Werm water oèt de moor

Vurrige waek zote we met zes aldere minse gezellig te lunsje en dan wuùrt d’r euver van alles en nog wat geklasjeneerd. Op un gegaeve moment hadde we ut euver gaas. De priès van un fles gaas heej in Spanje daalt de letste jaore met unne euro per jaor. En in Nederland zièn ze in daen tièd al veer kier euver de kop gegaon. Óngeluiflik. Toen kwaam emus met de vraog:
‘Wie lang hebbe we in Nederland eigelik gaas-aansloètinge?’
We kwame d’r haos neet oèt. Dus effe wat opgezóch. In 1959 woord ut gaasveld in Slochteren aangebaord en toen ging ut pas riechtig loos. Ik heb nog effe wiejer gekeke en in 1948 vónd de NAM in Coevorden veur ut iers aardgaas. In 1951 woorte ouk de ierste huùs aangeslaote op ut gaas. Toen waas d’r in de wat groeëtere plaatse ouk al stadsgaas. Det makde ze door kaole te verhitte zónder zuurstof.

Normaal weit ik alles presiès euver vruùger wie det ging beej ós thoes en heej in Blierick. Maar noow wis ik ut effe neet. Sómmige dinger halde we neet vas in ós geheuge of vinde die neet zoeë belangrièk. Waal weit ik nog good det we in 1965 verhoèsde nao ut Tuindorp en dao veur ut iers ózze eige doesj hadde. Ik weit nog det ós mam taege mich zag:
‘Det weej det nog meuge mei-make, zoeë maar werm water oèt de moor!’.
Veur daen tièd ginge we iddere zaoterdig in de kuùp, ut water woord heit gemak op ut fornuùs. Miene ome Aatje dae waas vreejgezèl en dae ging zich ’s zaoterdigs altièd wasse in ut badhoès in de stad. Kwaam hae iers met ziene Solex beej ós kóffie drinke en dan ging hae met zien handdukske en schoeëne ónderbóks nao de stad. En dan ging hae fris gewasse en druueg achter zien oère nao zien zuster d’n aovend doorbringe.
Maar weej woorte ein veur ein in de keuke opgewach door ós mam. Ik waas as twieëde aan de beurt. In de keuke waas de harde kokosmat opgerold en aan de kant gelag. Midden in de keuke op ut gaele zeil stónd de groeëte was-kuùp al dampend op mich te wachte. Alle kleier meuste oèt en ós mam lag die in de beejkeuke naeve ut wasmesjièn veur de kómmende maondag. Want dan waas ut wasdaàg.
‘Stap d’r maar ens in’, zag ós mam. En ik stapde hièl veurzichtig in die te heite kuùp.
‘Tis te heit’, maekde ik.
‘Aoh, dan wach maar effe’, zag ós mam en deej met d’n eimer nog wat kald water d’r beej. En ik dómpelde mich zalig gans ónder in ut water. Ut water kloetsde taege de rand en ós mam zag:
‘Nou maar röstig aan vetkedee, gangk maar gewoeën staon’.
En dao woord ik geschroep met zón hard stök Sunlight (zuunlig) zeip en un zaach washendje. Alle näödjes en smaerige plekke woorte good in de sop gezatte en toen moch ik weer gans köpke ónder in die zalige kuùp. Jaomer genóg deurde det altièd veuls te kort. Maar ja, ós mam meus d’r nog un paar ónderhand neme. Ik woord zörgvuldig aafgedruueg en kreeg unne schoeëne pyjama aan. En effe later zoot ik euver mien ganse liefke te gleuje oppe kanapee.
‘De volgende’, reep ós mam. En d’r wachde alweer un nieje kuùp met schoeën water veur mien zuske.
Ózze pap waas as letste aan de beurt en det waas hièl spannend. Want ós mam deej um altièd de rök wasse (en meschiens waal iets mier!?). Die twieë hadde same óntzettende lol en det klónk door as mezièk beej ós in de hoèskamer. En det goof zón good geveul.
As ik det vertel aan ós kinder en kleinkinder kièke die mich aan as un paar verlepde kiste wortele. Die kinne zich det neet veurstelle, maar zoeë waas ut toch ech. En ik moch lieje det ós mam mich nog unne kier in die kuùp kós doon.

Vanaaf 1965 waas ut inens euver en veurbeej. We ginge ónder de doesj as det gewoeën oètkwaam. Ós mam lag mich nog waal schoeën óndergood en unne schoeëne handdook klaor, maar det waas ut dan.

‘Det weej det nog meuge mei-make, zoeë maar werm water oèt de moor!’, huur ik eur nog zegke wie ze weer van de trap leep en ik ónder de doesj kroop. Ik dink det miene rök noeits mier zoeë schoeën is gewaes as wie ós mam det deej met det stök Sunlight zeip. 

Vetkedee in ut park

Kóm net truuk van un vergadering van ut Bliericks waordebook en besloèt toch maar de kortste waeg te pakke door ut Klingerbergpark. Ik bin un bietje opgefok want det waordebook schuut maar neet op. Marijke haet net ge-app det ut aete opsteit. We kriège andièvie-stamp met spekkies en unne gehakbal van slegter Rutte oèt Hou-Blierick. Ut water löp mich in de moel en ik mót effe twieë kier slikke. Ut wuùrt al un bietje dónker dus ik loup stevig door. Aan de rand van ut park staon twieë wat aldere vrouwe met-ein te beppe. Ik huur die ein taege die ander zegke:
‘Vraog of se met dae mins kins mei-loupe door ut park Door’.
Zónder die vraog aaf te wachte zeg ik:
‘Maar natuurlik. Kóm maar Door, maar waal stevig door loupe!’. En Door zaet nog flot taege zien vriendin:
‘Ik bel dich waal as ik veilig thoès bin aangekómme’.

