vrijdag 18 oktober 2019

Lieuwerikstraot, veur altièd verbónde (2)

Veer maond geleje ginge we ze opzeuke in de geslaote aafdeiling van d’n Beerendónck. We hadde belaof det we truuk zuje kómme, gister waas ut zoeë wièd. Ós Tina, Marijke en ik staon in de lif nao de ièrste etaasj, alledreej met un Blièricks bloomstökske in de hand. Op de gank waere we al opgevange door Henk, de zoon van Til Verstraelen-Janssen.
‘Ziet geej van Titulaer? Loup maar met door want in de gezamelikke hoèskamer is mezièkmiddig!’. We loupe achter Henk met zien hundje aan nao de knusse kamer van Til. Flardes alderwetse accordeonmezièk óntvluch de hoèskamer.
‘Aohh geweldig! Wat leuk det ge d’r ziet!’, dreej alde krasse knuup vaere op oèt eur steul. D’r waere hendjes geschöd, d’r wuùrd geknoèveld en gekös.
‘Wie is ut meugelik, det is lang geleje’, de hand waere inein geslage. Til (95), Gerda (89) en Wim (86) Janssen begroete ós hertelik. En efkes later zitte we met zeve man in un kringske in de woeënkamer van Til. Ós Tina geit zich naeve zien klasgenootje Gerda van tachtig jaor truuk van de liègere schoeël zitte en doeënbeej Wim. Marijke en ik zeuke un plaetske naeve Til. Henk zet zich in de midde en zörg veur de kóffie, ut hundje zit verbaas te kièke op ut bed van Til. Gossiemeine minsekinder, hadde we ut allemaol maar vasgelag met unne camera. Ut waas weer volop genete van al die verhaole. In unne mum van tièd zote we in d’n twieëde waereldoorlog, ze weite ut allemaol nag haorfièn oèt te teikene wie det toeging in ós Lieuwerikstraot.

Meschiens ièrs effe de situatie oètlegge. De femilie Janssen-Jacobs woeënde met eur twieë dochters en zeve zone op nummer 26. Vader Janssen waas unne strenge rechvaerdige rièksambtenaer en ‘tant Jansse’ waas de leefste vrouw van de Lieuwerikstraot die de lekkerste kukskes kós bakke. Aan d’n euverkant op nummer 27 woeënde de femilie Verstraelen-Truijen met zes zeuns en veer döchter. Toeën Verstraelen had ein tummerbedrièf achter ut hoès en waas aannemer. Die twieë groeëte gezinne ware ouk nag ens döbbel in d’n ech verbónde met twieë ónderlinge huwelikke. Ties Verstraelen waas getrouwd met Til Janssen en Mia Verstraelen waas getrouwd met Geer Janssen. En weej woeënde wat wiejer truuk op nummer 13. Die van Titulaer ware waal wat minder kerks as die van Janssen en die van Verstraelen. Wim kiek mich aan en verzuch: ‘Och jao, vruùger waas ut raar as se neet nao de kerk gings. Taegeswäördig is ut raar as se waal nao de kerk geis’.

D’n oorlog leet intösse 75 jaor achter ós en haet depe ónoètwisbare spaore achtergelaote. Til is meschiens aaf-en-toe de waeg kwièt, maar van lang geleje zien nag vuùl details bliève hange. Ut pak mienen erm en kiek mich deep in de ouge aan: ‘Sómmige dinger vergit-se noeëts’, met de naodrök op noeëts. Beej ós in de straot op nummer 55 woeënde de femilie van Baer de Vries, dae waas hièl fanatiek beej de NSB. Zien dochter waas getrouwd met Johan Berendsen, ‘de schrik van Venlo’. Dae haet verschillende oorlogsmoorde op zien gewete. En die twieë lepe döks door de straot te paradere en makde ut laeve extra zwaor en extra peniebel in de Lieuwerikstraot.

Op nummer 20 woeënde de femilie Sónnemans, de vader en moder ware allebei zoeë douf wie un kwartel. Hae waas militair gewaes en had ut ièrste jaor van d’n oorlog vasgezaete as kriègsgevangene. Maar vanaaf 1941 waas hae weer vreej en had unne godsgruwelikken haekel aan Pruusse en nag mièr aan landverraojers. Wie Baer de Vries unne kièr met zien kómpane door de straot marsjeerde, stónd Sónnemans aan de straot. En wie ze veurbeej kwame dreide hae zich póntificaal met de rök d’r op aan. Maar aoh-jeej, de Vries sómmeerde det hae zich meus umdreie en meus groete. Maar Sónnemans verrekde det!

