D’n oorlog as spliètzwam

Miene ome Aatje waas unne verstokde vreejgezèl en kwaam twieë kier in de waek met ózze pap klasjeneere beej un tas kóffie euver van alles en nog wat. Geregeld hadde ze ut euver d’n oorlog en dan ouk aaf en toe wie minse zich hadde gedrage in dae inkzwarte periode. Maar ouk euver wie det vlak nao d’n oorlog ging. Aatje had smeis un oètgespraoke meining maar ózze pap dae zóch döks nao verzachtende umstandighede en waas wat milder in zien oordeil. Hae had neet altièd begrip maar bekeek ut ouk van d’n andere kant. Ózze pap dae sprook noeits slech euver de minse. En ik zoot dan beej die twieë op de grónd met de beinkes euverein en speulde dan altièd luustervinkske want ik vónd det machtig interessant.

De letsten tièd mót ik dao weer aan truuk dinke. Daen Twieëde Waereldoorlog wuùrt um de zoe-vuùl tièd herdóch, maar ein belangrièk ónderwerp mis ik dan altièd. En det is wie de Blierickse minse zich gedrooge nao elkaar toe in en vlak nao daen oorlog. As ik die gesprekke van Aatje en ózze pap un bietje oèt-filter dan schuùvert ut mich. Waorum is dao noeits aandach aan geschónke. We zièn intösse 80-85 jaor wiejer, nemus hoof mier achterum in det speegel te kièke. We kinne d’r vreej euver praote en we zuuje d’r hièl vuul van kinne liere. Ik hald neet van indeile in hökskes maar in dit geval kin ut moeilik anders.

D’r ware sómmige minse duchtig fout in d’n oorlog, d’r waas actief en passief verzet en vuul trokke zich truuk in de zwiègzame spelónke tösse de Blierickse moore baove of ónder de grónd. Weer andere keeke wat al te gemekkelik weg en un paar zien d’r op slinkse wièze baeter van gewaore. Waorum hebbe we ut dao neet euver. Effe kièke wat ik mich kin herinnere wao die twieë ut euver hadde.
De ergste ware die zich aanslote beej de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Baer de Vries beej ós oèt de Lieuwerikstraot goof leiding aan zón zootje landverraojers. Hae meus nao d’n oorlog vièf jaor brómme in ut kesjotje. Veur de meiste minse waas det vuuls te weinig, veur sómmige minse vuùls te vuul!? Det guuef ut ierste verschil al aan. Ziene schoeënzoon Johan Berendsen waas d’n allerergste. Hae woord ‘de schrik van Venlo’ geneump en is 2 mei 1947 gefusilleerd. Daen daag haet ós mam op eur dochter opgepas en det woort eur neet in dank aafgenaome. Maar zoeë waas ós mam:
‘Det kind kin d’r ouk niks aan doon’. En det teikent metein ouk de halding van minse nao d’n oorlog. Ut aantal verzetshelde waas groeëter nao d’n oorlog as in d’n oorlog.
Dan waas d’r bes nog unne groeëte groep NSB-ers. Volges ózze pap ware det vuul minse die ech un bewuste foute keuze makde, maar ouk unne groep van die ermoodzeiers die dóchte det ze ut baeter zuuje kriège. Beej ós in de straot woeënde ouk zón erm gezin. Eur keuze kreeg un dramatische wending want twieë zeuns ginge nao ut Oosfrónt en dao is noeits mier wat van gehuùrd. Die NSB-ers zörgde veur unne ièzige sfeer, enorme spanning, ónderling wantrouwe en ings in Blierick. Ut veel Aatje op det nao d’n oorlog verschillende van die NSB-ers wie un blaad aan unnen boum dreide en deeje as of d’r niks gebeurd waas.

Dan hads se d’r maar un paar die actief in ut verzet zote. Volges Aatje greujde det aantal explosief vanaaf ut moment det de Ingelse in Blierick binne wandelde. Ózze pap verdeilde die in verzet die ónschöldige minse in gevaor brachte én die allein eur eige laeve in de waogschaal stelde. In die letste categorie neumde ózze pap en Aatje met name keplaon Sjef Janssen (1904-1984), Piet Lammers (1906-1944) en Pierre Loijen (1906-1972). Die letste twieë ware van de Prinses Irene Brigade.

Keplaon Sjef Janssen oèt de Lambertusparochie dae meus ‘Wegen Verbreitung eines Hirtenbriefes der Holländische Bisschöfe’ veur anderhalf jaor in ut mins-óntierende concentratiekamp Dachau doorbringe. Hae euverlaefde die verschrikkelikke hel en woord in 1950 pestoèr in Ysselsteyn. De ex-gevangene van Dachau haet zich heej met hert en zeel ingezatte veur vrindschapsbetrekkinge met Duitse jongere, die sinds 1963 eine kier per jaor kwame werke op ut Duitse militaire kerkhaof in Ysselsteyn. Zien credo waas:
‘Ik heb meigemak wat haat veur verschrikkelijke oètwerking kin hebbe. Nao d’n oorlog heb ik gezag det noeits mier. Laot ik mich inzette veur vrindschapsbetrekkinge’.
Hae woort neet begrepen door de minse um um haer. Die niks hadde meigemak in daen oorlog kraakde um aaf. In 1969 kreeg hae waal un hoeëge Duitse onderscheiding opgespeld door de consul van de Duitse Bundesrepubliek, ut ‘Bundesverdienstkreuz am Bande’. Zien veurmalige veejande zoge waal wat veur unne biezóndere mins hae was. Ózze pap had niks met de kerk maar waal met deze echte held.

