Oranje sjaal

Ut geit de geschiedenis in as de ‘perfect battle’. Tachtig jaor geleeje, op dreej december 1944 woort Blierick in einen daàg tièd bevrijd. Daen daàg sneuvelde zón vieftig Ingelse soldaote en beej de Pruusse ware det d’r zón hónderd. In de maonde daoveur woort de Maasbrök minstes zón dertièn kier door de Ingelse gebómbardeerd zónder succes. Zoe-wat alle bómme slooge in op Blierickse huùs of op de binnestad van Venlo. Op 25 november 1944 bleeze de Pruusse de brök maar zelf op. Wat waas ut oèteindelikke nut noow gewaes?

Veur de minse van Blierick waas ut zeker genne ‘perfect battle’. Natuurlik ware ze achteraaf óntzettend bliej det ze eindelik bevrijd ware, maar de medalje had ouk zien inkzwarte kièrzijde. Té vuul minse verlaore op dramatische wièze ut laeve, verschrikkelijk vuùl huùs woorte plat gegoèjd. Waekelang verbleve de minse in doeëds-ings in de kelders om te schuùle veur de bómme en de granate. Ut ware de ergste maonde van de ganse Duitse bezetting. As mien elders sproke euver daen oorlog dan waas ut veural euver dees periode. Vuul tièd um te viere, te rouwe en puin te ruùme waas d’r neet want un paar daag later woorte alle Blierickse minse geëvacueerd. Ut volgende verhäölke is gedeiltelik oèt mienen doèm gezaoge. Ik bin in 1947 gebaore en heb d’n oorlog neet mei-gemak. Maar vannach druimde ik as-of ik d’r zelf beej waas gewaes. In daen druim zien waal feite verwerk die mien elders mich dök genóg verteld hebbe. En altièd kwaam die traon en die verzuchting:
‘Haopelijk heuf geej det noeits mei te make’.

In die twieë met-ein verbónde kleine kelders van de Lieuwerikstraot nummer 11 en 13 zote tieën minse op un höpke. Privacy waas qua ruumte bekrómpe tot idders eige matras. Staon kós allein dae kleiner waas as eine maeter vièf-en-zestig. Mien vader en ome Aatje hadde zich te pleures gewerk en un mangaat gekap door de betón tösse de twieë huùs. Det vónd de buurvrouw veiliger veur as d’r un bóm zuuj valle op ein van de huùs. De buurvrouw waas, wie ut gaat good-en-waal klaor waas, gevluch nao femielie in Mestreech. Naeve ós eige gezinnetje verbleve oma Titulaer, dreej omes en un tante met eure verloofde in die kelders. Idder had zien eige plaetske en ik loog taege ós mam aan. Daen derde december hoors se ellef ingstige hertjes kloppe in die duuedse stilte. Boenk . . boenk . . boenk. Un vleeg kroop taege de wit gekelkde betónne moor zenewechtig umhoeëg. De granate flote euver ut hoès en sloge met unne harde knal links en rechs in. Eine kièr woort ós hoès gerak. Ózze pap waas neet te halde en vloog de keldertrap op. Ós mam begós zachjes te bäöke en drökde mich taege eur aan. Ut leek waal un ieuwigheid te deure wies ózze pap truuk kwaam. Aan d’n achterkant waas un granaat ingeslage oppe slaopkamer. De halve raam en un stök moor ware weggeslage, maar d’r waas gelökkig gennen brand. Ik hoord ós mam deep zuchte. Oma Titulaer sleep gewoeën as un verwelkde roeës wiejer en makde ut allemaol neet zoeë good mei. Mien omes deeje zich te good aan pannekukskes met appelmoos. Van der Sterre van nummer 9 waas ouk Blierick oèt gevluch en had un paar pöt wekglazer met appelmoos gebrach. D’r veel weinig te lache en idderein heel d’n aom in wie d’r duùdelik huùrbaar militaire voertuige door de straot denderde.
‘Zien det Pruusse of meschiens toch al de Ingelse’, vroog mien tante aan ózze pap.
‘Ik weit ut ech neet’, fluusterde hae.
Ut granaatveur verstómde en ut woort doeëdstil um ós haer. Idderein heel de uurkes gespits. Inens hoorte we via ut met zandzèk aafgedekde kelderraempke minse met-ein praote. En emus zag:
‘Volges mich weite die van Titulaer nog neet det ze de kelder oèt kinne!’.
Ózze pap met zien dreej breurs vloge gelièk umhoeëg en rende de keldertrap op.
‘Bis se waal veurzichtig Piet’, reep ós mam um nog nao.

