Dinsdig 6 fibberwarie 2018 is alweer ‘t 44e Groët Gala Worteletruuj in
’t Raodhoès. Idder jaor krieg emus de Worteletruuj oètgereik, emus dae zich in
Bliërick, in de umgaeving of landelik verdeenstelik haet gemak op un sociaal of
maatschappelik gebied. Dit jaor wuuerd die toegekind aan de Bliërickse Herte. Maar
waor kump die Worteletruuj eigelik vanaaf? Bekind is det Truujendaag d’n
euvergangk markeert van de zittinge naor de boète-vastelaovend. Met
vastelaovend is alles krangs um, en zoeë zien dónderdigs veur de vastelaovend de
vrouwe hièlemaol de baas. En det geit wièd truuk naor de Middeliëuwe, wie ze
zelfs veur eine daag ’t Regiment aanvoerde. Maar waorum wuuerd die dan dinsdigs
weer verbörd? Ik doon ein poging!
We gaon truuk naor lang geleje, zoeë rónd 1900. ’t Is vastelaovesdinsdig, ’t is fiès kalt, Schellekes Naad steit deep in ziene vettige jas weggekraope zenewechtig veur zien kiètje aan de rand van de Kezelkoel. Die loog op ’t Nieborgs, ter huuegte wao noow de Burgemeister Clercxstraot begint. Schellekes Naad waas unne ónverzörgde zónderlinge mins, hae woènde op zichzelf in ein holtere kiètje wao die van ’t dörp de holtere verdómmenis taege zagte. Hae wis det straks de vastelaovend in de Kezelkoel woord aafgeslaote met ’t begrave en verbörre van Bacchus, det waas al jaore zoeë. Jao, en dan mós hae good op zien kiètje passe, det ’t neet in de fik góng.
Eindelik, ’t woort al duuster, dao kwame ze aan. De
veurbaejer veurop en d’r achter aan ein paerd-en-ker met un stroeëije póp d’r baovenop.
Die póp meus Bacchus veurstelle. Nouw, ’t waas mièr unne oèt de klute gewasse aangepóngelde
vogelverschrikker. En daor weer achter lepe die vastelaovesgekke van ut dörp.
De veurbaejer droog unne groëte roëzekrans, gemak van ein touw waor ze kleine
petatte aan gerege heije. Bacchus waas wie-me-zaet de God van alles wet ónder
de körk zit, en dus ouk wat in ’t beervaat zoot. In un lange riej trokke die
van ’t dörp naor de Kezelkoel woeë Bacchus aan de wörm zuuj waere gegaeve. En
Schellekes Naad um kneep veur d’n aafloup. De volgende klaagzang woort d'r door
de veurbaejer gezónge: ‘Bacchus, Bacchus,
lieëlik bieës, haet zich kepot gezaope aan 't beer. Woeë zulle we um begrave?’.
En die van ’t dörp antwaorde um op unne zengerige toeën: ‘In de kitselekoel, in de kitselekoel, in de
kitselekoel . . .’ . Daormei waas Bacchus veroordeild um van ’t tonièl te
verdwiène, de vastelaovend waas veurbeej.
Meschien neet zoeë lang geleje, ut waas rónd 1960. Vastelaovesdinsdig, ik meug met miene pap gaon kièke naor ut Worteletruuj verbörre, aan de Staaywaeg naeve de Maas geit ’t gebeure. Ein stroeëije póp, aangekleijd wie un greun-oranje Truuj woord in ut graas verbört. Onder de treurige toëne van ‘Straks is 't weer Aswoensdig’ wuurt de Truuj in de hens gestaoke door d'n Höegheid en zien adjudante. Worteletruuj is in Bliërick ein symboolfiguur en beschermvrouwe van de vastelaovend, maar waorum die verbört mót waere? Van Bacchus kós ik mich det veurstelle!
Maar waor haole ze det vanaaf? Wie kómme ze d’r op um in
Bliërick op vastelaovesdinsdag un póp te verbörre ónder ’t speùle van treurige
klanke? En wat bliek, op mièr van die plaatse in ’t Maasdal en zelfs daor boète
gebeurt ouk zoeë iets biezónders.
We beginne in Remund. Daor wuuerd de vastelaovend idder jaor aafgeslaote met ’t zoeë geneumde Bacchus driève. Wies in de 19de ieëuw smete ze ein stroeëije póp van de Steine Brök euver de Roer in ’t water. De euverlevering woel det dees tradisie truuk geit naor ’t Romeinse lentefiès en ’t Germaanse offerfiès!? Ein van de euvergeleverde Romeinse elemente waas de verièring van Bacchus, de god van de wièn en de drónkeschap. Maar helaas bliek det neet waor, want ’t Bacchus-driève is rónd 1700 begós. En vanaaf 1948 haet Remund dees tradisie weer in ière hersteld.
Maar 70 kilomaeter verderop in Gulick (D) hebbe ze ouk
ein tradisie van maar leefs mièr as dreej ieëuwe langk. Daor kinne ze de Lazarus Strohmannus, dae op Veilchendienstag door de stad mót trekke.
Hae wuuerd op ziene toch door de stad door de luuj oètgescholde veur van alles
en nog wat. Op die manier mót Lazarus boete veur de zónde van de minse en mót hae
de schöld op zich neme. En verdómp, snachs wuuerd hae ónder ut weejklage van ut
volk in de Roer gekieperd. Gelièkertièd is d’r dan ouk groët veurwerk.
