daerenboven twee en seventich schepen tot transport
van de siecken gequetste
Wat zien we toch
trots det de kóntoere van ut fort Sint Michiel eindelik weer baove de grónd oèt
kómme. Idderein is bliej det ut Fort weer ein stökske van zien alde glorie
truuk krièg. Maar detzelfde Fort druueg ouk un dónker roèje historie met zich
mei en die is neet altièd roeëskleurig. As me wis det dae grónd, dae ze noow
veurzichtig aafgrave, doordrenk is met ut blood van hónderde aafgeslachte
soldaote! Dink dao ouk ens aan as ge nao die more kièk!
Ik help óch ein bietje
op waeg en neem óch mei nao 18 september 1702, toen zón 700 Franse en 260
Staatse soldaote ut laeve lete op ut Fort. Laes ut veural ens röstig door oèt
respek veur die jónge manne. Iers kump ut verslaag te velde, dan hoe ein nunke
ut belaefde vanaf de Venlose kant en tenslotte wie miene veurvader ut militaire
transport euver de Maas regelde.
’t
Waas zoe-wie-zoeë al ein verschrikkelik rot jaor in 1702, d’r heersde
dysenterie. Ein zoeë geneumde amoebendysenterie, diarree met bloòd, en hièl
gevrees as de roèje loup. In Blierick woorte normaal gemiddeld nog gen 10
minse begrave, in 1702 ware det d’r 53. In Venlo waas ut nog erger, 10% van de
minse (518 zièn geregistreerd) euverleje aan dae roèje loup. De epidemie had
twieë oorzake. In 1701 had eine körkdruuege zomer en brach dus weinig
opbrings van ut langk. Met as gevolg in de winter weinig te bikkesemente, wat
de minse hièl erg bevattelik en zwaak makde. Dao kwaam nog ens beej die groeëte
troepe-verplaatsinge met allemaol die vraemde soldaote, die beej de minse
woorte ingekwartierd. En de roèje loup stónd ouk bekind as de
reizigersdiarree, dus dan weit ge ut waal.
 |
| Ut beleg van Venlo in 1702 met de stellinge |
Maar d’n
élend begós allemaol in 1701, d’r waas genne erfopvolger, de Spaanse
Successieoorlog brook oèt. Keuning Karel II van Spanje had Filips van Anjou tot
troonopvolger beneump en neet idderein waas ut daormei ins. De taegestanders reurde
zich. De Franse troepe verstevigde eure greep op de staej Remund, Geldere en
Venlo. Ein alliantie van Ingeland, de Republiek der Verenigde Nederlanden en de
keizer van ut Heilige Romeinse rièk verklaorde de Frans-Spaanse keuning d’n
oorlog. Dees alliantie veroverde, onder leiding van John Churchill, de hertog
van Marlborough, iers ut Land van Kessel, daonao Wiert en toen waas Venlo aan
de beurt. Den hertog van Marlborough waas gevrees en gehaat, hae woort gewoèn
Malbroek geneump, bleef op aafstand en de Prins van Nassau-Saarbruk goof de
commando’s beej ut kómmende beleg van Venlo.
De Spaanse
aanvoerder Domingo Fernandino de Amensaga waas in 1695 gouverneur van ‘t Fort Royal van Sint-Michiel bi Venle. Binne
Venlo en ut fort Sint Michiel loge in 1701 zes battaljons vootknechte en twieë eskadrons ruiters te paerd ónder de Graaf van Varo en de Majoor Generaal de
l’Abadie. D’r stónde in totaal 160 kenónne en 30 mortiere opgesteld.
