maandag 4 november 2019

Reuping

Ut waas örges in de viefde of zesde klas. Pestoeër Janssen goof aaf en toe beej ós in de klas kattechiem. Ik herinner mich nag det hae begós euver ‘reuping’. Pestoeër stelde ós de vraog ‘wae d’r in zien femièlie émus kós dae geistelik waas’. Ièrs veel d’r ein doeëdse stilte, we keke mekaar aan. En toen bleek det haos idderein waal émus in de femièlie unne ‘geistelijke’ d’r tösse had zitte. Sómmige unne pater, andere unne broeder, un nón of unne keplaon. Gelökkig waas ik neet d’n enige, maar ik kós toch ech némus bedinke. Beej ós in de femièlie ware ze, op unne inkele vreejgezel nao, allemaol mièr of minder gelökkig getrouwd. Jao, zag pestoeër, op de zesde klas móste weej gaon naodinke euver wat we later woele waere. En weej meuste ens met ós elders gaon praote, maar ouk goód in ós zellef gaon kièke. Want meschiens klónk waal örges deep-in-ós de stum van d’n Hièr dae ós reep um nao ut seminarie te gaon. Meschiens ware d’r waal ein paar van ós oètverkaore um zien wiejere laeve aan d’n Hièr te gaeve? Ut waas muuskestil in de klas, némus dörfde unne andere aan te kièke. Ut veulde haos of pestoeër mich un ónièrbaar veurstel had gedaon. Wie de Pruusse zegke: ‘unheimisch en unheimlich’.

Zwiègend leep idderein nao hoès, en ónder ut aete waogde ik ut um d’r euver te beginne: 
‘Pahap, hebbe weej unne geistelikke in de femièlie?’.
‘Beej ós zeker weite van neet’, zag mien mam, ‘mich hoof se neet wiejer te vraoge’.
‘Jaohao . . .’, zag miene pap nao lang naodinke, ‘ein naef van mien vader dae waas rektor van ut Antoniuskloeëster. Dae waas innigs kind en wie dae storf hebbe we nag un paar flesse gojje wièn georve. Weej móste dao hièroeëm Koen taege zegge’. Ik houwde mich op de kneen, metein dóch ik, potdomme det had ik vanmorge mótte weite. Had ik det pestoeër kinne zegge. Had ik nag ens kinne stróntse det weej unne echte rektor in de femièlie hadde, en ouk nag ens in ut dörp, in ós eige Blièrick. Dao meus ik mièr van weite:
‘En waas det unne belangrièke geistelikke, pap?’.
‘Nou ja, die prieëmers veule zich allemaol belangrièk. Maar hièroeëm Koen waas unne gójje mins en d’n baas van ut kloeëster en natuurlik euver al die begiène. Zeg maar zón bietje wie unnen haan in ut kiepehok, maar de begiène meuste waal van de eier aafbliève’.
‘Nou, jessus Piet . . . zoeë is ut waal goód gewaes, wat mótte die kinder waal neet dinke’, zag ós mam en ózze pap lachde zich kepot. En ik wis veur noow waal genóg, en die vraog euver die reuping mós nag maar effe röste.

Maar pestoeër had mich met zien ‘reuping’ toch ein bietje de pis lauw gemak. Wis ik maar wat det waord presiès beteikende. En wie duis se det, goód in dich zellef kièke? Noow ware d’r waal twieë jónges beej ós in de straot, die woele noeits mèt voetballe, maar altièd de mis doón. Wil en Huub zanikde ós altièd aan de kop of we met déje. En met slech waer hebbe weej det ouk waal ens gedaon. Woorte beej Wil thoès un paar veilingkisjes opein gestapeld, un paar jutezèk d’r euver haer en klaor waas ut altaor. En die twieë lépe allebei in un wit lake dao veur haer-en-truuk te patere en te praevele van ‘pater et filioes et spiritoes sanktoes’. Ze drónke water oèt ein viès wiènglaas en weej krege ein stökske verdruuëg zwart broëd. Maar as ut boète dan weer druùg waas begóste weej te neetnekke. En dan woorte die twieë poepie link, en begóste óngezjeneerd te godverre. Det kins se toch gen ‘reuping’ neume? Hièl vuùl later heb ik trouwes gehuùrd det die waal allebei toevallig op jónges véle. Maar dao is niks mis mei, mien zusters vele ouk op andere jónges, det mót kinne. Ik weit neet wat ze d’r aan vinde, ik zuuj nag genne vent wille! Maar of det gedeuns toen al un bietje te make had met ‘reuping’, ut kin toeval gewaes zièn. Of meschiens toch weer neet, wae zal ut zegge. Want weej hadde ouk unne knappe keplaon (zag mien mam) in de Lambertusparochie. En ik had waal ens stiekem opgevange det ós mam ut d’r met vrouw Backus euver had, det dae wat had met ein getrouwde vrouw. Zeg noow zelf, dae ganse getoemel is veur ein menke van tièn, ellef jaor behuùrlik verwarrend.