Ouk boète Limburg zeen we det de vastelaovend op
plaatse in Gelderland traditioneel afgeslaote wuuerd met ’t verbörre van
Bacchus. Beej vastelaovesvereiniging de Molledraejers oèt Nieuw-Wehl wuuerd
Bacchus vruueg op d’n dinsdigaovend ónder treurige klanke verbört. Hae haet dan
blièkbaar lang genóg geregeerd euver de vastelaovesvierders, en door Bacchus
symbolisch te verbörre kump d’r un ind aan ’t dreej-daags fièsgedruis.
Laote we wat doeënderbeej bliève, naor ’t Steyler Kaetelgerich. In un ópenbare nep-rechszitting ónder veurzitterschap van Vors Lucifer wuuerd emus veroordeild veur ein nep-vergrièp. De veroordeiling steit beej veurbaat vas, de verdachte wuuerd verbört in de kaetel, dae de hel symboliseert. Maar wie is det gedeuns eigelik óntstaon? Det zit zoeë! In 1883 ging de ièzergeejterie van Kamp & Soete failliet, en 39 man kwame op straot te staon, waorónder ouk miene euvergroètvader Sjène Orval. Maar de feitelikke oorzaak van det faillissement waas de verduustering van 46.000 gölde beej de bank van Wolters. De werknemers van de geejterie zónge in de kroeg klaagliedjes en woele eur óngenoege op de ein-of-andere manier uùte. Ein van de werknemers had gehuurd van ein ludiek volkstribunaal in de buurt van Luùk. Daorbeej woorte verdachte persoène door ein duuvels-gerich ónder aanvoering van Vors Lucifer veroordeild tot snierke in de kaetel. De werkloosheid van 39 man leidde tot ’t iërste Steyler Kaetelgerich waorbeej de bank van Wolters de kaetel in mós.
Dit zien un paar veurbeelde. Maar in ’t algemein krege plaatselikke tradisies in ’t Maasdal vuuel belangstelling op ’t ind van de 19de ieëuw. In vuuel van die volksverhaole duik geregeld de naam Malbroek op. In verhaolebundels zeen we det minse danse, zinge en springe op de klanke van ’t Franse liedje ‘Marlborough s’en va t’en guerre’. De meziek van dit liedje is later gebiets veur ‘For he’s a jolly good fellow’. In België noteerde unne zekere August Gittée ein merkwaardig gebroèk in Kessenich, un buurgemeinte van Thoèr. Idder jaor in de gooj waek grove de boere, verkleid as soldaote, ein groëte put waor ze water in goèijde. Wannièr ut water ingetrokke waas, ginge ze met vlegend vaandel en slaonde tróm truuk naor ’t dörp waor menièr pestoèr trakteerde op un glaas beer. Zónder ut bièsje wiejer beej de naam te neume, verwees dit fiès naor ’t gebroèk um Malbroek te berechte, te verzoèpe en te begrave. In de Maasdörpe Kessenich, Maaseik, Stokkem en Eisde wuuerd jaorliks ein stroeëije póp verbört die Malbroek mót veurstelle.
In detzelfde Kessenich wuuerd idder jaor op kermisdónderdig Malbroek begrave, dees tradisie geit truuk naor 1712. Iërs is d’r ein nep-rechszaak waorbeej Malbroek alles veur de veut wuuerd gegoeëijd wat d’r in ’t veurbeje jaor zoeë al fout is gegaon in ’t dörp. De veroordeiling steit beej veurbaat vas: doëd door verbörre en aansloètend in de baek kiepe. Ein stroeëije póp wuuerd nao aafloup van ut proces naor de Antjesbrök gebrach, midde op de brök wuuerd de póp in de fik gestaoke en aansloètend in de baek gegoèijd.
In zoeë verre wat d’r zoeë al plaats vind aan
tradisies met verbörre / begrave van stroeëije póppe / verdachte. Maar wat
opvelt, hièl dök kump de naam Malbroek
veurbeej, zuuj dae meschien de brón zièn waor al die gebroèke naortoe leide met
Bacchus, Lazarus en Worteletruuj?? En wae waas det eigelik?
De minse neumde um waal Malbroek, maar officieel waas
hae voloèt de hertog Marlborough. Ziene naam waas John Churchill, gebaore 26 mei 1650 in Devon (Eng.), en euverleje
16 juni 1722 in Windsor Lodge (Eng.). Malbroek waas d’n iërste hertog van
Marlborough, en unne gemeine Britse veldhièr. Hij verloor neet eine veldslaag.
In 1688 waas hae euvergeloupe naor Willem III van Oranje-Nassau. Tièdes de Spaanse
Successieoorlog (1701-1714) stónd hae aan de leiding van de vereinigde Britse,
Nederlandse en andere troepe en voch hae vuuel veldslaeg tot deep in Europa. En
op ziene veldtoch door ‘t dal van de Maas van Venlo tot in Luùk (1702) makde
zien troepe ’t waal hièl erg bónt. Zien dragónders plunderde voedsel en verneelde
de ougs en de huùs door alles plat te börre um niks euver te laote aan de
vijand. Idderein begriep det heej door Malbroek óntzettend gehaat waas in ’t
ganse Maasdal.
Eigelik jaomer det ’t neet mièr euveral met de
vastelaovend wuuerd herdóch.