De Prins van
Nassau-Saarbruk belegerde op 29 augustus 1702 met un vleegend leger Venlo met
32 battaljons vootknechten en 36 eskadrons te paerd. Aan d’n Blierickse kant
gebeurde det ónder leiding van Jacob van Wassenaar baron van Obdam, en aan de
andere kant van de Maas door Johan Diederik baron van Heiden met zien Pruusse
ruiters. Un bietje veurzichtig geschat stónde zón schaemele 3000 man
taegeneuver ein euvermach van 20.000 man. Malbroek haolde 4 september veldeuverste
en artillerist Menno van Coehoorn nao Blierick um un aanvalsplan te make. Dae
brach ouk nog ens 64 groeëte kenonne, 24 mortiere of hauwitzers mei oèt Grave en
nog hièl vuùl van die kleine mortiere. Die vormde metein twieë bruggehoofde
in Blierick en begóste met takkebosse verschansinge te make. Dae zelfde nach
woort Blierick gebómbardeerd met brandbómme en granate. Veural de huùs aan de
rand van ut dörp ginge gans op in de vlamme. Ouk de kerk waas de pineut. En as of det neet genóg waas, jadde Ingelse soldaote bijna alle muibels en ornamente weg oèt de kerk. De Blierickse minse meuste zich
weer ens oèt de veut make. Alhoewel Venlo 29 augustus al waas umsingeld, begós
van Coehoorn pas op 11 september met de loupgrave en ut opstelle van de
batterieje. Hae deej det hièl slum, zónder óntdek te waere en zónder det d’r ouk
maar eine gewónde veel.
De kriègsraod besloot um d’n 18de september um zes oor saoves ut fort Sint Michiel aan twieë kante aan te valle. Ut
aanstaeke van un vaetje buskroèt waas ut sein toet d’n aanval en gelièk äöpende
de batterieje ut veur op ut Fort. Den ingelse generaal-majoèr Lord John Cutts zóch
zich vanaaf de Blierickse kant unne waeg tösse un punt van ein bastion en ein
ravelijn (boètewerk van ut Fort). En ónder aanvoering van de Prins Leopold I van
Anhalt vele ze gelièk aan de andere kant aan. Der ontstónd ein verschrikkelijk
gevech. Bómme, loèje keugel en granate vlooge haer en truuk euver de more van
ut Fort. En wie d’r ein gaat waas klauterde de soldaote euver de palissades, de
more en un vreselijke slachting begós. Ein-op-ein gevechte met pieke en
sabels. Van de 900 Franse soldaote weite zich volges euverlevering tösse de 12
en 80 manschappe met buuetjes de Venlose kant te bereike. Nog ens 30 woorte krijgsgevange gemak. De res störf op ’t Fort. Aan de kant van de alliantie
valle 260 doèje en 70 gewónde. Ut gekerm en geschrièf waas kilomaeters wièd te
hure.
De Prins van
Nassau-Saarbruk hergroepeert zien troepe ónder eur vaandels, en rich de trómpe
van de kenonne op Venlo. De res van de nach wachte ze de reaksie aaf oèt de
stad. Maar dao zit de schrik d’r ouk good in. Menno van Coehoorn verdöbbelt ut
aantal kenonne op de stad en schuut aanhaldend de nuuedige salvo’s af. Maar
door ein toeval velt de stad al hièl flot de 23ste september. Eigelik waas det
neet zoeë geplend. Maar de Prins van Nassau-Saarbruk woel allein maar de euverwinning
van de geallieerde in Landau (Elzas) viere. Hae leet zien manschappe in
slagorde dreej kièr eur gewaere losbrande. Ouk alle geschut en mortiere móchte
eur keugel en granate dreej kièr op de stad oètbrake. Die van Venlo dóchte det
de definitieve storm op de stad begós! De graaf van Varo en l’Abadie leete op de
Venlose stadsmoor de tróm reure, as teiken van euvergave. Maar de vierende
geallieerde hadde det neet door en gove ein volgend salvo op de stad. Die van
Venlo leete de trómme nog harder reure en stoke de witte vaandels op. De stad
goof zich euver, en de Franse vertrokke met de stert tösse de bein en óntrolde
vaandelen de stad oèt.
 |
| Trans-Cedron kloëster met links de Remundse paort |
Ut twieëde verhaol is van ein
ónbekind gebleve zuster van ‘t kloeëster Trans-Cedron, zeej schrief ein
ouggetuige-verslaag. Ut kloeëster van de zusters Annunciaten waas ein omvangrièk
complex, dat met de achterkant grensde aan de zuidelijke vestingwal en stónd
haoks op de Niejstraot, tösse de latere Spaorstraot en de Remundsepaort.