Ut deurde alweer un ieuwigheid en eindelik dao kwaam ózze pap de trap aaf. Hae had hiel waers un kónfektie-sigret tösse de lippe en nog un reserve achter zien oèr. Had-e gekrege van de Ingelse sóldaote. Hae had traone in de ouge en reep met gebraoke stum:
‘We zien bevrijd! De Ingelse zien euveral in Blierick. Ut is veurbeej Tuut’.
Hae vloog ós mam um de nek en ik hoord’um zachjes zegke:
‘Ut is ech veurbeej Tuut, we kinne weer veuroèt kièke, we kinne weer vreej aome’.
En ik hóng dao tössen in en wis beej God neet wao ze ut euver hadde. Maar idderein behalve oma ging nao boète wao de ganse Lieuwerikstraot stónd te springe en mekaar aan ut knoèvele waas. D’r woord gebäök en gelache en miene euverbuurjóng en ik keeke mekaar aan of we ut in Kölle huurde dóndere. En as we good hadde geluùsterd, dan waas det meschiens ouk zoeë. Ózze pap en ós mam leepe nao ut begin van de Lieuwerikstraot en ik schuùmde wat tösse de ruïnes van beej ós schuùns taegen-euver. Hiel gruuets vónd ik un verschroempelde granaat en leep dao mei nao ózze pap. Ós mam kreeg haos un begaoving en zag:
‘Leg det dink hiel veurzichtig weg en wils se det noeits mier doon’.

Un paar daag later bleek det we meuste gaon evacuere, de Pruusse zote nog in Venlo. Ut waas te gevaorlik in Blierick en we leepe de Ingelse maar in de waeg. We zuuje met militaire vrachwages nao Wièrt gebrach waere. Daen daag det we weg meuste waas ut ouk nog Sinterklaos. Gaar nemus, zelfs ik, had in de wièdste vaertes gedóch aan dae Sinterklaos. Maar ós mam waal. Smorges meuste we iers rechop in de kamer zitte en zinge van:
‘Sinterklaas kapoentje, gooi wat in mijn schoentje,
gooi wat in mijn laarsje, dank u Sinterklaasje!
Sinterklaasje bonne bonne bonne, gooi wat in mijn lege lege tonne’.
Nou ja zeg, laerskes had ik zoe-wie-zoeë neet en neet allein de tónne ware laeg. Alles waas laeg! We hadde gewoeën niks, noppes, nada. Maar ós mam had toch wat verstop achter de praos van ózze pap. Veur mien zuskes had ze un paar póppe inein gefiespernöld en ik kreeg unne oranje sjaal. Unne prachtige haos leech gaevende oranje sjaal met van die opvallende oranje frutzelkes aan de twieë oèt-inde. Morrejèn wat waas ik bliej want ik had intösse waal begrepe wat oranje veur de Blierickse minse beteikende. Die kleur stónd veur ut hoès van Oranje maar ouk veur de bevrijding. Ik dreide de sjaal um miene kop en um miene hals en rende de Lieuwerikstraot op en aaf. De minse bleve staon en klapde veur mich. God wat waas ik gruuets.
Maar we krege ouk allemaol twieë petatte van Sinterklaos, maar die meuste we metein beej ózze pap inlevere. Zoeë dun meugelik woorte die gescheld en in schiefkes gesneje. Ós mam stónd al te wachte met de pan wao-in de door ózze pap zelf gemakde lièn-aolie al pruttelde. En effe later zote we in vreejheid te geneete van de lekkerste petatte-schiefkes.

Ónderwaeges nao Wièrt moch ik achterin de vrachwage zitte. Ik deej miene oranje sjaal aaf en zweide de ganse waeg met miene vreejheids-sjaal. En alle minse die we veurbeej reeje klapde en zweide nao mich.

Of waas ut nao miene oranje sjaal?

Werm water oèt de moor

Vurrige waek zote we met zes aldere minse gezellig te lunsje en dan wuùrt d’r euver van alles en nog wat geklasjeneerd. Op un gegaeve moment hadde we ut euver gaas. De priès van un fles gaas heej in Spanje daalt de letste jaore met unne euro per jaor. En in Nederland zièn ze in daen tièd al veer kier euver de kop gegaon. Óngeluiflik. Toen kwaam emus met de vraog:
‘Wie lang hebbe we in Nederland eigelik gaas-aansloètinge?’
We kwame d’r haos neet oèt. Dus effe wat opgezóch. In 1959 woord ut gaasveld in Slochteren aangebaord en toen ging ut pas riechtig loos. Ik heb nog effe wiejer gekeke en in 1948 vónd de NAM in Coevorden veur ut iers aardgaas. In 1951 woorte ouk de ierste huùs aangeslaote op ut gaas. Toen waas d’r in de wat groeëtere plaatse ouk al stadsgaas. Det makde ze door kaole te verhitte zónder zuurstof.

