Vreej zièn

Ut is 16 fibbrewarie 1956, ut vruus al unne maond det ’t kraak boète. Ik zit in de derde klas van de lieëgere schoeël. Ózze pap zag gisteraovend nag: ‘Ik kin mich neet heuge det ut oeits zoeë kalt is gewaes’. Ós mam haet mich un mutske en unne sjaal gebreid veur d’n ozel. D’r leet al twieë waeke un dieke laog stuùfsnieë. De hebs d’r niks aan, dae plek neet, dus we kinne gen snieëbèl goeëje of snieëmèn make. We kinne ós waal door dae opgeweide snieë unne waeg bane en met de handschoon umhoeëg goeëje. Door de gebreide handschoon en de zök haer duuëjt dae rot snieë en d’n ièskalde wind mak un ièsläögske aan d’n boètekant. De keld juuëg ós nao binne doeën beej ut fernuùs. 

Ik waer smorges wakker met un kalde vóchtige neus, miene aosem haet ièskristelkes gemak op de häörkes van de daeke. De slaopkamerroèt is toe gevraore, de kins neet nao boète kièke. Veurzichtig aom ik taege de roèt en maak kringskes met miene wièsvinger. Ik kièk nao boète door det kièkgaetje, Blièrick liek waal un kièkduuëske met un kerslandschap. De klokke van de Lambertuskerk luje. Ós mam räökelt ónder d’n kaolehaard op, nag effe truuk nao bed want ut deurt noow nag un keteerke wies ut werm is in de hoèskamer. Ik veul mich door dae keld en dae snieë opgeslaote in ós hoès. Ik mót dinke aan ózze pap wie dae vertelde det ze in d’n oorlog ouk opgeslaote zote in de kelder. Tuurlik waas det anders, maar toch! Flot trek ik mich de zök en de schoon aan, stap in de bóks en doot mich d’n dieke trui aan. Roebedoep de trap aaf, de heite melk steit op de gedekde taofel:
‘Gojje morge mam’.
‘Gojje morge jóng, doot dich ens ut haemp in de bóks’.
Ik gaon mich veur d’n haard op de cocosmat zitte um op te werme, staek mich un paar bóttramme in miene meles en spooj mich nao schoeël. We meuge metein doorloupe de klas in wao meister Hurkmans ós in ut gareel probeert te halde. Ut is verekkes kald in de klas, meister Hurkmans haet ziene winterjas aangehalde en ziene hood opgehalde. En weej zitte neet met de ermkes euverein, maar keurig met de hendjes ónder de werme oksels geklemp. Dao kump de Siem, ut hoofd der school, de klas in en smiespelt wat taege Hurkmans. Hae klap in de hand en nimp ut waord:
‘Effe allemaol luustere jónges, ut haet vannach mièr as 25 grade gevraore. De schoeël is neet werm te kriëge en d’r is beslaote det we vandaag ièsvreej gaeve. Maondig begint de schoeël weer’.
De ganse klas spróng op met de ermkes in de lóch: ‘Hoj hoj hoj . . . ‘. En idderein sprint door d’n opvlegende stuùfsnieë oètgelaote nao hoès:
‘Maham, we hebbe ièsvreej . . . ‘.
‘Nou maar röstig aan, de duis net of d’n oorlog veurbeej is . . . ‘
Jaomer genóg waas ut geveul van vreejheid flot veurbeej, want de ièzige keld sloot ós op doeënbeej de kachel. Ut gemis van de schoeël woort goodgemak door met un paar buurjónges schuùlke te speule. Ós mam verwinde ós op unne baeker heite chocomel dae we zelf meuste opkloppe met un laepelke. 