Trans-Cedron beteikent euveriges letterlik vertaald euver-de-baek. Ik heb ut un
bietje laesbaar gemak, maar neem óch röstig d’n tièd en laef mei met det nunke.
Wie dao in ’t kloeëster de veurraod woord opgebouwd, d’n inbreuk op ut
slot-laeve, de vallende bómme van de Blierickse kant, ut gekerm van d’n
euverkant van de Maas en ut aafbrande van ut kloeëster. De zuster vertelt:
Int Jaer 1701 syn de franse
garnisoenen in Brabant gecomen en voorts in Gelderlant; den 20 April is eenen
commissaris van de fransen gecomen en heeft onse zolders gesien om die met meel
en graenen te belasten, waer wy seer bedroeft om waeren om het gedurich slodt
brecken (’t waas un geslaote kloeëster);
daeren tusschen waeren de bedienders van des conninx magecijn gecomen tot ons
groot gevoelen, en brochten eenen grooten last van graen in ons capittelhuijs (gebedsruimte) soo dat dien pant daer
voor oock vol was dat wij geen processie oft cruijswegh gaen en costden en dat
wiert alle 14 dagh oft 3 weeken gekeert (blièkbaar
lepe de nunkes iddere 2-3 waeke de kruutswaeg). Als wanneer wij dan saegen
den heelen schoonen pant soo bedorven en die costelijcke glasen van het stof
soo bedorven bedroefden ons seer, och arm en voorsaghden nidt watter volgen
souwe; weynigen tijd daer naer quaem dan den commiss(arius) en brochten menichte saecken (zakken) met meel 2 panden vol en dat was gedurig uijt en in te
loopen soo dat men heel dagh aen het kerckslodt mochte wesen, dat dien
commissarius qualijck wilde lijden en seijde dat wij onsen tijt bij hem nidt en
behoefden te verslijten, daernaer quaemen dan noch en leijden het werckhuijs
oock vol terwe (tarwe) soo dat de h.
gemeijnten (kloëstergemeinschap) het
werckhuijs inde naijcamer moste gaen houden. Voor wenige daghen doen gongen al
de heele h.gemeijnten boven op dormter (kloeëstervertrek,
slaopzaal) die men het welfsel (gewelf)
noemden boven het sieckhuijs, daer naer hebben se het graen comen bringen onder
inde kerck daer wij seer droef om waeren to meer datse eerst gewit was met
onsen choor, ende alse dat quamen om keeren was den stof soo groot dat al was
het oock met plancken afgemaeckt en costen nidt duren van den stof en al watter
was bedierf en als wij 's nachtst to mettenen (nachtelik gebed) quaemen waer om te versticken van stanck en reuck
van al het cooren dat hier verdoft was, het welcken soo bleve continuieren tot
naer paeschen int iaer 1702. Als het dan inden Maij begonst den roep to comen
dat de stadt belegert soude worden ende men wiste nidt wij, dan quaemen nu en
dan al eenige niuule maaren (nieje
berichte), dat het de Hollanders en Brandeborgers (Pruissen) souden doen gelyck geschieden; doen de Francen dat
vernomen hadden, hebben alle de saecken met meel comen uijthaelen ende noch
weijnig in de kerck laeten liggen, daer wij oock noch wat van. Int leste van
Augusti van dat iaer hebben se eerst de schans belegert van welcke wij de
bollen en bommen saghen vliegen dat durde soo 3 weeken, doen wirt de schans
stormender hant ingenomen dat dan schrickelijck schreeuwen en lamenteeren (kermen, weeklagen) was, dat de susters
het hert beefden van schrick en vreese. Naer dat dan de schans over was (’t Fort waas verlaore) hebben sij
de canons geset tusschen Blerick ende schans recht op ons clooster, doen hebben
wij al wat men coste af bringen in den kelder gedraghen en oock den parteijen
refter (aetzaal) opgegraven ende
alles midt kisten daer in gedaen, eenige ornamenten af gehalden die het beste
waren ende het silverwerck van de kerck. Ende onder den steenen trap aenden
choor hadden wij de witte mantels der droeve moeder Godts met de reliquien de
choorboecken en ander dingen gesalveert (in
veiligheid gebrach) ende noch veel ander dingen inden kelder bewaert, ende
doen veel ander dingen inden kelder bewaert, ende doen hebben se den refter
gevult met schansen (verdedigingswerken)
en aerde soo hoogh als de banken sijn en doen gongen wij inden pant aende
krankhuise ten ende de buijten susters quaemen alle daghen mit eten.