Ut zaet ‘Hojje’ en dribbelt achter mich aan. Ik staek mienen erm oèt en zegk:
‘Pak mich maar stevig ónder d’n erm, det löp wat flotter’. Ik bespeur wat twièfel beej Door maar ut häök toch veurzichtig in. Door mót nao ut Annakamp en ik mót nao ut Zónneveld dus we zitte same op ut gojje spaor. Dao kump unne mins ós tegemood met unne groeëten hónd:
‘Aoh jei’, zaet Door, ‘bin ik bliej det ik met dich mei kin, want ik bin as d’n doeëd veur hund’.
‘Aoh jei’, zegk ik, ‘ik bin neet zoeë bliej. Morge wet gans Blierick det ik met un vraemde vrouw door ut park heb gewandeld’.

Ik veul det Door mich neet mier zoeë stevig vaspak en ut zaet:
‘Nou, euver mich zulle gen schand spraeke want ik bin vreejgezel’.
‘Nou, en ik bin gelökkig getrouwd en det van mich wach mich al op met andièvie stamppot’. Dae man met daen hónd löp ós veurbeej en Door pak mich toch maar weer stevig vas.
‘Bis se ouk noeits getrouwd gewaes’, vraog ik niejsgierig wie ik altièd bin.
‘Nae, miene pap is jóngk gestorve en mam waas krenkelig. En die heb ik verzörg en aan eur ind gebrach. Tja, en daorum waas noeits de gelaegenheid. Trouwes, ik mót zoe-wie-zoeë gaar niks van manne hebbe’.
‘Nou Door, dan zits se met mich good. Ouk ik mót niks van manne weite. Ik doon leever leuke dinger met un moèje schiks met alles d’r op en d’r aan’. Ik veulde det dae stevigen erm inens transformeerde in un hand die mich veurzichtig nog net aan de mouw vas heel. Die mich kinne die weite det dit ut moment is um effe door te biète.
‘De wets neet was se gemis haes Doortje. Ik bin d’r gelökkig vruùg met begós, ze neumde mich vruùger vetkedee. Nou dan wets se ut waal’.
Ik gaon wat langzamer loupe en Door held mich nog net met twieë vingerkes aan miene mouw vas. We zitte noow midde in ut park en ut wuùrt al wat duùster. D’r is gennen hónd en genne mins mier te bekinne. En Door kiek schichtig um zich haer, zwieg in alle tale en ik begin zachjes te zinge:
‘Vluchte kin neet mier, zuuj neet weite hoe, zuuj neet weite wao nao toe . . . .’.
Door begint naeve mich zenewechtig te huppele en ik vind van michzelf det ik te wièd bin gegaon.

‘Bin maar gerös. Maak dich gen dieke bein Door, ik bring dich veilig en óngeschónde door ut park. Maak dich maar gen zörg. Maar det van dae vetkedee det klop waal. Det zag mien moder altièd as ik mich as klein menke weer ens smaerig had gemak. En van miene pap meus ik altièd netjes met maedjes umgaon. Dus ut zit waal good’.
Ik huùr unne hièlen deepe zuch naeve mich en ut waas effe stil. Toen zaet ut:
‘Bis dich meschiens dae det book Kóm heej vetkedee haet geschreeve?’.
‘Jep’, zag ik un bietje gruuets. En dao griep mich emus hiel stevig ónder d’n erm en trek mich stevig taege zich aan.

‘Potverdomme, det mót ik Merie dalik laote weite’.
‘As se veilig thoès kumps’, zegk ik.
En we mótte allebei schatere van ut lache. We staeke de Mulkenshaofwaeg euver en loupe ónder de veilige straotlampe van de Vossener. Beej ut Zónneveld neme we aafschièd en ik zegk:
‘Meug ik dich effe knoèvele?’.
‘Dich waal’, zaet Door’, maar unne vetkedee bis se’.

Hellowièn

Ik snap d’r gen juuj van! Ik had d’r nog noeits van gehuùrd en inens waas ut d’r: Hellowièn. Bin us effe gaon neuze op internet en heb ein en ander gevónde. Ut haet unne lange waeg mótte aaflegge en de kómmersie haet dae waeg wat geplaveid. Wie gewuuenlik is ut kómme euverweije oèt Amerika met van die dieke oranje pompoene met die kerskes d’r in. Det zoog d’r nog waal vrintelik oèt. Maar eigelik is ut ein neet-christelik fieës van mier as twieë doèzend jaor ald. De Kelte in Ierland die wiste waal wie se un fieësje meus bouwe. De naam kump van All Hallows Eve (Allerheilige aovend) en markeerde veur de Kelte de euvergank van de leechte nao de dónkere helf van ut jaor. Ut is d’n daag det de zón eur lieëgste punt bereik. Ut woord gevierd met vuùl knetterend veur, geis verruimend beer en vraemde rituele. De huùs woorte griezelig versierd en met zich te verkleije en inge maskes op te zette haopde ze de kwaoje geister te verjage. In Amerika kwame dao kilo’s sloek beej veur kinder die naeve de deur kwame. En vanaaf de jaore tachetig is ut ouk Blierick binne geslaope. En ierlik gezag vind ik ut maar niks. Sintermerte wuùrt idder jaor wat minder gevierd, Zwarte Piet is al nao de ieuwige jachvelder verbanne en Sinterklaos duit nog wat zielig mei op d’n achtergrónd veur Kersmis. En van det alles zièn ós kinder en kleinkinder de dupe. Wat hebbe weej vruùger toch mazzel gehad (vind ik).