De volgenden daag, zaoterdigmiddig, waas ózze pap ouk vreej van zien werk. Normaal ging hae dan altièd visse, maar ja met dit waer. 
‘Kóm jóng’, zag hae naodet we un paar telders erretesoep nao binnen hadde gesloeberd, ‘we gaon ens kièke wie de Maas d’r beej leet’. Met de muts euver de oère, d’n dieke sjaal strak ónder de kin en ózze pap stevig beej de hand schravelde weej same door dae opweiende stuùfsnieë nao de Maas. We lepe door de sniejende wind de Lieuwerikstraot oèt, naeve de noeëdwoèninge aaf beej de Buùzefebriek, euver ut Excelsiorspleintje en naeve dokter Vos aaf.
‘Pap, wao is de Maas gebleve’, vroog ik verschrik. Want ik zoog dan waal links de brök ligge, maar genne majjem te bekinne. Allein wat stökker dónkergriès wao oeits de Maas struimde, ingeslaote door hièl vuùl beejein geweide stuùfsnieë. Ózze pap lachde:
‘De Maas is met iès jóng, we kinne d’r zoeë euver haer loupe’. En inderdaad zoog ik unne sliert minse euverstaeke tösse de wal in Blièrick en de Meulesingel in Venlo.
‘Kóm maar jóng’, zag ózze pap en vutje-veur-vutje schuvelde we nao d’n euverkant. Ut hertje boenkde mich in de kael en ik spróng ózze pap in de erm wie halverwaege ut iès inens begós te krake.
‘Good iès mót krake’, zag ózze pap. Maar dae kós mich wat, ik meus dinke aan wie pestuurke in de klas vertelde det Christus euver water kós loupe, det gluifde ik ouk neet. Maar det ik met miene pap euver de bevraore Maas kós loupe brach gen gemoodsrös. Ik klampde mich zoeë schoow wie unne wezel aan ózze pap vas. En waas zoeë bliej wie unne gek wie ik weer thoès achter d’n haard zoot.
‘Mam, ik bin met pap euver de Maas nao de stad geloupe’. Ik zoog ós mam verschrikke:
‘Maar Piet astebleef, det duis se noeëts mièr, det is vuuls te gevaorlik’, kreunde ze.
‘Jaohao’, zag ik, ‘ut góng net good want halverwaege kraakde ut hièl hard’. En ózze pap zag niks maar lachde wie unnen boer dae tandpièn haet, wie unne vlaegel dae hièl óndeugend is gewaes. 

Un paar waeke later, de ièzige wind waas gaon ligge, de stuùfsnieë waas geduuëjd. We hadde neet ens d’n tièd gehad um snieëbèl te goeëje, meschiens ware we ouk waal bliej det we eindelik bevrijd ware van die keld en dae rotzooi. De waereld waas inens vuùl groeëter, d’r stónde smorges gen dieke blome mièr op de roète. Ózze pap kump saoves thoès van zien werk en schuuf aan taofel achter zienen telder dampende soep:
‘De Maas is ièsvreej’, zag hae. Ik twièfelde of hae det waal zoeë leuk vónd, want ut klónk wat benepe. Ik meus dinke aan de Siem wie dae zag dat we ièsvreej krege van schoeël. Mót ik net as toen opspringe en ‘Hoj, hoj, hoj’ rope. 

De veurbeeje zomer, 25 juli 2019, waas d’n heitsten daag oeits. Boète is ut mièr as 40 grade, de flótse valle van ut daàk, we hebbe ós binne opgeslaote. De rolloèke zien nao ónder en we zitte in ós ónderhaempje te nippe aan water oèt d’n ièskas met un citroensmaekske.
‘Ik zal bliej zien as we weer bevrijd waere van daen hets, det we weer eindelik nao boète kinne’, zaet Marijke. En ik hald mich kedoek en dink truuk aan daen ozel van 63 jaor geleje, wie ik met ózze pap euver de Maas waas geloupe. Maar ouk nag wiejer truuk aan de bevrijding van Blièrick van 75 jaor geleje, wao mam en pap ós waal ens euver vertelde.  

Vreej zièn is neet zoeë maar iets wao we sterk nao verlange as we ós opgeslaote en beperk veule. Vreejheid is ut waerd um veur te vechte, um dich veur in te zette. Zoeë maar vergaete is de groeëtste bedreiging van ós vreejheid.

(Un verkorte versie steit in Platbook 22)