In de
stadt regneerde (heerste) seer den
loop (epidemie de roeëije loup) ende
int clooster waeren oock verscheijden daer aen vast en besmet, maer den 6 7ber (6 september) stierf daer een suster af
en dan wasser een leeke suster onder den h.olie noch seer sieck van, daer en
tusschen quamter een groote dierte (schaarste),
dat men voor een ei eenen schillingh moeste betaelen dat ons armoede nidt toe
en liet, en wij en hadden geen bier meer ende en costen oock nidt gemaelen
crijgen, mits de stadt al geblockeert was, soo dat de Eerw(aarde) moeder ons
seijde dat wij water souden moeten drinken dat ons al seer droef was om hooren,
want er al veel qualijck van de gemelde sieckte waeren, men vont dan
gelegentheijt om 3 malder gemaelen to crijgen op den rosmeulen (molen
aangedreven door paarden) waer men wel 2 Rixdaelder van betaelen moeste, ende
daer brouwden sij 18 tonnen bier af, het is to dincken wat cracht daer in was.
Om dat se dan somtijts al een canon schooten soo quaem een vliegen door het
backhuijs tot aan het ganctken van de keucken, die den raem van de d(e)ure en
de mure een stuck weg naem, daer een suster seer naer bij was int perijckel (gevaarlijke toestand), doen quaemen
noch oock al van het doeven berghsken eenen canon door het glas boven op den
choor omtrent het oxael (balkón veur ‘t zangkoèr)
over het hooft van een suster tot den h. cas van de reliquien nidt sonder
perijckel, waer van sij well gealtereert (ontsteld)
was, soo dat wij doen alles af deden ende in het capittelhuijs onse Lieve
vrouwe indt alle die schoon schilderijen droeghen, en gerst en malt ende het
weerdig hooft van Sr. Agnes Mari van Amstenradt was daer oock, ende het cooren
ende een goede provicie van terwe hadden wij op het werckhuijs door den zolder
ende door den ( . . . . . ) laeten af loopen, onsen pachter had het sijn daer
oock bij, soo datter wel samen over hondert malder verbrant waeren. De h.
gemeijnte dan begonsten oock to vreesen, mits de batterijen altemael recht op
ons clooster en kerck van de viant to Blerick gemaeckt wierden hebben altemael
hun bedden soo inden pant voor het capittelhuijs gedragen een deel int
werckhuijs, en hebben daer gebleven tot den 21 September als wanneer sij
quaemen seggen dat de stadt belegert soude worden, waarom wij dan des snachts 2
uren altemael int sieckhuijs gongen misse hooren en communiceeren, maer den
22sten September als de belegeringe geschieden soude, waeren wael 9 susters
savonts bij hun ouders ende vrinden uijt het slot gegaen uijt groote vreese en
ancx, want het was geseijt dat se te ses uren souden beginnen te schieten, maer
daer was eenen soo dicken nevel gecomen datse de stadt niet sien en costen en
oversulcx moesten wachten wel tot 10 uren inden dagh, en doen onder het pretext
(veurwindsel) van de victorie van
Landouw (Landau) so begoesten doen
soo vehement (heftig) te schieten met
gloijende kogels en overvlodige bommen tot dri reijsen toe, t' is te noteeren
dat de Eerw(aarde) pater Marcus Ingelwegh bichtvader quaem de heel gemeijnten
uijt het slodt haelen het welck met soo ( . . . . ) ind droefheijt geschiede
dat niet en is te beschrijven, soo dat den Eerw(aarde) pater het op de
gehoorsaemheijt moeste gebieden altemael naer het convent (klooster) van de