Vraog d’n ierste d’n beste wao Hellowièn vanaaf kump of wat ze dao mei viere. Ze zulle ut neet weite. En wae gluif d’r nog in ut verjage van kwaoje geister?? Jao, Zwarte Piet dao wille ze waal vanaaf!
Veur mich waas Sintermerte ut fieës van same deile, en dao mótte de middestanders gaar niks van hebbe. Sintermerte deilde ziene mantel met unne erme sloeber. Kinder ginge met un lampiejunke naeve de deur en de minse deilde snuupkes oet. Weej ginge in unne groeëte optoch met det lampiejunke nao d’n troshoup en d’r woorte appels oètgedeild. En we zónge al waeke van teveure:
Sintermertes veugelke, haet ein roeëd wit keugelke.
Haet ein blauw stertje, van je hoepsa Sinter Merte.
Vandaag is 't Sinter Merte, morge is ‘t Sinter Krökke.
Dan kòmme die gooje herte, die hadde zo gaer ein stökske.
Hauw maar op ut körrefke, Sinter Mertes körrefke.
Holt – holt – holt en 's winters is 't kald.
Hoera, hoera, waat hebbe de boere ein laeve,
Hoera, hoera, waat hebbe de boere ein pret.
En . . . Mieke de Woep zoot op de stoep, en leet d’r eine vleege.
Mieke de Woep zoot op de stoep, en leet d’r eine gaon.
Hoera, hoera, waat hebbe de boere ‘n laeve, hoera, hoera, waat hebbe de boere un lol.
Sinter Merte kan neet kómme, want dae haet eine krómme poeët.
En daor mótte weej veur baeije, anders geit Sinter Merte doeëd.
Hoera, hoera, waat hebbe de boere ‘n laeve, hoera, hoera, waat hebbe de boere un lol.

Ge begrièp ut al, allemaol niks veur de kónsumpsie-maatschappiej. Niks deile, gekoch mót d’r waere, geld oèt de tes kloppe. En ik druim wiejer van veurke staoke en wierikse van vruùger beej ós op ut Lieuweriksveldje.
Strakkes kump Sinterklaos, dae ouk steeds mier in zien langk wit haemp steit. Want vanaaf november zeen we euveral in de winkels al de kersversiering verschiène. In de speulgood-winkels hingk unne verlaore Sinterklaos aan un tuiwke zoe-det hae mekkelik weggehaold kin waere nao zes december.

Maar de Hellowièn mótte we ut doon met akelige doeëdsköp, groeëte spinnewebbe, aafgehakde erm en bein, vuùl blood, doeëdskiste, half aope gezichter, zómbies en andere inge griezels. Kin mich neet veurstelle det ós kinder en kleinkinder det leuk vinde. Laot staon begrièpe. Waorum doon weej dan dao aan mei? Ik doon neet mei en mót d’r niks van weite.
Gaef mich maar Sintermertesveugelke, Sinterklaos kapoentje en dan die veer waeke advent nao det gezellige Kersfieës. Met vuul greun, vuul kerskes, vuul lempkes en vuul gezelligheid die we deile met minse um ós haer die we leef hebbe.

Smartveep

Ut mót neet gekker waere: ze hebbe un nieje  e-siegrèt op de merret gegoèjd: de smartveep. Met dit apparaat speciaal veur de jeug kinne ze tegelièkertièd geeme, eppe én veepe. Dreej verslavinge in ein kloeëte apparaatje. Welke criminele geis verzint zoe-iets? Kinderlóngartse luuje metein de noeëdklok, make zich groeëte zörg maar of ut geit helpe? De naam meus eigelik al genóg gevaor aangaeve want ‘smart’ haet veur mich nog altièd de beteikenis van groèt verdreet en vuùl eelènd. Ik zoog op d’n tillevisie zón klein menke zielig zitte te zuùge aan det dink. Hae blees de rouk oèt en spoojde zich um wat met det schermpke te doon. Hae zoot gans inein gedaoke in ut hukske van de bank met zien witte sportscheunkes en dito zökskes. Ik vónd ut zielig en ziekelik in ein beeld gevange.

In gedachte meus ik dinke aan mien eige jeug, zón 70 jaor geleeje! Wao blief d’n tièd? Ut enige feepke wat ik mich kin herinnere waas zón gekleurd pepeere roltungske met un plastic móndstökske. Ut woort ouk waal un rolfluitje geneump. Dao meus se op blaoze en dan strekde det rölke zich lank-aaf oèt in allerlei kleure. En ut makde zón schetterend geluùd: ‘Mèèèèèèp . . . . ‘. En as se opheels met blaoze dan rolde det vanzelf weer truuk door z’n metale vaer die d’r in zoot. Ut waas un dingske van niks en ut waas ouk al nao un paar kièr feepe kepot van ut zeivere. Ózze pap had unne verschrikkelikke haekel aan det dink, veural as we det in de richting van zien gezicht bleeze. Dan leek ut net of we un tóng nao um opstoke, maar det zuuj ik noeits doon.