Op unne gójje zaoterdaag middaag zoot ózze pap boète paoling schoeën te make. Hae had un schoeëne pan paolinge in de Majjum gevange. En ik zoot d’r beej te koekeloere. Ózze pap deej det hièl geraffineerd met un scherp petattemetske en unne krant. Ièrs makde hae ein snitje achter det köpke van dae paoling. In ut nekske makde hae det velke ein bietje los. Hae pakde twieë stökskes krant, ein um de kop en ein beej ut nekske, net achter det zielig köpke. En roetsj, deej hae de twieë hand vanein en struipde hae um in eine kièr de jas oèt. Akelig waas waal det dae paoling zich bleef krölle. Det had natuurlik gen fluit met ‘reuping’ te make, maar ik had toen ózze pap waal effe veur mich allein, en hae waas un bietje aafgeleid met dae paoling schoeën maken.
‘Paahapp, pestoeër vroog of ik reuping had, en ik mós det maar ens met mien vader bespraeke’, waogde ik ut d’r op.
‘Zoeë zoeë’, zag miene pap en ging gewoèn door as of zien neus bloojde.
‘Maar ik weit neet wat det is, wie veul se det? Hae zag ouk det ik ens goód in mich zellef meus kièke’. Ózze pap schaterde van ut lache, en det waas altièd linke soep. Nao welke kant velt zoeë metein ut kwartje, wuùrt hae serieus of geit hae mich in de zeik zette.
‘Gangk dich maar ‘ns gebuk staon en laot die bóks maar us zakke, dan kièk ik dich waal ‘ns efkes nao binne. Maar ik heb zón dónkerbroèn vermoede, det d’r niks te kièke velt. Huùgstes un paar remspaore in de bóks’, en hae snudde zich de volgende paoling zónder mich aan te kièke.
‘Pap, effe serieus astebleef, wao merk se aan of se reuping haes?’. Nag presièzer as de vurrige kièr makde hae ein snitje achter de kop van dae paoling en zag hièl langzaam:
‘As se wat alder wuùrs dan krieg se óf jeuk óf reuping. As se inens de maedjes neet mièr vervaelende sneuzels vins? En as die wat róndere vorme kriège en as se die inens toch waal hièl erg leuk begins te vinde! En as se dan met ein van die waal ens stiekem gaer örges allein in ein of ander heukske wils zièn . . . . ?’ 
Hae struipde hendig ut vel van dae paoling en keek mich un bietje vraogend, en neet mièr zoeë op zien gemaak aan. Hae ging op de zellefde röstigen toeën wiejer:
‘. . . . . dan heb se jeuk. Maar blief se lever allein, bis se bang um ein gezin te stichte en wil se in zón langk zwart kleid loupe, of bisse te lamlendig um te werke, dan heb se reuping’
Ik snapde d’r hielemaol niks van, maar ut reep waal weer de volgende klemmende vraog beej mich op:
‘Haet ome Aatje dan ouk reuping?’ , tenslotte waas dae ummers vreejgezel en werke deej dae ouk al neet gaer.
‘Nae, want dae haet altièd jeuk aan de kóntetes! En zuùs se dae in ein langk zwart kleid laupe?’, stelde pap mich gerös. Ik zuchde ens deep, want vuùl wièzer waas ik neet gewaore. Ózze pap dae zoog det ouk, hae vaegde zien smaerige hand aaf aan zien smaerige visbóks. Pakde mich beej de hendjes, ik zoog ein traon in zien ouge opkómme en hae sprook de vaderlikke wäörd:
‘Luùster neet nao wat die prieëmers dich wiès wille make, luùster nao dien hert. Weej weite ut gewoeën allebei nag neet. Maar geneet van dien jónge laeve, roepzak zoeë vuùl meugelik op ut Lieuweriksveldje. En as ut zoeë wièd is zulle we ut allebei waal merke. Wat ut ouk meuge zièn, ut is altièd good’.

Hèhè, det luchde op, dao waas ik veurluipig van aaf. Ik veulde plotseling jeuk op miene kop. Waas det un ièrste veurteiken? Of begint dae jeuk örges anders en neet op de kop? De buim in, ut kós mich niks mièr bómme.
‘En as pestoeër de volgende kièr op hoèsbezeuk kump zal ik dae waal ens duchtig d’n toog oètvaege’, hoord ik ózze pap nag mómpele, maar ik waas al ónderwaeg nao ut Lieuweriksveldje.

De volgende kièr wie pestoeër in de klas waas, dóch ik nag van zal ik um det vertelle det weej unne beroemde rektor magniefiekoes in de femièlie hebbe? Maar pestoeër sprook deze kièr euver de missie en de ónbegrensde meugelikhede die dao loge um zwarte kiendjes te duipe en spégelkes oèt te deile. Maar ik dóch aan wat miene pap gezag had. Ik druimde wat veur-mich-oèt. Euver die havergeite beej ós in de straot. As die knäökerige breinaolde ens róndere vorme gaon aanneme? Welk zuuj ik dan waal ens leuk kinne gaon vinde? En beej ut de klas oètloupe vroog pestoeër aan mich:
‘En Jantje, wets dich al was se later wils waere?’.
‘Nae, meneer pestoeër, ik heb ut d’r waal met miene pap euver gehad. Maar we weite ut allebei nag neet. Maar as ge weer beej ós op hoèsbezeuk kómp, wilt hae óch waal d’n toog oètvaege’.

(oèt: Kóm heej vetkedee - 2016)