de breedte van de heerbaan aan. Van nabij het dorp wendt zich deze baan meer links, wederom in eene rechte lijn langs den nieuwen windmolen over het gehucht 't Nieuwborgs, en wijders langs Ste-Annakapel, waar zij niet ver van het voormalige kasteel Boerlo, de grenzen van Grubbenvorst bereikt.’  (oët: Geschiedkundige beschrijving van het aloude kerspel Blerick - Gerard Peeters - LGOG 1870)

Ein paar jaor geléje is d’r auk ein graaf oët de twieëjde iëuw opgegrave: ‘Vanaf het midden van twintigste eeuw zijn op diverse plaatsen in Blerick graven ontdekt. Een tweede-eeuwse graf aan de Nieuwborgstraat bestond naast crematieresten uit een kruik, olielampje en bekertje.’ (oët: Waar ligt Blariacum? - Maarten Dolmans – 2011)
 

En in jannuwarie 1922, beej ut aanlegge van de riolering, ware d’r auk al dreej urne gevônde. In de krant laeze we: ‘Eene, gevuld met beenderen, werd per ongeluk stuk gestooten, terwijl de twee anderen naar ’t Raadhuis gebracht werden’. Oët ein krante-berich van 1933 weite we det ut Nieborgs ‘eenigszins hoog gelegen’ waas, en det d’r kiezel woord aangetroffe. Ze woorte toendertiëd gedateerd van ut begin van ôs jaortelling.

 

Misschien leuk um det ens wiejer oët te zeuke. Ik wil ôch waal nog effe met néme naor de kadasterkaart van um-en-um 1820, dus zôn 200 jaor geléje. Wae woënde d’r toen op ut Nieborgs?

En gelökkig is nog nèt neet alles verdwene, want hoës nummer 5 (heej ônder) leet nog altiëd te prônke un stökske van de waeg aaf. Van hoës nummer  8 (foto links) is nog ein foto veurbeej gekômme op Facebook (Bliërick vruueger en noow). Det loog net achter de winkel op d’n hook aan ein klein ziewaegske.

De toenmalige eigenaers van de lepkes grônd, die twieëje iëuwe truuk same ‘op het Nieuw Borch’ vormde:

766 – J.B.Cleophas (koperslager), Maaseik – 27.30; 767 – M.Peeters (metselaar), Blerick – 48.10; 768 – Hendrik Ketels (timmerman), Blerick – 92.20; 769 – Jacob Smets, Blerick – 22.30; 770 – de Kerk, Blerick – 23.40; 771 – Ferdinand Houba, Blerick – 8.00; 772 – de Kerk, Blerick – 9.10; 773 – J.M.Carley (rentenier), Blerick – 30.70; 774 – de Kerk, Blerick – 27.20; 775 – Pieter Simons (landbouwer), Blerick – 11.30; 776 – Catharina Janssen (rentenierster), Luik – 22.80; 777 – Godfried Verkoijen, Tegelen – 14.80; 780 - Balthazar Janssen (dagloner), Blerick – 2.80; 782 – Pieter Simons (visscher), Blerick – 4.90; 783 - Pieter Simons (visscher), Blerick – 8.70; 784 – Pieter Hanrats, Lomm (Velden) – 30.70; 785 – Andries Maessen (dagloner), Blerick – 3.40; 788 – Hendrik van Oijen – 5.70; 789 – id. – 21.80; 790 – Hendrik Ketels (timmerman), Blerick – 36.50; 791 – id. – 3.70 (bos).

Ut Nieborgs rup beej mich vuuel vraoge op! Unne borg is ein versterk hoës van neet zoeë maar unne daagloëner. Eine Nieborg verônderstelt det d’r auk unne Aldeborg môt zien gewaes. Ik vraet unne baer as d’r neet nog miër verbôrge leet! Liek mich un ideale plaats veur ein Romeinse statio of burgus? Maar laot ik neet gaon fantasére. Haopelik wuurd d’r nog ens gegrave in de toekôms . . .

PS: wilt ge de plaetjes groëter zeèn? Effe d'r op klikke!