Det beeld van det menke, inein gedaoke in die bank, rakde ik maar neet kwièt. De enige kière det ik op de canapee kroop, det waas saoves as ik haos nao bed toe meus. Effe taege ós mam aan kroèpe en de moel halde anders woors se al nao baove gesteurd. Veur daen tièd speulde we in waer en wind, met zón en raegen, in de keld en in de hets boète op ós Lieuweriksveldje. Ut veldje loog naeve ós hoèsnummer 13, noow ligke dao zón zes huùs. Nao de schoeël rende ik mich de bein ónder de kónt oèt nao hoès. Op d’n aanrech loog op un plenkske un witte bótteram met gekleurden hagelslaag te wachte naeve unnen baeker melk. Roep-sloek nao binne werke en roep-soek de alde kleier aan. In ut rómmelhok stónde mien zwarte bemódderde laerskes. Ze ware mich eigelik al wat te krap. De zök good optrekke en dan mien vutjes in die laerskes douwe en perse. Altièd lestig um met mien hakke d’n baog te kriège in die laarze. Maar dan inens zooge mien veut zich vas in det zwarte muffige plastic. De schöp beej de nek gegrepe en dan gauw nao boète. Smeis waas ik d’n ierste maar ut deurde neet lang wies de res van de bende-van-linke-loetje zich meldde.
‘Wat gaon we doon?’, waas de vraog. De keuze waas einvoudig: koèle grave of de koèle dich goèje en voetballe? Maar ein dingk waas zeker. Same met de ganse koedeljach ware we (sociaal) met-ein bezig. Gater grave, straevele of de bein beej mekaar ónder-oèt schöppe. De regels ware simpel: dreej corners waas penaltie en de dae de letste gaol mak, dae haet gewónne. As ózze pap thoès kwaam van ut werk dan waas det veur mich ut teiken um nao hoès te gaon. Want de soep stónd oppe taofel.

Maar iers die rot laarze oèt! Mien zök hadde zich met speule gans nao veure gewerk in die gewillige punte van die stóm laarze. Mien haos bloeëte veut ware kletsnaat bezweit en plekde vas aan de binnekant van die laarze. De zök zote as un opgerold verband um mien tieëne. En as un saort cement had zich ouk nog ens ut nuuedige zand in die laarze nao binne gewerk. Haos ónmeugelik um die allein oèt te kriège. Ik zat mich thoès op ut stuupke van de achterdeur en reep: ‘Maham . . . ‘.
‘Óch jóng, is ut weer zoe-wièd’, zag ós mam en pakde de laerskes ein-veur-ein beej de hakke en met vuùl geweld lökde ut eur toch weer um ze oèt te doon.
‘De hebs hoeëg nuuedig nieje nuuedig’, mómpelde ze en leep weer truuk nao de keuke. En ik peuterde mien zök oèt de laarze, klopde ze oèt en kieperde alles weer truuk in ut rómmelhok.

Ózze pap zoot al aan de taofel op zien soep te wachte en keek mich breid lachend aan:
‘Oèt welken oorlog kumps dich truuk? Zoeë te zeen heb ge zwaor verlaore!’
Ik meus baove de paolingstein gaon staon en un paar kilo zand woord van miene kop oèt mien waerse blónde haor gespeuld.
‘Jóng wat zeen dien kneen d’n verschrikkelik oèt’, zag ós mam en probeerde veurzichtig ut blood en de harde räöfkes van mien kneen aaf te haole. En effe later zote we met de ganse femilie zalig aan de soep te slörpe. God, wat waas ik toen gelökkig!

Dao meus ik aan dinke wie ik det menke in de hook van die bank zoog zitte. Lörkend aan dae smartveep en zich blind starend op zón klein kloeëte schermke. Ik bin op mien met räöfkes bedekde bloeëte kneen dankbaar det ik unnen andere tièd heb meuge belaeve.

Póngel

We zote van de waek same met Tuuen en Sjuul wat te kwazele. Tuuen woel un advertensie oèt tante Bet knippe, maar de schièr deej ut neet zoeë good.

‘Wat unne póngel’, zaet Sjuul. Ut waas effe stil en ik reageerde:
‘Det is nog ens un ald waord: unne póngel. Det huùrs ze neet mier zoeë döks’.
En mien herinneringe ginge zón 70 jaor truuk in d’n tièd. Ut waas vastelaovend in Blierick en ós mam dook in d’n alde kleierkas. De rooks metein die sterke lóch van de motteböl. Ós mam vónd un paar alde sjaals, un te wieje bóks en un vuùls te groeët bollerootje. Ik meus op unne stool gaon staon en dao woort mich dae zooj aangedoedeld. Dukske euver de kop en un strikske um ut nekske en Jantje waas verkleid. Unne körk woort zwart gebläökerd, ik kreeg dieke zwarte winkbrauwe, unne snor en twieë bakkebaarde. Ik meus die te groeëte bóks met twieë hendjes ophalde anders veel ze mich van de kónt. Gruuets wie un aepke met zeve piemelkes leep ik nao boète en de buurvrouw sloog de hand veur de mónd:
‘Maar jóng, wat hebbe ze dich noow weer aangepóngeld?’.

