Twelf heilige nachte

We laeve in ut jaor 500 nao Christus. In Bliërick zien de Romeine intösse weggetrokke naor ut zúje. Maar stiekem zien vanoët detzelfde zúje de Merovingers opgetrokke. De Merovingers waren ônderdane van de Frankische keuninge, die van de viefde tot de achste iëuw d’n baas ware in groëte deile van Nederland, België, Duitsland en Frankriëk. Ze zien geneump naor Merovech, unne legendarische keuning van de Salische Franke van 447 tot 457. Ziene kleinzoon, Chlodovech, baeter bekind as Clovis, leet zich in 496 duipe. Daormei woord ut christendôm de staatsgodsdeens van ut Frankische riëk. Ônder de Merovingers greuijde geleidelik aan ut Middeliëuwse feodale stelsel. Hertoge woorte aangesteld veur ut aanstúre, verdedige en rech spraeke in de verschillende regio’s van ut Frankische riëk. De landbouw waas de belangriëkste brôn van bestaon. Handel en hoësnieverheid speulde maar in un klein lokaal kringske. Umdet de grônd nog neet ôntgônne waas, woord d’r veur dreejkwart wat gekraos op braakliggende grônd.  

In Bliërick ware de Merovingers auk neergestréke. Ze woënde in zoeë geneumde hutkômme naeve de Laan. Van die half ingegrave rechheukige huuskes van 2 beej 3 maeter, en misschien wat groëter. Met ein spits daak d’r op, det rösde op ut maaiveld. Opgetrokke met takke, wietse, stroeë en graaspolle. 

In ein van die hutjes woënde Faar met zien gezin. De twelf heilige nachte ware net begônne, ze hadde nog genne kalender, maar veur ôs ligge die gewoën tösse 25 desèmber en 6 januarie. Faar had daor as halve heidene nogal meuijte met, want de taegewäördige christene vierde dan auk Kersmis. En bliëkbaar hadde eur dreej Keuninge oët ut oëste auk toevallig twelf nachte nuuedig gehad um beej ut kiendje Jezus te kômme.  Vraemp genôg veel det presies geliëk met ut twelf daag deurende Germaanse Midwinterfiës. Eigelik sprook um det letste vuuel miër aan, want det verbônd um met zien veurelders. Sterker nog, hae verdôch die christene d’r van det ze det gejat hadde um zien volk te bekiëre. Faar had veural vuuel meuijte wie hae ut aan ziene zoon Bernlef, ofte waal Baerke, môs gaon verdoetse. Dit jaor waas ut zoeë wiëd, hae ging Baerke inwiëje.

‘Vuuel wind guuef vuuel fruit’, mômpelde Faar taege Baerke. Op d’n iërste van de twelf heilige daag lépe ze same hand-in-hand van de Laan naor de Zeevewaeg.

‘In de kômmende twelf daag trekke de gode met de geister van alle doëije minse in ein wild getoemel op-en-neer door de lôch. Wie harder ut weijt, deste miër fruit greuijt d’r kômmend jaor aan de buim’.

‘Euver welke God heb ge ut noow, pap?’, probeert Baerke.

‘Mak niks oët Baerke, ut speult zich toch allemaol te hoëg baove ôzze bol aaf. Of we dae Wodan of anders neume, as we d’r maar met respèk euver praote’, zag Faar hiël verstendig, met toch wat twiëfel in zien stum.

‘De kômmende twelf daag môtte we verrekkes goôd lette op alle teikens en verschiënsele um ôs haer. Want det alles geit vuuel verklaore euver ut waer en de veur- en taegespoôd in ut kômmende jaor. Ut weijt noow äörtelik, det beteikent det we vuuel  fruit meuge verwachte’.

