Det klein broèn of det groeët griès

Mien opa en oma woènde veur d’n oorlog op de Broekstraot 79, ’n paar deure wiejer as wao later Hoebe met zien frietzaak zoot. Opa Sjang waas machinis beej ’t spaor, hae zoot op zónne hièle groëte stoum-lokomotief. Opa was unne hardwerkende integere en aangezéne mins, oma had ’n lui ziej en goof alles weg. As d’r schörgers naeve de deur kwame, hadde ze beej oma altièd beet. D’r waas zelfs eine schoèjer die geregeld in hoèze Tietelaer mei-oot. Oma zoot smeis naeve de kachel te boefkónte en regelde det andere veur eur ’t hoèshalde deje. Ein maedje van Cromvoets holp waal ens mei, en mien latere tante Truus poetsde d’r. Mien groètelders krege same 11 kinder. Twieë maedjes zien jóngk in ’t kinderbedje gestorve, ein waas d’r in unne knoup gestik. D’n aldste zoon is opgevoed beej zien oma en tantes van moderskant. Bleve d’r nog 8 euver, 7 van die óndeugende jónges en ’t jóngste det waas weer ein hièl leef maedje. Wat zal det zich veilig hebbe geveuld tösse al die kaerels, zeker zoeë lang wies ’t thoès waas.

Ik bin nao miene opa geneump, maar ik heb helaas mien groeëtelders neet gekind. Opa storf in 1933 aan ‘ne verwaarloosde negen-uiger en oma in ’t jaor det ik gebaore bin, in ein verzörgingshoès in Hael. Maar gelökkig woord d’r beej ós in de femilie vuuel euver vruueger verteld. Aatje, ein van mien omes, dae waas vreejgezel en kwaam geregeld saoves met ózze pap klasjenere. En ik luusterde dan met roeije uurkes mei. Alleej, ik zal óch ens ’n paar van die verhäölkes vertelle.

As opa neet met ziene groëte goederentrein door Duitsland of Nederland rónd tsjoekde, dan zoot hae beej de Staay aan de Maas te visse. Ózze pap had ’t dus neet van ‘ne vraemde. Op unne moeije zomerdaag zoot opa Sjang met zien mate te visse, wie d’r ein duchtige hómmelschoor aan kwaam. Inens woord ’t zakke-duuester. Beej d’n ièrste donder-en-bliksem pakde zien mate de zooi in, en gónge kevieps schule beej de Staay. ‘Kóm met Sjang,’t geit zoeë duchtig loos’. Maar miene opa bleef ónbewaoge op zien krökske zitte, onverstoorbaar spienze nao daen dobber. En toen kwaam d’r dich toch ein ónwaer! ’t Veel met bakke oèt de lóch. Maar wie zien mate dreej keteer later truuk kwame, wie ’t onwaer waas gaon ligge, toen zoge ze Sjang gewoèn zitte. Poedelkenèks op zien krökske zoot hae doèdstil op zien keurig opgevouwde druuege kleijer te visse. ’t Waas gen porum, zien mate sloge zich op de kneen van ’t lache. Maar miene opa keek schuuens umhoèg en zag hièl druueg: ‘Ziet ge daor weer stelletje schalevaegers? Ge weit toch det ze good biète met ónwaer! ‘k Heb d’r net unne schoeëne brieësem oèt gehaold’. En hae stóng röstig op, trok zich bóks en liefke weer aan, en visde wiejer.

Die zeve jónges greuijde op tot groeëte kaerels, waorvan d’r dreej ouk weer beej ’t spaor ginge werke. Alle zeve meuste die ein plaetske zeuke op de zölder um te pitte, de dochter had gelökkig zien eige kaemerke. Det zal mich dök ’n rotzooitje zien gewaes op dae zölder, veural in ’t wiekend as d’r gezaope woord. Ózze pap vertelde: ‘Det waas hièl wat angers as noow. As we saoves as ein van de letste nao baove gónge, veel det verdomp neet mei. Want oppe zölder waas gen leech en de wós noeijt welk bed d’r nog vreej waas. En as se d’r snachs oèt meus um te piese, den goof det döks hómmeles. Op unne kièr, ik heij wat gedrónke, woord ik snachs wakker. Ik mós piese wie ’n Bels kindermaedje. ’t Waas nog ’n hièl gezeuk wies ik eindelik dae witte rand van dae zeik-eimer in ’t duuester óntwaarde. Ik góng d’r mich ens good baove hange en probeerde d’r zuuever in te mikke. Maar wat gebeurde d’r. Dae pot verplaatsde zich potdomme zoeë maar euver de holtere vloer. Dus d’r bleef niks anders euver as met dae rot pot met te schuuevele met mien kletterende straol. Wies mien aldste broor opvloog en begós te schelde. Wat bleek? Ik had ziene moeije witte kraag verward met ózze zeik-eimer.’ As ik d’r aan dink zeen ik miene ome Aatje en miene pap alweer lache, de traone lepe eur euver de wange. ‘Kaerels, as ’t maar smaerig is . . . ‘, zag ós mam, ‘dan vinde ze ’t leuk’. En ik begreep d’r ièrs niks van, dus ózze pap lag mich oèt det ze vruueger neet van die witte euverhaemde droge. Nae, gewoén van die stiève witte kraegskes, wie pestoèr die ouk droog. ‘Aohao’, en toe begreep ik ’t pas.

‘Kin se det verhaol nog van die zetpil beej die van-ós-naeve?’, vroog Aatje aan ózze pap. ‘Naehae, vertel ens’, zei ik niejsgierig, want ik wis det die twieje det natuurlik al hóndert kièr taege-ein verteld heije. Ós mam leep alvas nao de keuke, die wis metein wat d’r ging kómme. Blièkbaar woènde vruueger naeve eur unne aldere vreejgezelle man allein met zien hièl alde en stokstiève moder. Moder waas ouk nog ens stokdouf, in daen tièd ware d’r gen gehuur-apparate en dus móste moder en zoon taege-ein schrièwe. Somers zote de minse altièd boète, en dus krege ze veural beej de bure alles haorfièn met. Ome Aatje vertelde det de buurvrouw pille heij gekrege taege de stièf knäök. Ze had die al ein waek ingenaome, maar die holpe neet. Dus góng die op hoeëge, maar krómme puuetjes truuk nao d’n dokter. ‘Dokter, die pille van óch die doon gen juuj. Maar die zien waal wat zaach in de moel en ze schoeme wie Sunlight-zeip’. ‘Ja maar mevrouwtje, dat zijn zetpillen. Die moet u niet in de mond stoppen, maar van achteren’, zag d'n dokter. En op dae bewuste zomeraovend zoot de buurvrouw det aan eure zoon allemaol luued-en-duuedelik te vertelle. ‘Jung, dao mós se mich zoeë metein efkes met helpe, want ik krièg die rot dinger d’r met mien stièf knäök neet in’. Dus hoorte die jónges van Tietelaer moder en zoon schravele naor de keuke-taofel. ‘Heej heb se um’, zag moder. En moder deej zich (waarschienlik) de rok umhoèg en de bóks nao ónder, lag zich kreunend euver de keuketaofel en zag taege de zoon: ‘Zoeë, noow douw um maar ‘ns good d’r in’. ’t Deurde efkes, en ze hoorte de buurjóng ’n paar kièr deep zuchte. Ein bietje hopeloos, maar hièl hard en duuedelik steunde hae:

‘Jao maar moder, welk gaetje mót ik höbbe? Det klein broèn of det groeët griès?’.