Maar unne póngel is in ós moèje Bliericks neet allein un óndeugdelik veurwerp of un ald versléte kleidingstök. Want ós Mieke speulde met zien póp. Ik weit neet mier of die unne naam had maar ós mam neumde det ziene póngel. En ik had vruùger un poeske, Monkie hoot ze. Un prachtige dónkerbroène poes met ‘coupe soleil’ en un gael befke. De gansen daag kós ik met Monkie speule maar as d’r gegaete meus waere zag ós mam:
‘Laot diene póngel noow maar efkes met rös’.
Maar we zièn d’r nog neet. Want ik huùr ut ózze pap nog duùdelik zegke. D’r kwaam un moèj maedje naeve met alles d’r op en d’r aan. Ut leep heupwiegend aan ós veurbeej en goèjde zien blónde häörkes wulps nao achter. Ózze pap en ome Sjraar keeke um nao en ózze pap zag:
‘Det is unne lekkere póngel’. Toen moch det schiènbaar nog, maar noow met dae Mie-Toe is det un doeëdzund??

Truuk nao Tuuen en Sjuul. Same ware we ut ins gewaore det ós Bliericks erg rièk is. Maar ouk verwarrend met al die verschillende beteikenisse van die moèjste wäördjes.
‘Jao jao’, zaet Tuuen, ‘vruùger póngelde we maar wat aan’. En hae bedoelde daomei wat aanrómmele, wat aankloeëte zónder enig zichbaar resultaat. Ouk det waas weer op verschillende maniere oèt te legke. Det kós zièn de kaolekis die ózze pap koeterwaals inein flansde. Maar det kós ouk ós Mieke zièn met zien póp of ózze Jan met zien poeske. Maar ouk ós mam die de alde kleierkas oèt de motteböl haolde en ós wat aanpóngelde.
‘Jao jao’, zaet Sjuul, ‘kin mich herinnere de ierste schravelpoginge met mien ierste maedje. We póngelde toen maar wat aan!’.

We ware ut weer same ins det póngel un biezónder Bliericks waord waas en mier gebroek mót waere. Maar wao kump det waord van haer?
‘Gen inkel idee, zegk ik, ‘maar ik weit waal det ózze pap taege mich zag as ik weer ens stróntvervaelend waas gewaes: Noow is ut genóg anders schöp ik dich ónder diene póngel!’.
‘Aoh’, zaet Sjuul, ‘noow weit ik ut! Póngel kump van pungel, want unne pungel is unne zak. En de verkleinvorm van póngel is pungelke! Toch?’.
‘Nou’, zaet Tuuen, ‘ge póngelt nog maar wat aan. Ik póngel mich op hoès aan nao miene eige póngel’.

Fort Sint Michiel (2)

In 1637 was de inname van Venlo door Filips IV van Spanje[1]. In dat jaar werd door de Cardinaal Infant[2] de stad Venlo heroverd op Frederik Hendrik[3]. De stad had een bezetting van 15 vendels voetvolk, welke echter niet meer dan ca.1.250 man omhelsde. Een te gering aantal om alles te kunnen bezetten, dus had men de buitenwerken verlaten. De poorten en de bolwerken waren aan het krijgsvolk, de tussen beide gelegen muren aan de burgerij ter verdediging overgelaten. Op 20 augustus 1637 werd de stad reeds door de Spaanse ruiterij tevergeefs aangevallen. Twee schipbruggen werden over de Maas gelegd een ten noorden en een ten zuiden van de stad. De 22^ste werden de loopgraven naar het hoornwerk Blerick en op drie onderscheiden plaatsen ter landzijde geopend en daags daarna werden aan vier zijden batterijen van 5 stukken opgericht, die meteen hun vuur openden. De belegeraars zetten 24 augustus hun werken met grote ijver voort en wierpen verschillende bommen van 50 en 60 pond in de stad. Deze deden vuurballen neervallen, die grote brand stichtten en de langs de Maas gelegen huizen in de as legden. De burgerij sloeg aan het muiten en verliet de wallen. Het garnizoen werd gedwongen te capituleren, terwijl de magistraat zich verantwoordelijk stelde tegenover de Staten-Generaal. De 25^ste augustus verliet het Staatse garnizoen met twee stukken geschut de stad en vertrok naar Grave, terwijl de bevelhebber naar Keulen vluchtte. Later werd deze door de Staatse Krijgsraad bij verstek ter dood veroordeeld, omdat hij een vesting had overgegeven, die van alles wel voorzien was en slechts vier dagen belegerd was door een vijand, die nog geen der buitenwerken genomen had en zelfs nog niet tot aan een van de grachten was doorgedrongen.