Baerke trok zich met zien vréje hand ut dierevèl nog maar ‘ns euver de oëre, um zich taege de wind te bescherme. Faar leep intösse stevig door en vertelde wiejer:

‘Let goôd op Baerke, wat ik dich noow vertel. De kômmende twelf daag is d’n euvergangk naor ut nieje jaor. Nao de jaorwende lenge zich de daag weer. Alles um ôs haer steit effe stil, en auk weej halde ôs kedoek. We doon twelf daag zoeë min meugelik. Want as we noow kaore gaon male, dan zal ut straks in de zomer staon te rotte op ut veld. We meuge twelf daag neet oët ein aope waterbrôn drinke, en as ze môs hoôste dan duis ze det veurzichtig achter dien vel. Anders kômme d’r ziektes in ut nieje jaor. Vaders halde eur kinder goôd in de gater, anders verandere ze straks in unne plas water. Auk ôs mam bak twelf daag genne mik, d’r wuuerd neet opgeruump in de hut en we aete gen boëne. Want det bringk allemaol ônheil. Dees twelf daag ziën de belangriëkste en heiligste van ut ganse jaor, vergaet det noëijts’.

Baerke waas trots det Faar um det allemaol vertelde en ging van bliëdschap huppele: ‘Dan heuf ik veur ôs mam auk lekker niks te doôn, det wuuert twelf daag langk oët lamzakke’.

‘Det hads dich gedruimp lapzwans, wat dinks ze waorum det weej de kômmende twelf daag naor de Zeevewaeg loupe?’, zag Faar ein bietje teleurgesteld in ziene zoon.

‘Gen inkel benöl, laot maar húre, pap’, zag Baerke.

‘De kômmende twelf daag zien lotdaag, of eigelik luuesterdaag. We gaon idderen daag naor ein kruutspunt van waeg um te gaon luuestere naor de veurteikens van wat we kômmend jaor meuge verwachte’. En stilzwiëgend leep Faar door, beej de Zeevewaeg aangekômme ginge ze same zitte ônder aan de galgeberg. Faar heel zich de hand veur de auge en zoot hiël lang doëdstil. Det deurde veur Baerke toch waal wat erg lang.

‘Ik kriëg un kalde kônt, ik wil naor hoës’, mômpelde hae wat veur zich oët.

‘Ssssst . . ‘, zag Faar, ‘det bedoel ik noow, det is beslis ein veurteiken. De kômmende maond zal ut verrèkkes kalt waere’.  

Effe later lépe ze weer same truuk, wie ze weer wat wiejer weg ware van de Zeevewaeg begôs Faar weer opniej te vertelle:

‘Auk de druime, die we de kômmende twelf nachte kriëge, zulle veurspellinge met zich met drage. Let dus goôd op, want de geister van de doëije kômme snachs de laevende minse bezeuke’.

‘Potdomme pap, as ik noow maar kin slaope. Ik hald neet zoeë van geister. Alhoewel, misschien kump opa waal op bezeuk!’, zag Baerke.

‘Maak d’r genne flauwe köl van Baerke. Dit is d’n tiëd van de langste duuesternis, det deurt twelf korte daag en hiële lange nachte nao de zônnewende. Nao eur allerdeepste ôndergangk begint de zôn aan eur nieje zaegetoch. Ut laeve kump weer oët de grônd, de natuur wuuerd verlos en de minse ervare in daen tiëd hiël biezôndere ervaringe’, zag Faar hiël plechtig.

Noow weit ik ut zeker, dôch Baerke, de kômmende twelf daag gaon ik pap goôd in de gater halde. Aaf en toe gaon zitte, net wie ôzze Faar, en snachs probere te ônthalde wat ik druim.  

Saoves zóte we same in ôs werme laefkoel doën beejein te miëmere. Ik lette goôd op alles um mich haer en inens veel mich op det ut boëte hiël stil woort:

‘Haej pap, de wind is gaon ligge. Wodan is d’r zich auk effe beej gaon zitte’. Ôzze pap luusterde en ik zoog um naodinke.

‘Schiën bedruug Baerke. . . ‘, zag hae en wachde effe aaf. Ik wis det hae det deej um ôs nog niejsgieriger te make.

‘De aerd liek misschien in röste, maar schiën bedruug. Want de aerd is, net wie weej, ein laevend waeze. Net wie weej aomp de aerd in-en-oët’, en weer zweeg Faar.

‘Jao, maar wat aomp de aerd dan . . . ?’, probeerde ik wat ôngedöldig.