Geer, d’n aldste zoon van  Janssen, waas in d’n oorlog óndergedaoke in Hors en aktief beej de óndergróndse. Berendsen waas altièd op zeuk nao jónge kaerels en sprook ouk Gerda waal ens aan um oèt te vraoge wao zien broor oèthóng: ‘Ik waas doeëdsbang, maar ik heb ut neet gezag’. In 1944 is Geer alsnog gearresteerd en euvergebrach nao ut Roergebied veur de Arbeitseinsatz. Nao de bevrijding woord ziene pap ingezatte beej de grensbewaking baove op de hei, umdet hae rièksambtenaer van beroep waas. Wie de Pruusse zich euvergegaeve hadde, waas Geer hielemaol te voot oèt ut Roergebied truuk nao hoès geloupe. En wae tröf hae aan beej de grens? Zien blood-eige vader! Det mót ouk veur dae strenge mins un óntroerend emotioneel moment zien gewaes!

Vader Janssen kweekde ouk dahlia’s. Hae waas veural hièl gruuëts op zien dieke oranje rónde böl, die veurzichtig met pepeer woorte beschermp. En met keuninginnendaag (31 augustus) woorte de gerdiène beej hoèze Janssen wat wiejer oèterein geschaove en in de midde kwaam un vaas met prachtige groeëte oranje dahlia’s te staon. Maar dao-zal-se-ut-hebbe, dao kwaam Baer de Vries naeve de deur. Die felle oranje kleur van die prachtige dieke dahlia’s vónd hae toch waal un ónacceptabele flagrante provokasie en belde beej Janssen aan. Die blome zuje en meuste weg beej de raam. Maar Janssen dóch dae kin mich verrekke en schoof allein de gerdienkes wat wiejer toe.

Maar de meis verschrikkelikken daag dae idderein zich hièl scherp herinnert waas zaoterdig 28 oktober 1944. Smiddigs um veer oor woorte 224 bómme losgelaote baove Blièrick. Ut doel waas de Maasbrök, maar die woort neet gerak. In de Lieuwerikstraot vele daen daàg tièn doèje te betreure. Moder en twieë kinder Eissing (hoèsnummer 72), veer kinder Standaar (nr.59) en dreej dochters beej Scherjon (nr.57). Ut waas unne inkzwarten daag veur de Lieuwerikstraot. Wim Janssen waas dae middig ónderwaeg nao hoès maar wie hae door de Smeliënstraot rende vele al de ièrste bómme. Hae ging metein in de gäöt taege de stoeprand aan ligge en zoog met eige ouge wie de Lambertuskerk vol gerak woord en in puin woord gebómbardeerd. Ouk de huùs van Pauke Teelen (nummer 16) en Thei Hommen (nummer 18) ware in eine klap twieë ruïnes.

De verhaole volge mekaar op. En dit zien allein maar wat flardes die ik veur óch heb opgeteikend, op d’n achtergrónd klónke flardes accordeonmezièk en wat krakende valse stumkes: ‘Och An, och An, och An. Wie geit ut toch met Sjang. Hilt dae nog vuùl van dich. Kom toch vertel ut mich’. Henk kwaam nag ens rónd met de kóffie en Gerda deilde nag ens bonbunkes oèt.
‘Wao hebbe ze ut noow euver’, vroog Til nag maar ens en pakde mich beej d’n erm.
‘Wim vertelt net det hae vruùger belke haet getrokke beej Schöddebölke van ós naeve. En ik vertelde det weej det ouk gedaon hebbe, maar weej neumde eur destièds Roeska’.
‘Dan zal ze d’r ouk waal veur gevraog hebbe’, zag Til hièl euvertuùg.

Unne geweldige middig deurt noeëts lang genóg en waas vuls te flot veurbeej. ‘We mótte det zeker nag ens euverdoon’, zag idderein. D’r woort aafschièd genaome, d’r woord nag langer hendjes geschöd, nag langer geknoèveld en unne kièr extra gekös. Wie we naeve de hoèskamer kwame hoorte we det de mezièk waas aafgeloupe. Ós Tina had nag ein bloomstökske mei genaome veur An Geelen-Peeters (87) en natuurlik meuste we ós nag effe gaon zitte. Pas wie um half zes de soep nao binne woort gevare meuste ouk weej nao hoès:

‘Of zulle we heej un tas soep met aete’, zag ós Tina.