Ut geheim van de Tangkoel

geschreve door Mathieu Berden 

De geschiedenis, die zich róndum de Tangkoel in Hou-Blièrick haet aafgespeuld, is al zoeë alt, det zelfs de aldste minse van Hou-Blièrick zich d’r niks mièr van kinne herinnere. Toen ter tièd waar 't in Hou-Blièrick neet pluùs. Die ónveiligheid kwaam aevel neet van de kant van de inwoeëners zelf, maar van boète. Róndum umgaeve door duustere bös en dich kreupelholt, booj de umgaeving van dit kleine dörpke, wao de huùs wièd verspreid loge, ein prachtige schuùlplaats veur allerhand saort minse, die d’r belang beej hadde det nemend anders dan zeej zelf wiste, wao zeej ware. Veural zigeuners hele d'r zich gaer verborge. Zoeë deej op eine zekeren daag 't geruch de rundte, det'r wir ein bende zigeuners in d’n umtrek eur kampe hadde opgeslage. Dit niètje brach de schrik d’r beej de minse in, want ze wiste maar al te good, wat det beteikende. S'aoves in de kefees en in de keuke beej de kachel woord'r nörges anders euver gepraot. As die zigeuners einmaol aan 't plundere sloge, stónde ze veur niks. Met d’n engs um 't hert ging me dae nach nao bed. Wat ze gevrees hadde, kwaam oèt. D’n ièrsten daag gebeurde d’r niks, en den twidden ouk neet, maar dreej daag later waar d’r op eine nach op veer plaatse tegelièk ingebroake. 

‘Dao hebste 't al!’ zagte de boere ónderein, en in alle huùs woorte de släöj nog ens degelik naogekeke. De volgenden daag woord'r nog wet ergers verteld. Veer maond geleje had Kuëb van Wullemen-Ties met d’n aldste jóng van Grate-Driek ruzie gehad, die zoeë hoeëg waar geloupe, det Kuëb zien mets oèt de tes gehaold had en zienen taegestander in de kefee had doeëdgestaoke. Vanaaf daen tièd had nemend Kuëb mièr gezeen, maar idderein waar d’r heilig van euvertuùg, det hae zich örges in de bös verborge had. En noow kwaam dao in-ens Sjang van Kaevershoaf met de tiejing, det hae Kuëb gezeen hat en det hae aan ’t hoof stónd van de zigeunersbende. De vurrige nach, toen hae toch neet kós slaope van d’n hoos, waar hae maar nao boète gegaon, en hat 't toen met eige ouge gezeen. 

’t Ièrste, wao Sjang 't vertelde, waar beej Naat in de kefee, en umdet Sjang noeëts loog, móste ze um waal geluive en idderein hat'r de mónd van vol. Zónder wet te zegge hat Boer Tang ouk geluusterd. Nièdig japde hae aan zienen bitter, leet 't glaeske nag ens vol make en sloog 't met eine sloek nao binne. Det niètje euver Kuëb zoot um dwars. Destièds hat Kuëb met zien dochter Nel wille vreeje, maar hae had um veerkant de deur oètgekaegeld. Vanaf daen tièd had Kuëb as eine wildeman door Hou-Blièrick geloupe en taege idderein had hae gezag, det hae Nel waal kriège zoe, al mós hae d’r de hièle femielie veur euverhoup staeke. Ouk de ruzie met Ties van Grate-Wullem, die zoeë ongelökkig waar aafgeloupe, ging um Nel. Hae had Kuëb noeëts vertrouwd en daorum zoot hae noow waal ein bietje in de rats. Dae kael waar toet alles in staot. En as Kuëb werkelik met de zigeuners ónder ein daeke loog, zoe hae 't um lastig genóg make. Hae ging nao hoès, trok zien zóndaagse bóks aan en stapde nao Blièrick um de veldwachter te waarschuwe. Heejnao ging hae maar metein door nao de stad, koch zich 'n hièl zootje petroeëne en ein niej jachgewaer. 

‘Zoeë’, zag hae content toet zien eige, ‘Chris is noow alt genóg, dae jóng mót ouk maar lière schete, 't kan nag good van pas kómme’. Ut waar zakke-duùster, toen hae s'aoves um tièn oor thoès kwaam. De blinde veur de keukeraam ware neet dich, maar gen piekelke leech kwaam um taege. Die kinne toch nag neet nao bed zien, dach hae óngerös. Zoeë vlot as hae maar efkes kós leep hae door d’n haof, um door de achterdeur nao binne te gaon. De deur stónd aope en in 't hièle hoès waar 't zoeë stil as op 'n kerkhaof. De kós de muùs aan de zölderlet hure kratse. As ter maar niks gebeurd waar. Toen hae de keuke binne strómpelde, steet hae direk met ziene voot taege wet zachs. Hae boekde zich en begós 't van alle kante te beveule. Morju, dao loog eine mins! De schrik sloog um inens um 't hert. 