Eerw(aarde) paters te gaen, en doen waerender noch hier en daer inden kelder,
soo als men bij een quaem al de susters ( . . . . ) noch altemael int clooster
waeren, ende de leeke susters waeren ook seer trouw om al toe te sien, maer och
arm het was al te vergeefs, soo dat se quaemen seggen, dat de Eerw(aarde)
moeder liet gebieden dat wij altemael souden naar convent comen. De werelijcke
menschen (burgers) waeren in de kerck om hun te salveren, maer doense hoorde
dat al de batterie op ons clooster waeren gekeert gongen van selver weeh (weg),
men schoodt dan soo overvloedige bommen en gloijende bollen dattet int cleijn
sieck huijs boven int brant quaem, soo wasser een suster noch int sieckhuijs
seer miserabel van de florecijn (jicht) dat niet ( . . . . ) gebruijck en
hadde; het vier (vuur) dan al comende boven op het sieckhuus heeft de suster,
die de siecken diende, die suster op beijde haer arme opgenomen en inden kelder
gedragen, alwaer noch een leeke suster oock was te vooren gebracht die den
h.olie hadde, doen sijn der 2 mans gecomen die die siecke suster naer het
convent hebben gedraegen ende de leeke suster is naer wenige daghen daer
gestorven ende inde paterskerck begraven; doen quaemen die mans een suster
tegen op de straet en seijde wij hebben de siecke susters naer het clooster
gedragen, wij gaen oock de simpele haelen, ende eijlas en sij en costen daer
nidt bij comen, want den brant was alsoo sterck en den damp soo groot dat de
suster van de eene onnosele meijnden haer suster te gaen helpen maer was selver
int perijckel van te versmachten door den geweldighen damp, soo dat die 2 arme
schaepen daer onnosel verschmacht ende verbrant soo datter weijnige gebeente
gevonden sijn die inde grasplain (kerkhaof) behoorlijck begraven sijn. Doen
liet de Eerw(aarde) Mo(eder) bevelen dat wij altemael uijt het clooster naer
het convent souden comen die noch int slodt waeren, en doen d'een en d'ander op
de straet was en wisten geenen weg waer het convent te vinden was, ende de
heele straet was sonder menschen om het perijkel van bommen en het clooster
branden al, soo dat seer droevich om sien was, en doen quaemen die borgers van
alle kanten om te helpen datse oock al haest vermoijt waeren, waerom de heeren
moesten laeten om roepen tot hulpen en bystandt want door ons ongeluck bleve de
stadt behouden, anders soude de heel stadt wel bedorven syn worden. Al het
clooster ende kerck is dan altemael verbrant; het buijten sustersquartir met
het spreekhuijs ( . . . . ) backhuijs en brauwhuijs en stallinge sijn blijven
staen, daer hebben hun dan noch eenige religieusen gelogeert soo nonnekens als
wercksusters buijten en binnen, en die int convent waeren sijn daer gebleven
tot dat pater provincial is comen omtrent 14 daghen, denwelcken doen quaem
ordonneeren soo datter 15 sijn gesonden inde cloosters van ons orden in Brabant
en die tot Thinnen was is met haer suster naert verloop van 2 jaeren tot
Bruggen in Vlaanderen gegaen, die hun daer begeeren to houden voor hun leven
lanck, ende daer sijnder 4 naer Hollant gegaen om almosse; den sesden October
en 2 quaemen 8 dagh naer alderheijligen wederom en d'ander twee op onse Li(eve)
vrouwe conceptio, watse gecregen hebben sal op sijn order stellen.