Dan hadde ze ut euver twieë Blierickse jónges: Piet Lammers (1906-1944) en Pierre Loijen (1906-1972). Die ginge in ut begin van d’n oorlog via Duinkerke nao Ingeland en slote zich aan beej de Prinses Irene Brigade. Beej de invasie in juni 1944 landde ze op de strande van Normandië. Piet Lammers sneuvelde op 14 augustus 1944 as ierste van de Prinses Irene Brigade in Ranville (Normandië, Frankrièk) door vijandelik mortiervuur. Piet Lammers is de komponis van de 'Mars van de Prinses Irenebrigade'. Eigelik mós dae idder jaor gespeuld waere as Blierick de bevrijding viert. Ouk Pierre Loijen woord op daen daag getroffe door un granaatscherf, maar kreeg ter plekke un bloodinfuus van unne Amerikaan. Noow meus hae wiejer door Frankrièk en België zónder ziene vrind. Vanoèt Breej meus hae toezeen wie Blierick beschaote woord. Pierre Loijen woord zwiègzaam drager van ut Normandië-kaord, France Germany Star, Defence Medal en ut Oorlogs-Herinneringskruuts.
Vraog aan willekeurige Blierickse minse of ze dees dreej moedige manne kinne(?), de meiste zulle ut neet weite(!). Ik vind det ut unne misser, ze verdeene alle dreej op zien mins unne straotnaam. Tuurlik ware ze neet de enige, maar waal de dreej wao miene pap en Aatje ut euver hadde.

Dan hads se d’r genóg die passief verzet booje aan de Pruusse. Zoe-as Sonnemans oèt de Lieuwerikstraot dae met de rök nao de bende van de Vries ging staon as die veurbeej marcheerde. Of Janssen van nummer 26 dae de diekste oranje böl dahlia’s veur de raam zat met unne keuninklikke fieësdaàg. Maar zeker ouk die middestanders die ut verrekde um aan de Pruusse te levere. Ut brach eur weinig goods, det in taegestelling tot eur ‘collega’s’ die waal leverde aan de Pruus. Zeej deeje gojje zake maar ge begrièp det dit leidde tot haat, nièd en taegestellinge. Waorum wuùrd dao noeits euver geschreve of aandach aan gegaeve? Neet um nao te trappe maar um d’r van te liere.

Ze ginge nog effe door. Aatje had weinig goods te melde euver de boere en de gerdeneers! Mien aldste zuske ging iddere waek met ós tante met unne laege kinderwage d’n boer op um veur aete te baedele.
‘Ze hoofde ut neet veur niks te gaeve maar um de minse ut vel euver de oère te trekke?’. Ut waas duùdelik wat Aatje dao mei bedoelde, ózze pap haolde dan de schouwers op en zag:
‘Och Aatje, we hebbe gelökkig altièd wat te aete gehad, ut waas dök neet vuul soeps, altièd te weinig maar we kóste ós redde. En die boere hebbe ouk vuul goods gedaon’. En ik dink dan aan die foto van ózze pap van vlak nao d’n oorlog. Ik meus twieë kier kièke um te zeen det ut ózze pap ech waas, zoeë mager as un panlat.

Maar ut waas neet allemaol kómmer en kwel. Neet allemaol twieëspalt. Minse holpe mekaar ouk, neet veur niks zien un paar buurtvereiniginge óntstaon in d’n oorlog. Wie ‘Onderlinge Hulp’ beej ós in de Lambertusparochie met aannemer Janssen as de groeëte veurtrekker. Minse woorte óet-gebómbardeerd en hadde gen ónderkómme mier. Mien elders hadde in d’n oorlog twieë kinder, maar op ut lets woeënde ze met maar leefs tieën man in ein hoès. En döks same gepèrs in unne kleine kelder um te schuùle veur de bómme van de Ingelse. En ózze pap deej veur die tieën man de was. Hièl gruuets vertelde ós mam wie zien praoper weske aan de waslièn euver ut Lieuweriksveldje hóng te wappere. Naoderhand deej hae neet vuul in d’n hoèshald, maar wie ut meus toen stónd hae d’r.

Met de bevrijding veranderde alles in eine klap. De echte helde verschove nao ut twieëde plan en de schowe-schièters gedroge zich as verzetshelde. Minse woorte neet altièd ierlik en volges ut rech veroordeild en wie-ut-huùrt beoordeild. En die aangeweze ware op un noeëdwoeëning woorte döks met de nek aangekeke. Ózze pap waas dao laaiend euver:
‘Det had ós ouk kinne gebeure’, zag hae dan. En wie det altièd geit, wiste sómmige met of zónder veurkinnis persuuenlik profièt te haole oèt d’n oorlog. Ome Aatje en ózze pap sproke d’r euver. Ik heb d’r verder noeits wat euver gelaeze!? Waorum neet?

D’n Twieëde Waereldoorlog waas verschrikkelik en is hièl oètgebreid beschreve tot in de fiènste details. Maar de ónderlinge verhaldinge van de eige minse kwame neet of nauweliks aan bod. Daen oorlog vormde un spliètzwam, ouk binne Blierick. Ózze pap en Aatje hadde ut d’r euver, un snótneus vóng ut ein en ander op. Haopelik waoge un paar psychologe zich d’r nog ens aan. Haopelik dörve de minse d’r nog ens aopelik euver te praote.
Ik heb meschiens un klein begin gemak.