‘Laeveskrach en scheppingskrach! Wie we det idder jaor kinne zeen aan de blóme en de buim, aan de gebaorte van jônge biëster. Swinters trekke de scheppingskrachte zich truuk in de aerd. Nae nae . . . , neet um in slaop te valle, maar um zich veur te bereide op niej laeve. Swinters zien de krachte in de aerd ut sterkste. Daorum zien in dees twelf daag ôs geisteskrachte ut nauwste verbônde met de krachte van de aerd um ôs haer’.

‘Wat knap van ôch pap, det geej det allemaol weit’, en hiël trots keek ik ôzze pap aan. Maar dae keek strak veur zich oët.

‘Ik weit det van mien vader, diene euverléje opa. En die christene make daor slum gebroëk van. Det ganse Kersverhaol laote ze aafspeule binne ôs twelf heilige daag. Ze laote Jezus gebaore waere in ut midde van de winter. Maria kreeg de baodschap van unne ingel in eure druim. De herders krége ut berich van de gebaorte in unne druim. En zoeë verging ut auk die dreej keuninge, en die hadde twelf daag nuuedig um beej ut kribke te kômme. Allemaol slum in elkaar gedreijd binne ôs twelf heilige daag’.

‘Maar ut is waal ein moëij verhaol pap, misschien waal moëijer as twelf daag op-en-neer loupe door de kelt naor de Zeevewaeg’.

‘Moëijer of neet moëijer, morgevruueg gaon we weer op paad. Want noow is de sluier tösse hemel en aerd ut allerfiënste. De geister van ôs veurelders zien noow ut doënste beej. Weej hebbe det altiëd zoeë geveuld, ôs lot wuuerd in dees twelf lotdaag beklônke veur ut kômmend jaor. En auk de zôn en de maon vertelle ôs det, let maar goôd op, snôtneus. Ein zônnejaor deurt 365 daag en is verdeild in twelf maond. De umloup van de maon deurt 29,5 daag. In ein jaor tiëd löp de maon dus twelf daag achter op de zôn. We zeen auk det op ut ind van ut jaor de lingte van dees twelf daag ut zelfde bliëve. Ut is net of de zôn zich effe twelf daag inhelt. Ze helt net als weej gewoën twelf daag rös. Twelf daag veur bezinning op ut nieje jaor. Hèhè, zoeë is ut en neet anders . . . .’. Ôzze Faar strek zich effe de rök en kiek hiël tevréje veur zich oët. En ik betrap mich d’r op det ik met aope moel zoot te luustere. 

De volgende morge ginge we weer op paad naor de Zeevewaeg. Ut had gesniëjd potdomme, en dae kraakde ônder ôs rendiereschoon.

‘Zuus ze waal, dich met dien kalde kônt gister. Maar de liërs al flot, de kômmende maond wuurt ut kalt’, zag Faar. En ik pakde pap nog steviger vas met mien hand, en veulde de wermte en de krach in mich struime.

‘De snieje kraak, det beteikent det we kômmend jaor vuuel neut kinne krake’, probeerde ik wat euvermoedig.

‘Kwatskop’, zag Faar, ‘neet te vuuel doordrave hè. Maar . . . de wets maar noëijt!’. En zoeë lépe twieëje Merovingers door d’n dunne sluier tösse hemel en aerd ut ôngewisse tegemoet. 

Det gebeurde allemaol zôn 1500 jaor truuk, maar ut liek allemaol nog neet zoeë lang geléje. Det de koeijestalle tösse Kers en Dreejkeuninge woorte oëtgeruik met wierook en besprinkeld met wiëjwater. Det de vrouwe twelf daag de was neet mochte doon, neet vaege of spinne jage. Op sômmige boerderieje loog ut werk twelf daag kômpleet stil um de geister goôd te stumme. Ut toeslaon van deure, zelfs ut verplaatse van de taofel kôs ôngelök bringe. Op de zesde daag woord d’r snachs vuuel leweit gemak um de kwaoje geister op aafstand te halde. Ziër zeker de veurlouper van ut aafstaeke van veurwerk of ut lúje van de kerkklokke met ald en niej. Ôs heidense veurelders winste mekaar vuuel heil en zaegen op ut midwinterfiës.

Ik wins ôch allemaol ein zalig niejaor.