Op Sint Michielsdag (29 september) 1641 begonnen de Spanjaarden met de aanleg van het fort Sint Michiel aan de linkeroever van de Maas. Dit fort werd in 1644 voltooid en had 118.000 Brabantse guldens gekost. En zoals we inmiddels weten werd de grond zomaar afgepikt van de Blerickse en Venlose burgers. Terwijl de vredesonderhandelingen tussen de Staten en Spanje reeds bezig waren, ondernam Frederik Hendrik in 1646 wederom een belegering van Venlo, echter zonder resultaat. Frederik Hendrik verbleef tijdens het beleg op het kasteel Holtmeulen. Een half uur gaans beneden Venlo werd een schipbrug over de Maas gelegd bestaande uit 9 ponten en aan den linkeroever verdedigd door een kroonwerk. Op de berg werd een batterij van 6 stukken opgericht, schietende elk 18 pond ijzer.
De stad was slechts gedeeltelijk ingesloten, wat de prins de Ligne[4] gelegenheid bood om de bezetting met 1.000 man voetvolk te versterken. Toen de Spanjaarden ook nog eens met 7.000 man voetvolk en 2.000 ruiters, onder aanvoering van diezelfde prins de Ligne, in Tegelen aankwamen (20 oktober), werd een uitval der bezetting gedaan, maar afgeslagen. Op 27 oktober kwamen in het Staatse kamp gecommitteerden der Staten-Generaal, die de prins opdracht gaven het beleg op te breken. Frederik Hendrik liet zijn artillerie inschepen en naar Gennep vervoeren. De 28^ste werd de bagage over de brug gevoerd en de volgende dag om drie uur ’s morgens begaf het leger zich, na de kwartieren in brand gestoken te hebben, op weg en passeerde de Maas. In het hoornwerk werden drie regimenten (ca.6.000 man) Schotten achtergelaten om het afbreken der brug te beschermen, welke zich daarna bij het gros van het leger aansloten.

Het was een van de pogingen van stadhouder Frederik Hendrik van Oranje om de stad aan de Maas in te nemen. Dit was ook het laatste jaar waarin hij nog actief was en met het leger op veldtocht ging. Van half juni tot half september van dat jaar verbleef hij met het leger in Oost-Vlaanderen en in de maand oktober was hij gelegerd voor Venlo. Mede door de invallende winter lukte het niet Venlo in te nemen. Frederik Hendrik zou op 14 maart 1647 komen te overlijden. Het jaar daarvoor, in 1646, was hij reeds zwak en ziekelijk, vaak mentaal instabiel en lastig in de omgang. Het beleg van Venlo eindigde op 29 oktober 1646. Bij de vrede van Munster in 1648 bleef Venlo aan Spanje. Het Fort kreeg relatieve rust tot aan het volgende beleg van Venlo door Lodewijk XIV van Frankrijk in 1702.

Het beleg
(11 oktober 1646) Frederik Hendrik begint een nieuw beleg van Venlo. De Hollandse maarschalk Jan van Brederode[5] ligt vanaf 10 oktober met 7 regimenten Hollanders in Tegelen.
Op het misschien wat overdreven schilderij van Lambert de Hondt zien we hoe het kleine dorp Blerick (binnen de gele cirkel) bedreigd wordt door de Staatse troepen. Helemaal rechts zien we nog een stukje van de schipbrug. Overbodig te zeggen hoe de Blerickse bevolking geleden heeft onder dit kortstondige beleg. Maar het Fort Sint Michiel bewees wel meteen zijn waarde voor de stad.

(20 oktober 1646) Oorlogshandelingen[6].
Wt het quartier van sijn Hoocheyd int legher voor Venloo den 20 octrobris. Wy legghen noch voor Venloo beneden de stadt wel begraven. Den gouverneur heeft pas voor sijne drie dochters versocht, die hem vergunt is ende zijn daerop uytgekomen ende nae Gelder vertrocken. Den heer van Brederode leyt boven de stad oock begraven ende word geseyt mede een brugge te hebben, over de Mase is geen volck dan alleene ruyterwacht. Verleden dinghsdagh deden die van binnen eenen uytval ende kregen dien dagh 400 mannen tot secours (opluchting) binnen. Den colonel Wijnberghen trock dien avond in de approche[7]. Den woensdagh passeerde daer weynich, als met schieten uyt canon ende musketten ende dat daer een corps de guarde in de loopgraven gemaeckt wierd, daer upt naer de soldaten kunnen defenderen. Den Franschen colonel Du Holoyse trock dien avond inde approchen, men meende dat men dien nacht soude vertrocken hebben, om dat de ruyters over quamen, doch daer is niet van ghevolcht, alsoo daer sedert verscheyden nieuwe wercken begonnen zijn en de ruyters dicht op ons legghen, int dorp Dilye ende soo voorts de Maes af. Den 18 op donderdagh wierdt daer noch een trenchee ghemaeckt, van de Maescant af, tot aen de baterye, omme een retraict te hebben. De belegerde maeckten dien dagh weder een allarm, maer siende dat d’onse daer op gekoockt hadden, quaemen niet uyt. Den colonel van d’Engelschen trock dien avond in d’approchen. Daer zijn twee linien, die op het hoornwerck aen lopen en de derde loopt nae de graft van de stadt, die nu al drooch is, so dat den aenval op drie plaetsen sal kunnen gheschieden.
Die van de stad kunnen noch volck in krijgen, alsomen haer het selve voor als noch quelijck kan beletten. Den 19 quam een convoy van Nimwegen met amunitie int leger. Colonel Aylva is nae beneden omme sich van sijne quetsuyre inden arm te laten genesen. Capiteyn Grison is van sijne wonden gestorven ende het lijck op gisteren nae beneden ghebracht. Voor 3 dagen waeren den lieutenant Spaen van graef Lindenes ende Herpert lieutenant van Monnick ende monsr. Jans Raland, cornet vanden ritmeester Swarteburch, met een party van 70 mannen upt recognosceren tot voor Roermond, quamen gisteren weder int quartier, rapporteren dat den vyand van Swamen was vertrocken ende tusschen de Roer ende Maes lagh. Den 19 des avonds trock den colonel Askens Schotsman met 21 compagnien in de approchen, alwaer geene regimenten meer en gaen, maer gecommandeerde compagnien. De belegerde kunnen nu geen uytvallen meer doen, of lopen perijckel van alle in de kaers te vliegen. Wy sijn soo dicht aen den anderen, dat wy elcanderen kunnen horen spreken ende roepen den anderen toe die van binnen wijsen ons nae de Caescamer ende wy haer weder, om Duynkercken t’ontsetten. De grote stucken sijn noch niet aengekomen, wy schieten noch met vijff ende een halve Fransse cartouwen. Desen avondt treckt de guarde in d’approchen. Gisteren wierd een convoy gedaen voor de ruyters, om voeragie te haelen. Drie compagnien ruyters hebben alle nachten de wacht inde approchen, omme die van binnen het uytvallen te beletten. Voor eenighe daghen was den grave van Pompei, op de jacht deed een patrijs op, die hem weder ontvlooch, die gevangen wierd, door een vogel, die den quaertiermeester vanden colonel de Berneuil op sijn hand hadde ende alsoo den graef het patrijs hebben wilde ende den anderen sulx weygerde, wierd den quartiermeester van den graef met 2 schoten duerschoten ende oock van des graven pagie gequest, sulcx dat hy gestorven is. De graef is gevlucht nae Maseijcke. Daer is informatie van de sake ghenomen ende sal sententie by den krijghs-raedt uytgesproken worden.
Wt Reurmond den 20 dito. Ons volck is terug gekeert, leggen tusschen Roer en Maes tot Aselt. Van 150 man, die hier uytghegaen waren, zijn 70 binnen Venloo ghekomen, de rest is gheslaghen oft gevangen. Als de belegers hare groote stucken krijghen, sal het Venlo rest recht gelden.