Ut derde verhaol is kort en
blief in de femilie. Binne det oorlogsgeweld verzörgde miene stamvader
Franciscus Wiliquine Titulaer met gevaor veur eige laeve ut transport euver de
Maas. Ónder andere ouk met 72 schepe met gewónde soldaote van de alliantie. In
ein akte van 21 december 1702 in Mestreech probeert hae nog vergoeding te
kriège:
Op heden compareerde voor
mij notaris binnen Maestricht residerende in presentie der geloofwaerdige
getuijge naergecompt den eersamen Francis Tutteler borger en schipper tot
Venlo, Thomas van Laven, Gille l'Archiducq borgers ende schippers alhier,
dewelck same derhant en jeder int particulier op hunne manne waerheit in
plaetse van eede ter requisitie van sr Matthij du Bien borger en coopman deser
stadt hebben verclaert en geattesteert gelijck sij sijn doende crachte deses
waer ende waerachtig te wesen.
Hoe dat den requirant heeft
gelevert tot slants dienste vijfthien schepen met broot van de Grave tot Venlo
mitsgaders twee schepen met broot vant gebroke slot tot Buggenum vier, van
Venlo tot Buggenum vier, van de Graaf tot Luyck één, van Venlo tot Luyck oock
een schep met broot, maekende t'saemen ses en twintich schepen, daer beneffens
acht schepen met fascijnen (takkebosse),
soo vant gebroke slot tot Asselt, van Blerick tot Asselt als van Tegelen tot
Asselt, daerenboven twee en seventich schepen tot transport van de siecken
gequetste der geallieerde trouppen met hunne bagagie alsmeede Franse gevangene
met hunne bagagie als andersins, te weten van Venlo totte Grave thien schepen,
van Venlo tot Sint Andries seve schepen, van Venlo tot den Bosch twee, vant
gebroke slot tot de Graeff twee, van Remond tot Sint Andries vier, van Venlo
tot Mook één, van Buggenum tot de Graeff twee, van Luyck tot Maestricht negen,
van Luyck tot de Graeff vijf, van Luyck tot Ruremonde twee, van Luyck tot Sint
Andries thien, van Luyck tot Vaemens, van Maestricht tot Mook één, en tot
Dordrecht één, van de Graeff tot Venlo drij, van de Grave tot Ruremonde één, en
van Maestricht totte Graeff één, sesentwintich schepen tot de brugge van Mook
op welcke sijn geweest seventhien mannen ten tijde van een en dertig daegen,
voorders verclaeren de voornoemde attestanten oock bij een present te sijn
geweest boven het gene voorschreven is gespecifieert dat tot het afbreng der
voorse brugponten te sijn geweest ende gebruyck achttien koppele peerden
daerbij sijnde negen peerde drijvers dewelcke vier dagen met de brugponten ende
de voornoemde seventien mannen onderwegen sijn geweest van Mook tot Venlo,
presenterende voornoemde attestanten dese hunne verclaringhe vant gene
voorschreven is als bij ende present te sijn geweest, onder solemnele ede
toties quoties ende principalick des versocht sijnde voor alle heren richteren
en hoven.
Nao ut schriève van dit
verhaol bin ik zelf nog ens nao ’t Fort gefiets en effe gaon zitte op det
meurke aan de Maas. Ik deej de ouge toe en huurde die hónderde bómme en granate
op-en-neer euver de Maas, ut gekerm van zón 1000 kreperende soldaote. Ik deej
de ouge aop en zoog ut brandende kloeëster aan d’n euverkant en in de vaerte
waas van ós Blierick neet mier euver as ein paar huipkes roukende as. En
Malbroek trok wiejer richting Remund, alles wat hae neet kós mei neme woort
plat gebrand. Nog altièd wuuerd op plaatse langs de Maas dae zelfde Malbroek idder
jaor in de vorm van ein stroèje póp veur ein plaatselik gerech veroordeild en
verbrand!! In Blierick verbörde ze tot veur 100 jaor Bacchus op aswoensdig! Of det
ouk wat te make had met dae Malbroek? Jaomer det we det neet mièr gedinke.
Ik fiets truuk naor hoès en
dóch aan wat ze mich vurrige waek nog zeije: ‘Gek, tot in Blierick zoeë weinig historische pande zien bewaard!’. Nou, det is nogal klook, en geej weit noow ouk waorum . . .
