Carnaval en Corona

Wao kump de carnaval of de vastelaovend eigelik haer? Allewiels is ut gekoppeld aan zeve waeke veur Paose. Dreej daag oèt d’n bol en dan begint de vastentièd. D’n dinsdaag is de feitelikke vastelaovond, d’n aovend veur aswoensdig. Maar waas det altièd zoeë?

Meugelikke verklaoringe van ut waord carnaval kómme oèt ut latièn. ‘Carne vale’ beteikent aafschièd van ut vleis, waarschienlik umdet in de vaste gen vleis woord gegaete. De andere verklaoring is ‘Carrus navale’, wat scheepswage beteikent. Ouk waal un scheep op wiele, vol met narre die de minse veur de gek hele. De alde Grieke trokke al met de wièngod Dionysios op un scheep met rajer rónd.

Maar wièd veurdet de Romeine heej kwame vierde de Kelte en de Germane al eur niejaorsfieës midde in de winter. Maar wach us effe, vastelaovend is toch neet met niejaor maar ind februari, begin mièrt? Det klop, maar dan mótte we truuk nao 450 veur Christus. Toen waas februari de aafsloètende maond van ut jaor. Dae haet ouk maar 28 of 29 daag en makde op ut ind van ut jaor de telling sloètend. Gluif ge mich neet? Ut latiènse waor veur nege is ‘novem’, en november waas hièl vruùger dan ouk de negende maond. Wies ut midde van de 19de ieuw woord november aafgekort tot 9ber. Tieën in ut latièn is ‘decem’ en december woord lang aafgekort tot 10ber. Januari is geneump nao Janus, de Romeinse god van ut begin van ut ind. Fibbrewari waas de maond van de groeëte reiniging en boetedoening ('februa'). En 1 mièrt waas oeits niejaor. En det woord destièds gevierd met un symbolisch huwelijk (boèrebroèlof ?) van vader zón en moder aerd.

In un book euver de Germane beschrief de Romein Tacitus wie op un eiland unne gezaegende wage stónd in de vorm van un scheep. Op dae wage zoot Nerthus de godin van de vruchbaarheid, gans verborge ónder groeëte kleurige deuk. Dae scheepswage trok door ut land en euveral wao hae stopde waas ut fieës. De minse deje zich dan deuk veur ut gezich en stoke zich in de nieje kleier. De letsten daag, nao ut symbolische trouwfieës woorte Nerthus, de wage en eur kleier op un geheime plaats weer schoeën gewasse. Ouk de feesvièrders goeide de deuk aaf en begóste in ut niej gestaoke aan ut nieje jaor. Zeet ge ouk de euvereinkómste met ózze vastelaovend?

We gaon nog wat wiejer truuk in d’n tièd nao ut alde Babylon. Ouk heej woord un niejaorsfieës gevierd met un parade met rièk versierde scheepswages. In unne bónten optoch trokke ze al veur 2600 Christus nao de tempel van Marduk. In de parade deej ouk unne figuur met, verkleid in keuninklikke gewade. Det waas unne crimineel, dae veur dreej daag keuning moch speule. Op d’n derden daag woord dae nep-keuning kasje-weile gemak. Zienen doeëd waas un offer aan de god van de vruchbaarheid. En met zien sterve noom hae de zónde van ut volk op zich, zoeëdet die ‘gereinig’ aan ut nieje jaor kóste beginne. Ónder ut fieëste heufde nemus te werke en de slave ware gelièk aan eur meisters. Ze verkleide zich en verborge zich allemaol achter un maske en ware as persoeën neet mièr te herkinne. Zeet ge noow nog neet de euvereinkómste?

Op die vruùgere niejaors en vruchbaarheidsfieëste woord net wie noow óntzettend vuùl gebuis. En ouk det had un beteikenis. Theo Fransen zaet det zoeë moej in zien book Carnaval ontmaskerd: ‘Wièn duit ut verstand un maske veur en schakelt te groeëte neuchterheid oèt’. D’n alcohol mak un depere laog in ós vreej, we make ós zelf mood um efkes alles los te kinne laote.

Rónd 1900 woord in Blièrick de vastelaovend op dinsdig aafgeslaote met ut verbörre van Bacchus, de god van de wièn. Ónder de invallende duùsternis trokke de vastelaovesgekke achter unne veurbaejer aan, van-oèt ut dörp euver ut Niejborgs nao de kezelkoel. Bacchus waas un groeëte verkleide stroeëpóp en stónd stevig vasgebónde op un platte ker. De veurbaejer droog unne groeëte roeëzekrans, gemak van kleine petetjes gerege aan un stök tomatetouw. De veurbaejer zóng ziene klaagzang: ‘Bacchus, Bacchus, lillik bieës, haet zich kepot gezaope aan ut beer. Zeg mich wao geej um begrave woel?'. En de vastelaovesgekke reageerde dan met: ‘In de kitselekoel, in de kitselekoel, in de kitselekoel’. Daomei waas Bacchus, de god van de zeup en ut beer, veroordeild om verbörd te waere.

Maar is vastelaovend noow un christelik fieës? De pot op! De geistelikke hadde maar al te gaer de vastelaovend de nek um gedreid met eur 40-oors aanbidding. Met vastelaovend viere we taege alles in wie gekke d’n euvergank van de winter nao de lente. We beginne weer gans opniej nao-det we dreej daag alles van ós aaf hebbe gegoèjd. We viere ut nep-huwelik van vader zón en moder aerd. We verbörre ut slechte en staeke ós weer gans in ut niej.

Maar wat wil ik heej noow met zegge? Eigelik móste we dae Coronatièd aafsloète met unnen örtelikke vastelaovend. Efkes dreej daag knoèvele, zoèpe en geweid doon. D’n derden daag verbörre we ut Corona-spoeëk, gaon gewoèn weer aan ut werk en beginne weer hièl gewoèn opniej.