(20 oktober 1646) De Prins De Ligne arriveert met 7.000 voetknechten en 2.000 ruiters te Tegelen om de belegering van Venlo te ontzetten.
(29 oktober 1646) Prins Frederik Hendrik staakt het beleg van Venlo en vertrekt richting Holland.

(1702) Gedurende de Spaanse successieoorlog (1701-1713) had Venlo wederom een zwaar beleg te doorstaan. De Franse koning had het gezag in de Spaanse Nederlanden aan zich getrokken en het land door zijn legers doen bezetten. Om de vrije vaart over de Maas naar Maastricht te verzekeren sloeg de hertog van Malborough, een van de bekwaamste veldheren van stadhouder koning Willem III, het beleg voor Venlo. De bezetting bestond uit 4 regimenten voetvolk, 300 ruiters en 600 man landmilitie onder de Franse generaal Labadie, terwijl graaf de Varo stadscommandant was.
Maar daarover meer in Fort Sint Michiel 3.

---

[1] Zie: Van graafschap Limburg tot provincie Limburg (Huygen, C.A. – 1949)

[2] Ferdinand van Oostenrijk (1609-1641), bijgenaamd kardinaal-infant, was een zoon van Filips III van Spanje.

[3] Frederik Hendrik (Delft, 29 januari 1584 – Den Haag, 14 maart 1647), prins van Oranje en graaf van Nassau, was stadhouder, kapitein-generaal en admiraal-generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Vanwege zijn succesvolle belegeringen kreeg hij de bijnaam 'stedendwinger'.

[4] Claude Lamoral van Ligne (1618-1679) was een Zuid-Nederlands militair en diplomaat in dienst van de Spaanse koning. Hij was lid van de adellijke familie de Ligne en was prins van het gelijknamige gebied.

[5] Jan Wolfert van Brederode, heer van Brederode, Vianen, Noordeloos en Ameide (Vianen, 12 juli 1599 - Petershem, 3 september 1655) was een officier en staatsman tijdens de Republiek der Verenigde Nederlanden.

[6] Ordinarisse middel-weeckse courante d.d. 23-10-1646 

[7] Een approche is een naderings- of aanvalsloopgraaf in zigzagvorm. Zo'n loopgraaf is bedoeld om een vesting te benaderen en bescherming te bieden tegen aanvallen van de verdedigers van het belegerde verdedigingswerk.

Fort Sint Michiel (1)

Op Sint-Michielsavond 1641 begonnen de Spanjaarden een bestaande kleine verschansing tot een ruim en sterk Fort uit te bouwen. Drie volle jaren gingen voorbij, vooraleer deze versterking uiteindelijk klaar was. In veel opzichten heeft het Fort Sint Michiel aan Blerick veel nadeel berokkend. Negentig hectare (105,6 morgen) van de vruchtbaarste grond werden daardoor aan de landbouw onttrokken, zonder dat daar ooit schadeloosstelling voor werd gegeven. Zie hieronder de lijst met 28 eigenaren. Dit gebeurde overigens in de slavernij periode (1550-1800).

