D’r zien
steeds minder minse, die ’t kinne nao vertelle. Steeds mièr mótte ’t hebbe van
hure zegge. Veur de volgende generasie zal ’t iets zièn wat wièd weg of hièl
lang geleje is gebeurd. Haopelik wuuerd ’t noèijt vergaete. Dao zoot ik aan te
dinke beej die aankóndiginge van kómmende bevrijdingsdaag.
Ik bin van
vlak nao d’n oorlog, en heb ’t dus ouk van hure zegge. Mien elders sproke d’r
maar weinig euver, maar kinder zien niejsgierig en gaon vrage stelle. Ik waas
zón niejsgierig menke en vroog ózze pap nao daen oorlog met de Pruusse. ‘Pap, wat zit dao un raar gaat beej ós in de
moor?’, probeerde ik weer ens. ‘Mós
se maar neet zoeë hard met diene bal taege die moor trappe’, grapde hae
truuk um ’t ónderwerp te óntwièke. Maar altièd as ik ós mam en ózze pap vroog
nao d’n oorlog, dan trokke zeej ein bedreuf gezich en sproke op ernstige toeën
met vóchtige ouge. In ós direkte femilie had God-zij-dank nemus ’t laeve
gelaote. Maar ’t verdreet en mitlieje met andere femilies had depe spaore
getrokke in eur hert. En dan die ings veur die verschrikkelikke dinger die allemaol
kóste gebeure in daen oorlog. Die vièf jaor inein gekraope doèdsings van
rónkende bómmewerpers, hand euver de oère veur de fluitende granate, die razzia’s
van de Pruusse, daen hónger en élend. En daorbeej ’t greuiende wantrouwe van
alles um dich haer. Wae kin se vertrouwe?
‘Noow bin ik pas ech schoow’, zag ós mam veer daag veur de Kers 1942
wie ze ging kièke nao dae verschrikkelikke bóminslaag op de Breetsestraot.
Zevetièn minse lete ’t laeve. Waoveur? Ik weit zeker det ós mam veur alle
zevetièn traone haet gelaote. Weej hadde unne kleine kelder op de
Lieëwerikstraot nummer 13. Dae stónd altièd klaor veur minse die genne kelder
hadde of troès zóchte. Ein groeët provisorisch dich gemetseld gaat waas ein van
die ligubere spaore. Ós mam vertelde det d’n buurman veur ‘Arbeitseinsatz’ naor Pruusses waas mei genaome. De buurvrouw waas
doèdsbang allein met de kinder. Toen hebbe ózze pap en miene ome ein ‘mansgaat’ mótte kappe. ‘Daag hebbe ze gehouwd! Jóng wat was ik
schoow det de Pruusse det huuerde. Beej iddere slaag krómp ik inein van de
ings’, zag mien mam.
Ózze pap hat
ein loèk gemak naor de kroèpruumte in de kamer. Gewoèn van de vloerplenk, en
daoreuver loog dan de kokosmat. En dan daor weer op stónd de praos van ózze
pap. Op ‘ne goje kièr zoot ózze pap in dae praos de krant te laeze, en mien
zuske zoot op de grónd te speule en ós mam stónd in de keuke. Daor zoog ze door
de keukeraam dreej Duitse helme baove de moor van de plaats op en neer danse. ‘Razzia . . ‘, dóch ze en makde ’n paar
passe richting ózze pap met ’n gebaar det hae zich mós doeke. Binne ‘ne scheet
en ‘ne zuch waas de stool en de mat aan de kant, loèk aop en spróng ózze pap ’t
gaat in ónder de vloer. En ós mam die mat weer d’r euver haer gedaon en de
praos weer op zien plaats. ’t Hert klopde eur in de kael, maar gelökkig lepe
die Pruusse door naeve de moor van Rooyakkers aaf nao de Smeliënstraot. ‘Waor is pap gebleve . . ?’, vroog mien
zuske en wees met zien vingerke naor dae praos. ‘Sssst . . ‘, zag ós mam en óntplófde zoèwat van emotie. ‘Stel dich ens veur det die Pruusse binne
ware gekómme en det kind had gevraog ‘Waor is pap gebleve’?, ik mót d’r neet
aan dinke’. En weer greep ze met eur linkerhand naor ’t hert en met de
rechterhand naor eure zakdook. Dit verhaol haet ze mich waal ein paar kièr
verteld, en steeds greep ouk mich die ings en zoog ik die traone rolle euver
eur wange.
Mien aldste
zuske waas zón 12 jaor in d’n oorlog en ging met mien tante regelmaotig d’n
boer op um veur aete te baedele. Op ’t lets van d’n oorlog woord ’t unne kièr allein
nao de melkfebriek in de stad gesteurd, ’t waas november 1944. Maar wie ’t in de
stad waas, dao ging plotseling ’t luchalarm aaf, bómmewerpers ware ónderwaeg.
Zoeë flot wie meugelik rende ’t richting Maasbrök um op tièd truuk te zien in
Blièrick. Maar de iërste bómme vele al, en minse trokke um met nao unne
schuulkelder beej de marechausse-kazerne. Later zag ‘t: ’Ik dóch det we in de tunnel zote, dae ónder de Maas door zuuj loupe’.
Intösse stónde mien elders doèds-ingste oèt in Blièrick, ik weit zeker det ós mam
gek is gewaore van d’n élend. Wie eindelik ’t sein veilig woord gegaeve loog de
Maasbrök veur ’n belangrièk stök in puin, maar mien zuske schravelde zich toch
de Maas euver. Wie ’t thoès kwaam in de Lieëwerikstraot trof ’t twieë huipkes
van minse, die bäökde en schrièwde van gelök. ‘Ik had ózze pap nog noèijt ièrder zeen bäöke’, zag ’t mich later.
Daor mós ik
aan dinke, en dao wil ik ’t ouk beej laote. Dit zien maar twieë van die korte herinneringe die pap en mam met taegezin aan ós vertelde euver d’n oorlog. Maar ik
zal al die verhaole noèijt vergaete zoeë lang ik laef.
Allein al ’t dinke aan
die herinneringe, en ’t praote euver dae rot oorlog veult as ’n bevrijding.