Normaal weit ik alles presiès euver vruùger wie det ging beej ós thoes en heej in Blierick. Maar noow wis ik ut effe neet. Sómmige dinger halde we neet vas in ós geheuge of vinde die neet zoeë belangrièk. Waal weit ik nog good det we in 1965 verhoèsde nao ut Tuindorp en dao veur ut iers ózze eige doesj hadde. Ik weit nog det ós mam taege mich zag:
‘Det weej det nog meuge mei-make, zoeë maar werm water oèt de moor!’.
Veur daen tièd ginge we iddere zaoterdig in de kuùp, ut water woord heit gemak op ut fornuùs. Miene ome Aatje dae waas vreejgezèl en dae ging zich ’s zaoterdigs altièd wasse in ut badhoès in de stad. Kwaam hae iers met ziene Solex beej ós kóffie drinke en dan ging hae met zien handdukske en schoeëne ónderbóks nao de stad. En dan ging hae fris gewasse en druueg achter zien oère nao zien zuster d’n aovend doorbringe.
Maar weej woorte ein veur ein in de keuke opgewach door ós mam. Ik waas as twieëde aan de beurt. In de keuke waas de harde kokosmat opgerold en aan de kant gelag. Midden in de keuke op ut gaele zeil stónd de groeëte was-kuùp al dampend op mich te wachte. Alle kleier meuste oèt en ós mam lag die in de beejkeuke naeve ut wasmesjièn veur de kómmende maondag. Want dan waas ut wasdaàg.
‘Stap d’r maar ens in’, zag ós mam. En ik stapde hièl veurzichtig in die te heite kuùp.
‘Tis te heit’, maekde ik.
‘Aoh, dan wach maar effe’, zag ós mam en deej met d’n eimer nog wat kald water d’r beej. En ik dómpelde mich zalig gans ónder in ut water. Ut water kloetsde taege de rand en ós mam zag:
‘Nou maar röstig aan vetkedee, gangk maar gewoeën staon’.
En dao woord ik geschroep met zón hard stök Sunlight (zuunlig) zeip en un zaach washendje. Alle näödjes en smaerige plekke woorte good in de sop gezatte en toen moch ik weer gans köpke ónder in die zalige kuùp. Jaomer genóg deurde det altièd veuls te kort. Maar ja, ós mam meus d’r nog un paar ónderhand neme. Ik woord zörgvuldig aafgedruueg en kreeg unne schoeëne pyjama aan. En effe later zoot ik euver mien ganse liefke te gleuje oppe kanapee.
‘De volgende’, reep ós mam. En d’r wachde alweer un nieje kuùp met schoeën water veur mien zuske.
Ózze pap waas as letste aan de beurt en det waas hièl spannend. Want ós mam deej um altièd de rök wasse (en meschiens waal iets mier!?). Die twieë hadde same óntzettende lol en det klónk door as mezièk beej ós in de hoèskamer. En det goof zón good geveul.
As ik det vertel aan ós kinder en kleinkinder kièke die mich aan as un paar verlepde kiste wortele. Die kinne zich det neet veurstelle, maar zoeë waas ut toch ech. En ik moch lieje det ós mam mich nog unne kier in die kuùp kós doon.

Vanaaf 1965 waas ut inens euver en veurbeej. We ginge ónder de doesj as det gewoeën oètkwaam. Ós mam lag mich nog waal schoeën óndergood en unne schoeëne handdook klaor, maar det waas ut dan.

‘Det weej det nog meuge mei-make, zoeë maar werm water oèt de moor!’, huur ik eur nog zegke wie ze weer van de trap leep en ik ónder de doesj kroop. Ik dink det miene rök noeits mier zoeë schoeën is gewaes as wie ós mam det deej met det stök Sunlight zeip. 

Vetkedee in ut park

Kóm net truuk van un vergadering van ut Bliericks waordebook en besloèt toch maar de kortste waeg te pakke door ut Klingerbergpark. Ik bin un bietje opgefok want det waordebook schuut maar neet op. Marijke haet net ge-app det ut aete opsteit. We kriège andièvie-stamp met spekkies en unne gehakbal van slegter Rutte oèt Hou-Blierick. Ut water löp mich in de moel en ik mót effe twieë kier slikke. Ut wuùrt al un bietje dónker dus ik loup stevig door. Aan de rand van ut park staon twieë wat aldere vrouwe met-ein te beppe. Ik huur die ein taege die ander zegke:
‘Vraog of se met dae mins kins mei-loupe door ut park Door’.
Zónder die vraog aaf te wachte zeg ik:
‘Maar natuurlik. Kóm maar Door, maar waal stevig door loupe!’. En Door zaet nog flot taege zien vriendin:
‘Ik bel dich waal as ik veilig thoès bin aangekómme’.