In 1702 had pastoor van den Panhuizen nog een poging tot schadevergoeding ondernomen en zich tot de Kamer der Domeinen in Brussel gewend. Maar het bleek een vergeefse poging! Enige tijd later trof pastoor van den Panhuizen op het fort generaal de Rhoe d’Obsinnich, heer van Baerlo, en brigadier Tengnagel. Hij wees hen nog maar eens op het uitblijven van die schadeloosstelling en op de grote overlast. En dat Blerick bij de bouw van het Fort grond was onteigend, waarover ook nog steeds ‘schat’ moest worden betaald. Dat betekende dat voor de onteigende grond ook nog eens jaarlijks 18 gulden en 2 stuivers moest worden opgehoest. Men besloot samen een nieuw verzoek in te dienen, en zij beloofden de zaak te steunen. Maar het verzoek voor schadeloosstelling en ontheffing van de schatbetaling bleef onbeantwoord. Het was niet alleen de grond, er werden ook nog eens in een cirkel van zo’n 500 meter om het Fort de huizen gesloopt. Ook alle bomen en hagen werden gekapt. De kapel van de aartsengelen Michaël en Raphaël in het Ubroek moest er eveneens aan geloven.
De pastoor verloor een deel van zijn tienden en werd ook nog eens belast met de zorg voor zieken en sterfgevallen. Eigenlijk was een aalmoezenier uit Venlo daarvoor aangesteld, maar bij hoog water, bij ijsgang van de Maas en bij spoedgevallen kon de Blerickse pastoor opdraven.

Ik schat de huidige waarde in de vrije sector op zo’n 200 euro per m². Dan praten we al gauw over een waarde van 180 miljoen. Het is naderhand een paar keer verhandeld maar de oorspronkelijke eigenaars hebben daar niets van gezien, waarvan akte. Schadeloosstelling heeft nooit plaatsgevonden, zelf geen sorry kwam over de stijve lippen. Wie waren destijds de eigenaren:

Anno 1641 (zie voetnoot [1]) op s. Mijchiels dach (29-09-1641) soe heftmen erstelick bestaen te graeven en(de) te bouwen aen de schans genamt sint Mijchiels schans in onsen kerspels Blerick gelegen. Waer doer onse nabueren en(de) ingesetenen veel erven verloren hebben komende voor ons schepen verclarende bij eijde en eeder menlick hoe veel hem afgegraven is en(de) gansselick in corporasie gebracht is waer af dijeser tijt nijemant nijet en can genijeten. Waer over de gemeijnte de selve kontrebussie tot haeren last heft moeten nemen. Ende ofte het mochte gebueren in nakomende tijden dat jemant bij slijchten ofte andersins het afgegraven erff wederom quaemen te genijeten van deijll ofte int gehell soe sullen sij ock nae advenant de kontrebussie weder op haer nemen op ieder morgen in kontrebussie alle schatten afgetrocken - 3½ st.

1. Erstelick verlust den hoff angen Endt negenthien morgen haer kontrebussie afgetrocken jeder schattinge - 3 gll 6½ stuij
2. Het closter van Dalheijm drij morgen - 0 - 10 - 2 ort
3. Peter Janssen drij morgen -
4. Peter Janssen twe morgen een verdell - 0 - 7 - 7 deut
5. Thijs Veeren ofte sijn huijsvrou Dijerisken vijerden halven morgen - 0 - 12 - 1 ort
6. Den somp vijerthien morgen - 2 - 9 - 0
7. Lamert van den Somp hem angande eenen morgen - 0 - 3 - 2 -
8. Lijenert Verbockhorst salijger kijnderen eenen morgen een verdell - 0 - 4 - 3 deut
9. Lijenert van Dall de wederpart eenen morgen een verdell - 0 - 4 - 3 deut
10. Den Staij enen morgen drij verdell - 0 - 5 - 0
11. Uit het goet te Reijners 9½ morgen - 1 - 13 - 1 ort
12. Uit de kappelaenschop eenen morgen - 0 - 3 - 2 ort
13. Uit het goet inde Heg toebehorende partijen wonachtig tot Thijegelen ses morgen - 1 - 1 - 0
14. De kijnderen van salijger Thijs inden Egelbos twe morgen een verdell - 0 - 7 - 7 deut
15. Thijs Tgerheijden ander half verdell - 0 - 1 - 1 ort
16. Jacob Schepers Jans salijger kijnderen ander halven morgen - 0 - 5 - 1 ort
17. Ruth Huijben lant - 0 - 6 - 5 deut
18. Albert Janssen lant - 0 - 2 - 3 ort
19. Pastor eenen halven morgen - 0 - 1 - 3 ort
20. De kijnderen van Trijn tot Masses drij morgen en drij verdell - 0 - 13 - 1 deut
21. Peter van Blerick tot Venlo vijff morgen eenen halven - 0 - 19 - 1 ort
22. Frederick van Sijt anderhalven morgen mijt den Prijckenstert - 0 - 5 - 1 ort
23. Jan Heldens eenen halven morgen - 0 - 1 - 3 ort
24. Stijnn van Lom seven morgen - 1 - 1 - 0
25. Belken Wijnen van Venlo kort - 0 - 2 - 0
26. Kerst ingen Aell 2 morgen gekort - 0 - 7 - 0
27. Trijn Lijnssen gekort e schotsedel gelijck alle vorgaende anderen 1 morgen lants - 0 - 3 - 2
28. Peter Nelijs mijt sijn konsorten eenen halven morgen - 0 - 1 – 3

(1 gulden = 20 stuivers; 1 ort = 0,25 stuiver; 1 deut = 0,125 stuiver; 1 morgen = 0,86 ha)

 

---

[1] Was tot 1988 bij RHCL Maastricht te vinden onder inv. 183; het ligt nu ergens in archief nr.100 GA Venlo. Her-nummering moet na 36 jaar (!!) nog steeds plaatsvinden.