‘Vrouw’, reep'e zoeë hert as'e kós, maar d’r kwaam gen antwaord. Hae huurde allein wie de gedaante op de grónd zich prebeerde te bewaege. Veurzichtig schravelde hae nao de lamp op de taofel, höfde 't glaas van d’n brander en heel ein zwaegelke aan 't leemet. Ièrs hièl zwaak, dan in-ens hoeëg vlamde 't petroleumleech door de keuke. Op de grónd loge zien vrouw, ziene zoon Chris en de maag, alle dreej aan hand en veut gebónde en unne prop in de mónd. Razelend euver zien hiele lièf boekde Sjang zich nao zien vrouw. Gelökkig, ze laefde nag. Met 't broeëdmets sneej hae de touwe door en haolde de prop oèt de mónd. Stièf kroop zien vrouw rech-op en 't erme mins begós van alteratie te bäöke. Sjang wis neet hoe hae zich halde meus, zenuwechtig trok hae zien bóks op en beet zich op de lippe, det 't blood'r oèt spadde. Um neet te laote merke hoe bang, det'e waar, veel hae oèt as 'n botte hièp:
‘Lik toch neet zoeë te kuùme en zek lever wat'r gebeurd is’. Met hakke en brök vertelde ze toen hoe Kuëb met waal tièn zigeuners 't hoès waar binne gevalle, eur gegrepe en gebónde had en d’r met Nel van door gegaon waar.
‘Mien broèdsdeil kóm ik morgenach waal haole!’, had Kuëb gezag toen hae wegging. 'En dae kump morgenach zeker truuk’, lamenteerde ze.
‘Wat mótte we beginne, wat mótte we beginne!’ 

Dae nach deej boer Sjang gen oug dich. Zien vrouw waar de schrik alwir te baove gekómme en loog röstig te snörke. Hae kós gewoèn neet slaope. Den hielen tied dóch hae maar aan 't dreigement van Kuëb. Morgenach zoe hae dus truuk kómme um Nel zien broèdschat te haole, maar dao zoe hae um 'n stekske veur staeke. Stiekum stónd Sjang op. In dn eike kas, ónder 'ne houp kleijer, had hae de ièzere geldkis verborge en die waar op 't ougenblik baordevol. Die zoe hae waal ens efkes in veiligheid bringe. As 'ne deef kroop hae door de achterdeur nao boète. Unne hónd schrók wakker en leet ein nièdig geblaf huùre, maar boer Sjang trok zich heej niks van aan. Midde door ’t veld verdween hae in de richting van de Tangkoel.  

De volgende aovend hadde boer Sjang, ziene zoon Chris, de veldwachter oèt Blièrick en ein stök of vièf boere oèt d’n umtrek zich in de buurt van 't hoès op de loer gelag. De meiste hadde ein jachgewaer naeve zich ligge en luusterde gespanne nao idder geluùd. De maon had zich verborge achter dieke wolke en makde alles zoeë zwart, det 'ne schouwvaeger d’r nog wit taege gewaes zoe zien. 't Waar al wièd euver middernach en de bure begóste al te dinke, det Kuëb maar zoeë wet gesmoeld had, toen Chris, dae de jóngste ouge had, op-ens emend mende te zeen. Ouk huùrde hae op 'ne aafstand van 'n twintig maeter de dorre tekskes krake, zjuus asof emend d’r op trooj. Hae makde de andere heej op opmerkzaam en gespanne bleve alle ligge luustere. De gedaante, die zich zwaak aafteikende taege d’n duustere achtergrónd van de denneböskes, kwaam hoe langer hoe dichter beej, zoeë dich zelfs, det Sjang dudelik Kuëb kós kinne. 

‘Dae zoe van ein kalde kermes thoès kómme!’, dóch hae beej zien eige. Kuëb bleef ein ougenblik stil staon luustere, en 't leek waal, det hae zich um woe dreije. Toen Sjang det zoog, kós hae 't nimmièr oèthalde. Op-ens klónk'r ein schot. Kuëb waar aevel neet gerak en vluchde de veilige bös in. As 'n raozende vloog Sjang, alle veurzichtigheid vergaetend, op en woe um achternao. De veldwachter zoog hoe Kuëb stil bleef staon, 't gewaer aan de schouwer loog en veur de twidde kièr klónk'r ein schot door de stille herrefs-lóch. Deze kièr waar d’r waal emend gerak. Sjang had de volle lading in de bors gekrege en veel veureuver op de nate bleik achter zien hoès. 't Waar zoeë vlot gebeurd, det Kuëb, veur det emend d’r erg in had, weer in de bös verdwene waar.

Eine van de bure leep zoeë vlot as hae maar efkes kós nao d’n dokter, maar 't zoe nimmièr nuuëdig zeen. Inkele minute nao 't schot storf boer Sjang in de erm van Chris, zónder good beej verstand te zien gekómme. Op 't letste moment kwaam hae ein bietje beej en terwièl hae met zien hand in de richting wees van de Tangkoel, smiespelde ziene stervende mónd:
‘Ut geld in de koel beej de viefde . . .’, maar zien krachte begove um. 't Geheim van de Tangkoel noom hae mei in 't graaf. 

Wièd en deep lik in Hou-Blièrick nag altièd de Tangkoel, rech taegeneuver de kerktore van Tegele. Ze is zoeë deep, zegge de minse, det 'ne stein vièf telle nuuëdig haet om op de grónd te kómme. Kuëb is later toch gegrepe en Nel kós wir nao hoès gaon, maar ziene broèdschat waar weg. Dae mót dao örges ligge ónder 't zwarte water van de Tangkoel. Wao? Det wet allein boer Sjang, maar dae is doeëd en kan 't taege nemes mièr zegge. 

Dit is de legende van de Tangkoel, die al zoeë alt is, det nemes ze zich mièr herinnert. Of ’t ièrlik gebeurd is, weite we neet, daoveur is 't ouk 'n legende, maar in iddere legende schuùlt 'ne grónd van waorheid, en wae wet, wat'r nag oèt gehald woord, as 't goldmenke van Gennep heej ens ging vreute? 

(Limburger koerier 12-05-1934)