Ut zaet ‘Hojje’ en dribbelt achter mich aan. Ik staek mienen erm oèt en zegk:
‘Pak mich maar stevig ónder d’n erm, det löp wat flotter’. Ik bespeur wat twièfel beej Door maar ut häök toch veurzichtig in. Door mót nao ut Annakamp en ik mót nao ut Zónneveld dus we zitte same op ut gojje spaor. Dao kump unne mins ós tegemood met unne groeëten hónd:
‘Aoh jei’, zaet Door, ‘bin ik bliej det ik met dich mei kin, want ik bin as d’n doeëd veur hund’.
‘Aoh jei’, zegk ik, ‘ik bin neet zoeë bliej. Morge wet gans Blierick det ik met un vraemde vrouw door ut park heb gewandeld’.

Ik veul det Door mich neet mier zoeë stevig vaspak en ut zaet:
‘Nou, euver mich zulle gen schand spraeke want ik bin vreejgezel’.
‘Nou, en ik bin gelökkig getrouwd en det van mich wach mich al op met andièvie stamppot’. Dae man met daen hónd löp ós veurbeej en Door pak mich toch maar weer stevig vas.
‘Bis se ouk noeits getrouwd gewaes’, vraog ik niejsgierig wie ik altièd bin.
‘Nae, miene pap is jóngk gestorve en mam waas krenkelig. En die heb ik verzörg en aan eur ind gebrach. Tja, en daorum waas noeits de gelaegenheid. Trouwes, ik mót zoe-wie-zoeë gaar niks van manne hebbe’.
‘Nou Door, dan zits se met mich good. Ouk ik mót niks van manne weite. Ik doon leever leuke dinger met un moèje schiks met alles d’r op en d’r aan’. Ik veulde det dae stevigen erm inens transformeerde in un hand die mich veurzichtig nog net aan de mouw vas heel. Die mich kinne die weite det dit ut moment is um effe door te biète.
‘De wets neet was se gemis haes Doortje. Ik bin d’r gelökkig vruùg met begós, ze neumde mich vruùger vetkedee. Nou dan wets se ut waal’.
Ik gaon wat langzamer loupe en Door held mich nog net met twieë vingerkes aan miene mouw vas. We zitte noow midde in ut park en ut wuùrt al wat duùster. D’r is gennen hónd en genne mins mier te bekinne. En Door kiek schichtig um zich haer, zwieg in alle tale en ik begin zachjes te zinge:
‘Vluchte kin neet mier, zuuj neet weite hoe, zuuj neet weite wao nao toe . . . .’.
Door begint naeve mich zenewechtig te huppele en ik vind van michzelf det ik te wièd bin gegaon.

‘Bin maar gerös. Maak dich gen dieke bein Door, ik bring dich veilig en óngeschónde door ut park. Maak dich maar gen zörg. Maar det van dae vetkedee det klop waal. Det zag mien moder altièd as ik mich as klein menke weer ens smaerig had gemak. En van miene pap meus ik altièd netjes met maedjes umgaon. Dus ut zit waal good’.
Ik huùr unne hièlen deepe zuch naeve mich en ut waas effe stil. Toen zaet ut:
‘Bis dich meschiens dae det book Kóm heej vetkedee haet geschreeve?’.
‘Jep’, zag ik un bietje gruuets. En dao griep mich emus hiel stevig ónder d’n erm en trek mich stevig taege zich aan.

‘Potverdomme, det mót ik Merie dalik laote weite’.
‘As se veilig thoès kumps’, zegk ik.
En we mótte allebei schatere van ut lache. We staeke de Mulkenshaofwaeg euver en loupe ónder de veilige straotlampe van de Vossener. Beej ut Zónneveld neme we aafschièd en ik zegk:
‘Meug ik dich effe knoèvele?’.
‘Dich waal’, zaet Door’, maar unne vetkedee bis se’.

Hellowièn

Ik snap d’r gen juuj van! Ik had d’r nog noeits van gehuùrd en inens waas ut d’r: Hellowièn. Bin us effe gaon neuze op internet en heb ein en ander gevónde. Ut haet unne lange waeg mótte aaflegge en de kómmersie haet dae waeg wat geplaveid. Wie gewuuenlik is ut kómme euverweije oèt Amerika met van die dieke oranje pompoene met die kerskes d’r in. Det zoog d’r nog waal vrintelik oèt. Maar eigelik is ut ein neet-christelik fieës van mier as twieë doèzend jaor ald. De Kelte in Ierland die wiste waal wie se un fieësje meus bouwe. De naam kump van All Hallows Eve (Allerheilige aovend) en markeerde veur de Kelte de euvergank van de leechte nao de dónkere helf van ut jaor. Ut is d’n daag det de zón eur lieëgste punt bereik. Ut woord gevierd met vuùl knetterend veur, geis verruimend beer en vraemde rituele. De huùs woorte griezelig versierd en met zich te verkleije en inge maskes op te zette haopde ze de kwaoje geister te verjage. In Amerika kwame dao kilo’s sloek beej veur kinder die naeve de deur kwame. En vanaaf de jaore tachetig is ut ouk Blierick binne geslaope. En ierlik gezag vind ik ut maar niks. Sintermerte wuùrt idder jaor wat minder gevierd, Zwarte Piet is al nao de ieuwige jachvelder verbanne en Sinterklaos duit nog wat zielig mei op d’n achtergrónd veur Kersmis. En van det alles zièn ós kinder en kleinkinder de dupe. Wat hebbe weej vruùger toch mazzel gehad (vind ik).

Vraog d’n ierste d’n beste wao Hellowièn vanaaf kump of wat ze dao mei viere. Ze zulle ut neet weite. En wae gluif d’r nog in ut verjage van kwaoje geister?? Jao, Zwarte Piet dao wille ze waal vanaaf!
Veur mich waas Sintermerte ut fieës van same deile, en dao mótte de middestanders gaar niks van hebbe. Sintermerte deilde ziene mantel met unne erme sloeber. Kinder ginge met un lampiejunke naeve de deur en de minse deilde snuupkes oet. Weej ginge in unne groeëte optoch met det lampiejunke nao d’n troshoup en d’r woorte appels oètgedeild. En we zónge al waeke van teveure:
Sintermertes veugelke, haet ein roeëd wit keugelke.
Haet ein blauw stertje, van je hoepsa Sinter Merte.
Vandaag is 't Sinter Merte, morge is ‘t Sinter Krökke.
Dan kòmme die gooje herte, die hadde zo gaer ein stökske.
Hauw maar op ut körrefke, Sinter Mertes körrefke.
Holt – holt – holt en 's winters is 't kald.
Hoera, hoera, waat hebbe de boere ein laeve,
Hoera, hoera, waat hebbe de boere ein pret.
En . . . Mieke de Woep zoot op de stoep, en leet d’r eine vleege.
Mieke de Woep zoot op de stoep, en leet d’r eine gaon.
Hoera, hoera, waat hebbe de boere ‘n laeve, hoera, hoera, waat hebbe de boere un lol.
Sinter Merte kan neet kómme, want dae haet eine krómme poeët.
En daor mótte weej veur baeije, anders geit Sinter Merte doeëd.
Hoera, hoera, waat hebbe de boere ‘n laeve, hoera, hoera, waat hebbe de boere un lol.

Ge begrièp ut al, allemaol niks veur de kónsumpsie-maatschappiej. Niks deile, gekoch mót d’r waere, geld oèt de tes kloppe. En ik druim wiejer van veurke staoke en wierikse van vruùger beej ós op ut Lieuweriksveldje.
Strakkes kump Sinterklaos, dae ouk steeds mier in zien langk wit haemp steit. Want vanaaf november zeen we euveral in de winkels al de kersversiering verschiène. In de speulgood-winkels hingk unne verlaore Sinterklaos aan un tuiwke zoe-det hae mekkelik weggehaold kin waere nao zes december.

Maar de Hellowièn mótte we ut doon met akelige doeëdsköp, groeëte spinnewebbe, aafgehakde erm en bein, vuùl blood, doeëdskiste, half aope gezichter, zómbies en andere inge griezels. Kin mich neet veurstelle det ós kinder en kleinkinder det leuk vinde. Laot staon begrièpe. Waorum doon weej dan dao aan mei? Ik doon neet mei en mót d’r niks van weite.
Gaef mich maar Sintermertesveugelke, Sinterklaos kapoentje en dan die veer waeke advent nao det gezellige Kersfieës. Met vuul greun, vuul kerskes, vuul lempkes en vuul gezelligheid die we deile met minse um ós haer die we leef hebbe.